Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 19 września 1996 r.
I PZP 21/96
Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Jerzy Kuźniar.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Witolda Bryndy, w sprawie z powództwa
Rocha K. przeciwko Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w T. o
zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 19 września 1996 r. zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Toruniu, postanowieniem z dnia 13
czerwca 1996 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 KPC:
Czy odwołanemu dyrektorowi przedsiębiorstwa państwowego na podstawie art.
70 § 1 i 2 KP i art. 66 ust. 2 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach
państwowych (tekst jednolity z 1991 r. Dz. U. Nr 18, poz. 80 ze zm.) przysługująca
odprawa pieniężna z art. 39 przytoczonej ustawy o przedsiębiorstwach państwowych
podlega zaspokojeniu ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pra-
cowniczych na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 3 litera "h" ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 1,
poz. 1 z 1994 r., Nr 87, poz. 435) ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Odprawa pieniężna przysługująca na podstawie art. 39 ust. 1 ustawy z dnia
25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z
1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm.) dyrektorowi przedsiębiorstwa państwowego
odwołanemu z przyczyn dotyczących pracodawcy podlega zaspokojeniu ze
środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych zgodnie z art. 6
ust. 2 pkt 3 lit. h ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r. Nr 1, poz. 1
ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Zagadnienie prawne przedstawione w sentencji uchwały powstało w
następujących okolicznościach faktycznych.
Powód Roch K. pracował w Przedsiębiorstwie Budownictwa Rolniczego w T. od
dnia 1 kwietnia 1957 r., przy czym w okresie od dnia 23 stycznia 1978 r. do dnia 31
grudnia 1994 r. zajmował stanowisko dyrektora.
Zarządzeniem Wojewody T. z dnia 28 grudnia 1994 r. [...] wydanym na podsta-
wie art. 65 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.
U. z 1991 r., Nr 18, poz. 80 ze zm.), wszczęto w Przedsiębiorstwie postępowanie
naprawcze oraz ustanowiono nad nim zarząd komisaryczny na okres od dnia 1 stycznia
do dnia 31 grudnia 1995 r. W związku z tym Wojewoda T. na podstawie art. 66 ust. 2
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz art. 70 § 1 i 2 KP odwołał powoda z
dniem 31 grudnia 1994 r. ze stanowiska dyrektora Przedsiębiorstwa. W momencie
odwołania powód przebywał na zwolnieniu lekarskim z powodu doznanego około 15
września 1994 r. drugiego zawału mięśnia sercowego. Po wyczerpaniu okresu
pobierania zasiłku chorobowego, powód uzyskał od dnia 18 marca 1995 r. uprawnienie
do renty inwalidzkiej drugiej grupy.
Z dniem 1 kwietnia 1995 r. komisarz Przedsiębiorstwa rozwiązał z powodem
stosunek pracy bez wypowiedzenia wobec niezdolności do pracy wskutek choroby
trwającej dłużej niż okres pobierania zasiłku chorobowego. Również w świadectwie
pracy powoda wpisano, że stosunek pracy został rozwiązany na podstawie art. 72 § 1
KP w związku z art. 53 § 1 pkt 1 lit. b KP. Komisarz zawiadomił ponadto powoda, że
przysługuje mu sześciomiesięczna odprawa z tytułu odwołania ze stanowiska dyrektora
Przedsiębiorstwa w wysokości 10.800 zł (powód otrzymywał miesięcznie 1.800 zł
wynagrodzenia zasadniczego oraz 1.400 zł dodatku funkcyjnego), lecz nie może być
spełniona z braku środków finansowych, z tym że skonkretyzowane terminy wypłaty
zostaną podane do dnia 30 kwietnia 1995 r.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Toruniu nakazem zapłaty z dnia 3 lipca 1995 r. [...]
wydanym wskutek pozwu wniesionego przez powoda w dniu 22 maja 1995 r., nakazał
pozwanemu Przedsiębiorstwu Budownictwa Rolniczego w T., aby wypłaciło powodowi z
tytułu odprawy rentowej i odprawy związanej z odwołaniem ze stanowiska dyrektora
łączną kwotę 12.200 zł z 54% od dnia 2 kwietnia 1995 r., albo wniosło zarzuty. Nakaz
zapłaty uprawomocnił się w dniu 2 września 1995 r.
Sąd Rejonowy w Toruniu-Wydział Gospodarczy postanowieniem z dnia 23
sierpnia 1995 r. ogłosił upadłość Przedsiębiorstwa Budownictwa Rolniczego w T., które
to postanowienie uprawomocniło się w dniu 15 września 1995 r. W związku z tym Sąd
Rejonowy-Sąd Pracy w Toruniu postanowieniem z dnia 23 października 1995 r. zawiesił
postępowanie toczące się początkowo o nadanie nakazowi zapłaty klauzuli
wykonalności, a następnie o jej uzupełnienie.
W dniu 22 września 1995 r. powód złożył w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w T.
wniosek o wypłatę należnej mu odprawy ze środków Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych. Odpowiadając na wniosek w dniu 26 października 1995 r.
Wojewódzki Urząd Pracy w T. odmówił wypłaty żądanego świadczenia, argumentując,
że nie mieści się ono w zakresie zastosowania przepisu art. 6 ustawy z dnia 29 grudnia
1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.
U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze zm.). Przepis ten w ust. 2 pkt 3 lit. h obejmuje bowiem tylko
odprawę pieniężną przysługującą w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn
dotyczących pracodawcy, a więc z przyczyn określonych w art. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.). Poza tym odwołanie powoda nie nastąpiło - zdaniem
Urzędu Pracy - z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy, tylko z powodów
wskazanych w art. 53 § 1 pkt 1 lit. b KP.
Pozwem z dnia 16 listopada 1995 r., wniesionym w postępowaniu nakazowym,
powód domagał się więc, aby pozwany Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych wypłacił mu kwotę 4.109,00 zł, tzn. kwotę odpowiadającą sześciokrot-
nemu przeciętnemu wynagrodzeniu w drugim kwartale 1995 r., jak też ustawowe od-
setki od tej kwoty od dnia 27 października 1995 r., względnie wniósł zarzuty. Na wy-
padek odmowy wydania nakazu zapłaty, bądź wniesienia zarzutów, powód wniósł o
zasądzenie mu wymienionej należności wraz z ustawowymi odsetkami. W uzasadnieniu
pozwu powód powołał się na prawomocny nakaz zapłaty Sądu Rejowego-Sądu Pracy w
Toruniu z dnia 3 lipca 1995 r., który zobowiązując pracodawcę do wypłaty odprawy
należnej w związku z odwołaniem ze stanowiska dyrektora przesądził tym samym
zasadność takiego żądania. Powód podniósł też, że do ustawy o tzw. grupowych
zwolnieniach odwołuje się expressis verbis jedynie przepis art. 6 ust. 2 pkt 3 lit. i ustawy
o ochronie roszczeń pracowniczych. Nie czyni tego natomiast przepis art. 6 ust. 2 pkt 3
lit. h wspomnianej ustawy, a to znaczy, że określona tym przepisem odprawa obejmuje
wszelkie odprawy przysługujące pracownikom zwolnionym z pracy z przyczyn leżących
po stronie pracodawcy. Odwołanie powoda ze stanowiska dyrektora nastąpiło zaś na
podstawie art. 66 ust. 2 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, a więc niewątpliwie
z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Toruniu nakazem zapłaty wydanym w dniu 18
grudnia 1995 r. [...] nakazał pozwanemu Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych, aby wypłacił powodowi kwotę 4.109,00 zł z 54% w stosunku rocznym
od dnia 27 października 1995 r. do dnia zapłaty, z uwzględnieniem dalszych zmian
stopy odsetek.
Zarzuty przeciwko powyższemu nakazowi pozwany Fundusz zgłosił w dniu 28
grudnia 1995 r., domagając się uchylenia nakazu, oddalenia powództwa oraz za-
sądzenia zwrotu kosztów procesu. Ponadto pozwany wniósł o przekazanie sprawy do
normalnego trybu postępowania oraz o wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty. Z
powołaniem się na identyczne stanowisko Krajowego Urzędu Pracy, pozwany twierdził
konsekwentnie, że odprawa należna odwołanemu dyrektorowi przedsiębiorstwa
państwowego nie jest objęta zakresem zastosowania art. 6 ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Toruniu wyrokiem z dnia 26 marca 1996 r. [...]
uchylił nakaz zapłaty tegoż Sądu z dnia 18 grudnia 1995 r. w części nakazującej poz-
wanemu wypłacenie powodowi ustawowych odsetek w wysokości 54% rocznie od
kwoty 4.109,00 zł od dnia 27 października 1995 r. i w tym zakresie powództwo oddalił, a
w pozostałej części nakaz zapłaty utrzymał w mocy. W motywach takiego rozs-
trzygnięcia Sąd stwierdził, że odpraw pieniężnych przysługujących pracownikowi na
podstawie art. 6 ust. 2 pkt 3 lit. h ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
"rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy" jest w istocie tyle, ile
zostało przewidzianych przepisami prawa pracy. W pojęciu odprawy z powołanego
przepisu mieści się wiec zarówno odprawa przysługująca w razie rozwiązania stosunku
pracy z przyczyn określonych w art. 1 ustawy o grupowych zwolnieniach, jak też
odprawa należna z tytułu odwołania ze stanowiska dyrektora przedsiębiorstwa
państwowego w związku z ustanowieniem w nim zarządu komisarycznego, co miało
miejsce w odniesieniu do powoda.
Sad Rejonowy podkreślił też, że powodowi należy się od Funduszu odprawa
zwaloryzowana w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego z kwartału
poprzedzającego kwartał, w którym następuje wypłata świadczenia. Na dzień ogłasza-
nia wyroku zwaloryzowane wynagrodzenie powoda wynosiłoby 2.213,11 zł miesięcznie,
jednakże po ograniczeniu go do kwoty przeciętnego wynagrodzenia z IV kwartału 1995
r. wynosi 824,09 zł. Sześciomiesięczna odprawa po waloryzacji odpowiada więc kwocie
5.052,54 zł. Sąd był jednak związany granicami wydanego wcześniej nakazu, więc mógł
go jedynie utrzymać w mocy. Różnicy pomiędzy kwotą odprawy należnej w wysokości
10.800 zł, a kwotą odprawy wynikającą z utrzymanego w mocy nakazu zapłaty, powód
będzie mógł dochodzić według ogólnych zasad prawa upadłościowego.
Oddalenie powództwa co do ustawowych odsetek nastąpiło natomiast z dwóch
przyczyn. Otóż zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w
brzmieniu nadanym temu przepisowi ustawą nowelizacyjną z dnia 28 czerwca 1995 r.
(Dz. U. Nr 87, poz. 435) zaspokojeniu ze środków Funduszu podlegają tylko należności
główne. Poza tym w świetle przepisów powołanej ostatnio ustawy przysługująca
powodowi odprawa podlega waloryzacji, co wyklucza możliwość zasądzenia odsetek.
Powyższy wyrok rewizją z dnia 21 maja 1996 r. zaskarżył pozwany Fundusz,
zarzucając naruszenie prawa materialnego wskutek błędnej wykładni i niewłaściwego
zastosowania przepisu art. 6 ust. 2 pkt 3 lit. h ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r., pole-
gających na przyjęciu, że przewidziana w tym przepisie odprawa obejmuje odprawę,
jaka na podstawie art. 39 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych przysługuje
pracownikowi odwołanemu ze stanowiska dyrektora przedsiębiorstwa. W uzasadnieniu
tego zarzutu pozwany twierdził, że odprawa dla dyrektorów przedsiębiorstw przysługuje
niezależnie od przyczyn odwołania. Tymczasem odprawa przewidziana w art. 6 ust. 2
pkt 3 lit. h ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych pozostaje w związku z
rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy, przez co zakres jej
zastosowania został wyraźnie ograniczony do rozwiązania z przyczyn wymienionych w
art. 1 ustawy o grupowych zwolnieniach. Pozwany podniósł też, że pracodawcą powoda
nie był zakład pracy, a organ założycielski, czyli Wojewoda T. Po stronie pracodawcy
nie zaistniały więc żadne okoliczności, które uzasadniałyby wypłatę odprawy. O braku
przyczyn leżących po stronie pracodawcy świadczy ponadto - zdaniem pozwanego -
rozwiązanie stosunku pracy powoda w trybie art. 53 KP.
W oparciu o taki zarzut pozwany domagał się zmiany zaskarżonego wyroku w
pkt II przez uchylenie nakazu zapłaty i oddalenia powództwa oraz zwrotu kosztów
postępowania rewizyjnego.
Wyrok Sądu pierwszej instancji w części oddalającej powództwo zaskarżył
również powód, który w rewizji z dnia 29 maja 1996 r. zarzucił naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 7, 8 i
10 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, a
także przepisu art. 481 KC - przez oddalenie powództwa w części dotyczącej odsetek
za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego ze strony pozwanego Funduszu.
Powód podniósł, że jest bezsporne, iż gwarancja wypłaty ze środków Funduszu
obejmuje tylko niezaspokojone przez pracodawcę należności główne. Jeżeli jednak
Fundusz nie zaspokoi pracownika pomimo spełnienia przesłanek warunkujących
wypłatę dochodzonego świadczenia, to staje się on dłużnikiem ze wszelkimi tego
skutkami, między innymi w zakresie wypłaty ustawowych odsetek. Twierdzenia tego
nie podważa - zdaniem powoda - przepis § 12 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 31 lipca 1995 r. w sprawie trybu składania wykazów i wniosków
o wypłatę świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
przekazywania środków z tego Funduszu oraz dokonywania wypłat świadczeń (Dz. U.
Nr 91, poz. 452). Powołany przepis stanowi, że jeśli w okresie między złożeniem
zbiorczego wykazu, wykazu uzupełniającego lub wniosku indywidualnego a dniem
wypłaty świadczeń nastąpił wzrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, o którym
mowa w art. 4 ust. 2 ustawy, to dyrektor wojewódzkiego urzędu pracy dokonuje
odpowiedniej weryfikacji kwot wcześniej zaakceptowanych do wypłaty. Z cytowanego
przepisu wynika - zdaniem powoda - jedynie to, że tzw. weryfikacja kwoty świadczenia
zwiększa należność główną, przez co zmniejsza się automatycznie roszczenie
pracownika wobec upadłego pracodawcy. Weryfikacja nie pozbawia natomiast powoda
możliwości wykorzystania innych uprawnień, wynikających z ogólnych reguł
zobowiązań, w tym zwłaszcza ustawowych odsetek z art. 481 KC. W przeciwnym razie
skutki zawinionych zachowań Funduszu byłyby częściowo przerzucane na pracownika,
co jest sprzeczne z istotą waloryzacji, a ponadto nie daje się pogodzić z konstytucyjną
zasadą państwa prawnego. W konkluzji swojej rewizji powód wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku w jego pkt I przez zasądzenie ustawowych odsetek za czas od
dnia 27 października 1995 r. do dnia zapłaty.
Rozpatrujący obie rewizje Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Toruniu doszedł do przekonania, ze istota sporu tkwi w zagadnieniu prawnym
budzącym poważne wątpliwości i postanowieniem z dnia 13 czerwca 1996 r. [...]
przekazał je Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 § 1 KPC w
brzmieniu przytoczonym w sentencji uchwały . Bardzo obszerne uzasadnienie tego
postanowienia zawiera przede wszystkim relację o ustaleniach faktycznych i wywodach
prawnych Sądu pierwszej instancji. W stosunku do konkluzji tych wywodów Sąd
Wojewódzki zgłasza wyraźne zastrzeżenia wyrażone w twierdzeniu o posłużeniu się
rozszerzającą interpretacją przepisu art. 6 ust. 2 pkt 3 lit. h ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Z treści art. 39 ust. 1 i 2 ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych nie wynika bowiem, aby ustawodawca rozróżniał
odprawy dla dyrektora przedsiębiorstwa państwowego odwołanego z przyczyn
dotyczących pracodawcy i z przyczyn dotyczących odwoływanego. Powołany przepis
odnosi się do odwołania w ogólności i wymienia jedynie sytuacje, gdy odprawa nie
przysługuje z uwagi na przyczynę odwołania. Kategorię odprawy pieniężnej w razie
rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy wprowadziła dopiero
późniejsza - względem ustawy o przedsiębiorstwach - ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r.
o tzw. grupowych zwolnieniach. Do tej ustawy odwołuje się zatem przepis art. 6 ust. 2
pkt 3 lit. h ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, co wyraźnie wynika z jego
brzmienia. Za takim stanowiskiem przemawia - zdaniem Sądu Wojewódzkiego -
również celowościowa wykładnia powołanego ostatnio przepisu.
Uczestniczący w rozprawie przed Sądem Najwyższym pełnomocnik powoda
wniósł o udzielenie na zadane pytanie odpowiedzi twierdzącej. Podobnie wypowiedział
się prokurator, jednakże z zastrzeżeniem, że zakres odpowiedzi byłby wyraźnie ograni-
czony do odwołania dyrektora z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze zm.), powoływana dalej
jako ustawa, uregulowała zasady i zakres gwarancji zaspokojenia roszczeń pracownika
ze środków specjalnie w tym celu utworzonego Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych w sytuacji, gdy ze względu na swą niewypłacalność nie może tego
uczynić pracodawca. Rodzaje tych roszczeń, jak też ich skala były w pierwotnym
brzmieniu art. 6 ust. 2 ustawy bardzo ograniczone. Powołany przepis nie obejmował
między innymi roszczeń przysługujących pracownikom na podstawie ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.), powoływanej dalej jako ustawa o grupowych
zwolnieniach. Zmianę tej sytuacji spowodowało rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 11 stycznia 1995 r. w sprawie rozszerzenia zakresu świadczeń
pracowniczych podlegających zaspokojeniu ze środków Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych (Dz. U. Nr 7, poz. 35). Kolejnego rozszerzenia zakresu
chronionych roszczeń oraz podwyższenia ich wysokości dokonała ustawa noweliza-
cyjna z dnia 28 czerwca 1995 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 435). Weszła ona w życie w dniu 12
sierpnia 1996 r., względnie w dniu ogłoszenia, tj. w dniu 28 lipca 1996 r. (art. 1 pkt 9 i
art. 2 ust. 6), a nawet od dnia 1 marca 1996 r. (art. 1 pkt 16).
Znowelizowany przepis art. 6 ust. 2 ustawy stanowi obecnie w pkt 3, że zas-
pokojeniu ze środków Funduszu podlegają należności główne z tytułu przysługujących
pracownikowi na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy
między innymi.: odprawy pieniężne w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn doty-
czących pracodawcy (lit. h) oraz odszkodowania, o którym mowa w art. 7
a
ustawy o
grupowych zwolnienia (lit. i). W odróżnieniu od brzmienia art. 6 ust. 2 pkt 3 lit. i ustawy,
zawężającego zakres zastosowania tego przepisu jedynie do odszkodowań z art. 7
a
ustawy o grupowych zwolnieniach, ograniczenia takiego nie zawiera przepis art. 6 ust. 2
pkt 3 lit. h ustawy. Nie ma zatem podstaw do twierdzenia, że określona w tym przepisie
odprawa pieniężna obejmuje wyłącznie odprawę przewidzianą w art. 8 ustawy o
grupowych zwolnieniach. Gdyby tak rzeczywiście chciał prawodawca, to sposób
sformułowania przepisów art. 6 ust. 2 pkt 3 lit. h oraz lit. i powinien być identyczny. Inna
sprawa, że dwukrotne powoływanie tej samej ustawy w jej pełnym brzmieniu (z datą,
tytułem, miejscem publikacji pierwotnego tekstu i jego kolejnych zmian) w
sąsiadujących ze sobą przepisach byłoby nieracjonalne z punktu widzenia techniki
legislacyjnej. Prawidłowa konstrukcja ustawy nakazywałaby podobną konkretyzację
zakresu zastosowania przepisów zamieścić w przepisie wcześniejszym, a następnie
odesłać do niej w kolejnym przepisie. Zawężania zakresu zastosowania przepisu art. 6
ust. 2 pkt 3 lit. h ustawy nie usprawiedliwia więc również jej systematyka. Z językowej i
systemowej wykładni analizowanego przepisu wynika zatem, że zaspokojeniu ze
środków Funduszu podlega na tej podstawie należność główna z tytułu każdej odprawy
pieniężnej, do której uprawnienie w razie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn
dotyczących pracodawcy aktualizuje się na podstawie powszechnie obowiązujących
przepisów prawa pracy, czyli przepisów ustaw lub aktów wykonawczych, a z
wyłączeniem ewentualnych postanowień konsensualnych źródeł tej gałęzi prawa.
Przykładem takiej odprawy może być odprawa w wysokości sześciomiesięcz-
nego wynagrodzenia, przysługująca na podstawie art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 25
września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r.,
Nr 18, poz. 80 ze zm.) pracownikowi odwołanemu ze stanowiska dyrektora
przedsiębiorstwa. Ustawa ta, powoływana dalej jako ustawa o przedsiębiorstwach,
kształtuje uprawnienie do odprawy jako ogólną regułę (art. 39 ust. 1), po czym dokonuje
w niej szeregu wyjątków, polegających na wskazaniu przyczyn odwołania, przy
zaistnieniu których odprawa nie przysługuje (art. 39 ust. 2), względnie na wskazaniu
zdarzeń, które skutek taki powodują po ustaniu stosunku pracy (powołanie na
stanowisko tymczasowego kierownika przedsiębiorstwa lub przyjęcie obowiązków
zarządcy komisarycznego bądź zarządcy przedsiębiorstwa - art. 39 ust. 3). Uprawnienie
do odprawy przysługuje więc we wszystkich innych sytuacjach odwołania dyrektora, zaś
podział tych sytuacji na powodujące rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn
dotyczących jednej bądź drugiej ze stron jest w warunkach wypłacalności pracodawcy
prawnie obojętny.
Wspomniany podział nabiera natomiast doniosłości w razie niemożności zas-
pokojenia roszczenia o odprawę przez pracodawcę z powodu jego niewypłacalności w
rozumieniu art. 3 ustawy. Należność główna z tytułu odprawy należnej odwołanemu
dyrektorowi przedsiębiorstwa państwowego podlega bowiem zaspokojeniu ze środków
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych o tyle, o ile rozwiązanie
stosunku pracy z powołania nastąpiło z przyczyn dotyczących pracodawcy, co w razie
sporu powinien na ogólnych zasadach wykazać zainteresowany pracownik (art. 6 KC).
Dotyczy to również odwołania na podstawie art. 66 ust. 2 ustawy o przedsiębiors-
twach w bezpośrednim następstwie wszczęcia postępowania naprawczego i us-
tanowienia nad przedsiębiorstwem zarządu komisarycznego. W takiej sytuacji chodzi w
szczególności o wykluczenie ewentualności, że wszczęcie postępowania naprawczego i
ustanowienie zarządu komisarycznego nastąpiło na podstawie art. 65 ust. 1
a
ustawy o
przedsiębiorstwach, a więc wskutek przekroczenia wskaźników przyrostu przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia, ustalonych przez Komisję Trójstronną do Spraw
Społeczno-Gospodarczych lub Radę Ministrów w trybie przepisów ustawy z dnia 16
grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych
wynagrodzeń w podmiotach gospodarczych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z
1995 r., Nr 1, poz. 2 ze zm.) i spowodowanego tym pogorszenia sytuacji finansowej
przedsiębiorstwa (art. 37
a
ust. 1 pkt 4 ustawy o przedsiębiorstwach). W takim bowiem
wypadku odwołanie dyrektora jest równoznaczne z niezwłocznym rozwiązaniem
stosunku pracy z winy pracownika i nie rodzi uprawnienia do odprawy.
Wszczęcie postępowania naprawczego i ustanowienie zarządu komisarycznego
następuje poza tym w razie prowadzenia działalności ze stratą (art. 65 ust. 1 ustawy o
przedsiębiorstwach), co może być wyjątkowo kwalifikowane jako przyczyna odwołania
dotycząca dyrektora, lecz nie powinno prowadzić do przerzucania nań ryzyka
gospodarczego, które w stosunku pracy obarcza pracodawcę. Zainteresowany
pokryciem odprawy ze środków Funduszu musi wreszcie wykazać, że po odwołaniu ze
stanowiska dyrektora nie przyjął obowiązków zarządcy komisarycznego.
Z dotychczasowych rozważań wynika, że Sąd Najwyższy nie podzielił wątp-
liwości Sądu Wojewódzkiego odnośnie do wykładni art. 6 ust. 2 pkt 3 lit. h ustawy,
dokonanej w wyroku Sądu pierwszej instancji. Wykładnia ta nie wykracza poza styli-
zację powołanego przepisu, a poza tym ma oparcie w systematyce ustawy. Wbrew
sugestii Sądu Wojewódzkiego, nie uzasadnionej zresztą jakąkolwiek argumentacją, do
innych wniosków nie prowadzi też wykładnia celowościowa. Ochrona roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy powinna być bowiem szybka i
skuteczna oraz niezależna od pozycji pracownika w społecznej hierarchii zakładu pracy.
Zaspokojeniu ze środków Funduszu muszą więc, na jednakowych zasadach, podlegać
odprawy przysługujące szeregowym pracownikom przedsiębiorstwa na podstawie
ustawy o grupowych zwolnieniach, jak też odprawa przysługująca jego dyrektorowi na
podstawie ustawy o przedsiębiorstwach, tym bardziej, że jej kolejne nowelizacje
wykluczyły możliwość zbiegu prawa do obu odpraw.
Ze względów wyżej podanych, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji uchwały.
========================================