Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 września 1996 r.
III ARN 35/96
Jeżeli wydatki wskazane w art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 4 października 1991 r.
o zmianie niektórych warunków przygotowania inwestycji budownictwa miesz-
kaniowego w latach 1991-1995 oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 103,
poz. 446) zostały dokonane po dniu wejścia w życie tej ustawy (29 listopada 1991
r.), to spełnienie pozostałych przesłanek nabycia prawa do rekompensaty, w tym
także braku samodzielnego mieszkania, należy ocenić według stanu z dnia
dokonania tych wydatków.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Adam Józefowicz, Janusz Łętowski, Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Waldemara Grudzieckiego, po roz-
poznaniu w dniu 4 września 1996 r. sprawy ze skargi Dariusza J. na decyzję Ministra
Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 18 kwietnia 1994 r. [...] w przedmiocie
odmowy wypłacenia rekompensaty pieniężnej na uzupełnienie wydatków na wkład
mieszkaniowy, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu
Administracyjnego w Warszawie [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w
Warszawie z dnia 28 lipca 1995 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 28 lipca 1995 r. [...] Naczelny Sąd Administracyjny w Warsza-
wie oddalił skargę Dariusza J. na decyzję Ministra Gospodarki Przestrzennej i
Budownictwa z dnia 18 kwietnia 1994 r. [...] w przedmiocie odmowy wypłacenia
rekompensaty pieniężnej na uzupełnienie wydatków na wkład mieszkaniowy. Zas-
karżoną decyzją utrzymano w mocy decyzję Wojewody S. z dnia 29 grudnia 1993 r. [...].
Zaskarżone do Naczelnego Sądu Administracyjnego decyzje stwierdzają, że
rekompensatę pieniężną wynikającą z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 4 października 1991 r.
o zmianie niektórych warunków przygotowania inwestycji budownictwa mieszkaniowego
w latach 1991-1995 oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 103, poz. 446) mogą
otrzymać kandydaci do spółdzielni mieszkaniowych spełniający wszystkie warunki
określone w tym przepisie, którzy w dniu wejścia w życie ustawy, tj. 29 listopada 1991 r.
byli objęci listami prowadzonymi przez wojewodów lub zarejestrowani w spółdzielniach
mieszkaniowych. Prawo do rekompensaty nie przysługuje osobom, które w dniu 29
listopada 1991 r. były już członkami spółdzielni. Organy administracji odnoszą to także
do osób, których małżonkowie w tym dniu byli członkami spółdzielni mieszkaniowych.
Uważają bowiem, że zgodnie z art. 215 § 2 Prawa spółdzielczego, prawo do lokalu
mieszkalnego przydzielonego obojgu małżonkom lub jednemu z nich w czasie trwania
małżeństwa dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny należy wspólnie do
obojga małżonków.
Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że w dniu wejścia w życie omawianej
ustawy (29 listopada 1991 r.) żona skarżącego Dorota D.-J. była członkiem spółdzielni
mieszkaniowej, do której została przyjęta 10 maja 1989 r. i w dniu 5 października 1992
r. otrzymała mieszkanie spółdzielcze. Stosownie do treści art. 215 § 1 i 2 ustawy z dnia
16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (obecnie jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r., Nr
54, poz. 288 ze zm.) małżonkowie Dorota i Dariusz J. posiadali wspólne spółdzielcze
prawo do lokalu mieszkalnego. Potrzeby mieszkaniowe skarżącego i jego rodziny
zostały zrealizowane i zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego w takiej sytuacji
nie przysługuje mu rekompensata pieniężna z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 4 października
1991 r. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego celem tego przepisu nie było
wypłacanie rekompensat na rzecz obojga małżonków, jeśli każde z nich było
kandydatem do spółdzielni mieszkaniowej. Celem tym było zapewnienie realizacji
zobowiązań spółdzielczości mieszkaniowej wobec osób, które po wielu latach
oczekiwań i zmianach w organizacji spółdzielczości byłyby pozbawione mieszkania.
Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że zgodnie z art. 206 Prawa spółdzielczego
do małżonków będących członkami spółdzielni mieszkaniowej, istniała możliwość
realizacji tylko jednego mieszkania spółdzielczego. Prawo to zrealizowała żona
skarżącego będąca od 10 maja 1989 r. członkiem spółdzielni.
Wyrok ten zaskarżył rewizją nadzwyczajną Prezes Naczelnego Sądu Adminis-
tracyjnego, który zarzucił rażące naruszenie przepisów art. 7 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 4
października 1991 r. w związku z art. 215 § 2 Prawa spółdzielczego oraz art. 207 § 5 i
art. 7 KPA, a także naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Prezes Naczelnego
Sądu Administracyjnego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego podniósł, że stosownie do art. 7 ust.
1 i 2 ustawy z dnia 4 października 1991 r. do ubiegania się o rekompensatę pieniężną
na uzupełnienie wydatków poniesionych przez kandydata między innymi na wkład
mieszkaniowy lub budowlany do spółdzielni mieszkaniowej, jest uprawniona osoba,
która w dniu wejścia w życie tej ustawy była kandydatem do spółdzielni mieszkaniowej
umieszczonym na liście prowadzonej przez wojewodę lub była zarejestrowana w takiej
spółdzielni jako kandydat na członka, zgromadziła do końca 1990 r. wkład
mieszkaniowy (budowlany), była pełnoletnia, nie posiadała samodzielnego mieszkania
lub mieszkała w lokalu, w którym na jedną osobę przypadało mniej niż 5 m
2
powierzchni
mieszkalnej i udokumentowała, że wydatki na uzupełnienie których była przeznaczona
rekompensata, nie były niższe niż dwukrotna wysokość rekompensaty. Ustawa z dnia 4
października 1991 r. ma szczególny charakter i zgodnie z jej art. 2 w sprawach nią
uregulowanych nie mogą być stosowane przepisy innych ustaw. Zdaniem Prezesa
Naczelnego Sądu Administracyjnego, jeżeli ustawodawca przewidział rekompensatę
pieniężną na uzupełnienie wydatków związanych z zaspokojeniem potrzeb
mieszkaniowych, to ograniczenie możliwości przyznania tej rekompensaty mogłoby
wynikać jedynie z wyraźnego przepisu ustawowego, a nie wykładni przepisów. Przepis
art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 4 października 1991 r. oznacza, że jeżeli dana osoba spełnia
jego wymagania w dniu wejścia w życie ustawy, to powinna ona otrzymać
rekompensatę. Nie może być jej pozbawiona przez fakt zawarcia w późniejszym czasie
małżeństwa. Zdaniem Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego brak jest podstaw
do wnioskowania, że przepis art. 215 § 2 Prawa spółdzielczego może oddziaływać na
sposób wykonania ustawy z dnia 4 października 1991 r. W szczególności brak
przesłanek, które pozwalałyby na pozbawienie jednego z małżonków wcześniej
nabytych uprawnień. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego podkreślił, że Dorota
D. i Dariusz J. zawarli związek małżeński w dniu 19 stycznia 1991 r. Mieszkanie
spółdzielcze Dorota D. otrzymała 5 października 1992 r. z tytułu członkostwa w [...]
Spółdzielni Mieszkaniowej i będąc członkiem tej Spółdzielni od października 1989 r. nie
występowała o przyznanie rekompensaty. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
uważa, że sprawa spełniania przez Dariusza J. wymagań do otrzymania rekompensaty
nie została wyjaśniona w postępowaniu przed sądem administracyjnym, a także nie
znalazła wyrazu w orzeczeniach organów administracyjnych.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego powołał się na orzecznictwo (wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 1996 r., III ARN 58/95), z którego wynika
niedopuszczalność dokonywania takich zabiegów interpretacyjnych, które prowadzą do
formułowania dodatkowych przesłanek pozytywnych lub negatywnych, do-
prowadzających do pozbawiania obywateli praw przyznanych im przez ustawę. Nadto
podniósł, że przepis art. 206 Prawa spółdzielczego, na który powołał się Naczelny Sąd
Administracyjny został uchylony przez ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy -
Prawo spółdzielcze oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 90, poz. 419).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Faktycznie przepis art. 206 Prawa spółdzielczego został uchylony w sposób
wskazany w rewizji nadzwyczajnej. Nastąpiło to jednak dopiero z dniem 26 września
1994 r. Z tej przyczyny przepis ten mógł odnosić się do stanu faktycznego sprawy i
mógł być analizowany przez Naczelny Sąd Administracyjny. Nie mógł on jednak wpły-
nąć na rozstrzygnięcie ze względu na jego treść. Przepis ten bowiem nie zawierał
zakazu nabycia prawa do drugiego (czy kolejnego) lokalu spółdzielczego. Stanowił on w
§ 2, że w takiej sytuacji (nabycia prawa do drugiego lokalu spółdzielczego) członek
spółdzielni obowiązany był w ciągu sześciu miesięcy zlikwidować ten stan. Po
bezskutecznym upływie tego terminu właściwa spółdzielnia podejmowała uchwałę o
wygaśnięciu później nabytego prawa. Zasady te stosowało się odpowiednio do sytuacji,
w której prawo do więcej niż jednego lokalu spółdzielczego nabywali małżonkowie,
którzy mieli to samo miejsce zamieszkania. Odnosząc ten przepis do stanu faktycznego
sprawy należy stwierdzić, że otrzymanie prawa do lokalu spółdzielczego przez żonę
wnioskodawcy nie oznaczało, że nie mógł on nabyć prawa do lokalu spółdzielczego z
tytułu swojego członkostwa w spółdzielni mieszkaniowej. Omawiany przepis nie mógł
więc wpłynąć na ocenę, czy wnioskodawca spełniał warunki do otrzymania
rekompensaty z ustawy z dnia 4 października 1991 r.
Wskazane przez rewizję nadzwyczajną przesłanki nabycia prawa do omawianej
rekompensaty są w zasadzie prawidłowe. Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 4
października 1991 r. są to: 1) objęcie osoby wnoszącej o przyznanie rekompensaty,
jako kandydata do spółdzielni mieszkaniowej, listą prowadzoną przez wojewodę lub
rejestrem spółdzielni mieszkaniowej, 2) zgromadzenie do końca 1990 r. wkładu miesz-
kaniowego, 3) pełnoletność, 4) nieposiadanie samodzielnego mieszkania bądź
zamieszkiwanie w lokalu, w którym na osobę przypada mniej niż 5 m
2
powierzchni
mieszkalnej, 5) udokumentowanie lub raczej poczynienie wydatków na cele wskazane
w art. 7 ust. 2 tej ustawy w odpowiedniej wysokości.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego twierdzi w rewizji nadzwyczajnej, że
przesłanki te powinny być spełnione w dniu wejścia w życie ustawy, tj. 29 listopada
1991 r. Jest to pogląd słuszny, ale tylko częściowo. Dotyczyć on bowiem będzie tylko
osób, które w dacie wejścia w życie ustawy już dokonały wydatków określonych w art. 7
ust. 2. Jeżeli takie wydatki zostały poczynione później (wnioski o przyznanie
rekompensaty mogły być składane do końca 1995 r. - art. 7 ust. 3) to należy uznać, że
przesłanki nabycia prawa do rekompensaty należy oceniać według stanu na dzień
dokonania tych wydatków. Oczywistem jest, że nie może nabyć prawa do
rekompensaty osoba, która w dacie wejścia w życie ustawy jeszcze nie dokonała
wydatków na cele określone w art. 7 ust. 2. Słusznie więc Naczelny Sąd Adminis-
tracyjny analizował przesłanki nabycia prawa do rekompensaty w aspekcie otrzymania
przydziału mieszkania spółdzielczego przez żonę wnioskodawcy. Chodzi bowiem o
spełnianie przez wnioskodawcę przesłanki nieposiadania samodzielnego mieszkania w
dacie dokonania wydatków określonych w art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 4 października
1991 r. Prawo do lokalu nabyte przez żonę wnioskodawcy w czasie trwania małżeństwa
(małżeńskiej wspólności majątkowej) było wspólnym prawem małżonków. Jeżeli więc
wnioskodawca w momencie dokonania wydatków, o których mowa w art. 7 ust. 2
posiadał już prawo do samodzielnego lokalu mieszkalnego (wcześniej mieszkanie takie
otrzymała jego żona, a mieszkanie weszło do wspólności małżeńskiej), to nie spełniał
on jednej z przesłanek nabycia prawa do rekompensaty.
Kwestia ta nie została w sprawie wyjaśniona, a w szczególności brak jest ustaleń
co do rodzaju poczynionych przez wnioskodawcę wydatków i daty ich dokonania,
zwłaszcza w aspekcie porównania z datą otrzymania mieszkania spółdzielczego z tytułu
członkostwa w spółdzielni żony wnioskodawcy.
W tym zakresie rewizja nadzwyczajna jest zasadna, gdyż w toku postępowania
doszło do rażącego naruszenia art. 7 KPA przez wydanie decyzji administracyjnych bez
dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy. Stanowi to także naruszenie
interesu Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż może prowadzić do pozbawienia obywatela
należnych mu z ustawy świadczeń, co oznacza rażącą sprzeczność z podstawowymi
zasadami postępowania administracyjnego.
Wobec tego, mimo upływu terminu określonego w art. 421 § 2 KPC, należało
uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu
do ponownego rozpoznania (art. 57 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym, Dz. U. Nr 74, poz. 368).
========================================