Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 10 października 1996 r.
II UKN 4/96
W sprawach o zwrot nienależnie pobranych świadczeń emerytalno-
rentowych o dopuszczalności kasacji decyduje, zgodnie z przepisem art. 393 pkt
1 KPC, wartość przedmiotu zaskarżenia, tj. wysokość dochodzonej kwoty.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie: SN: Andrzej Wróbel, SA
Mieczysław Bareja (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 października 1996 r. sprawy z
wniosku Wiesława Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B.
o nadpłatę świadczenia, na skutek kasacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w B. od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 lipca 1996 r. [...]
p o s t a n o w i ł :
o d r z u c i ć kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzją z dnia 13 lipca 1995 r.
naliczył nadpłatę renty inwalidzkiej pobieranej przez Wiesława Ł. za rok 1994 w kwocie
1.259,02 złotych i zażądał zwrotu tej kwoty. Dokonując wyliczenia nadpłaty organ
rentowy uwzględnił dochód osiągnięty przez rencistę z tytułu wykonywania pracy bez
odliczenia kosztów uzyskania tego dochodu.
Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 1996 r., [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Białymstoku zmienił decyzję organu rentowego ustalając brak
podstaw do naliczenia nadpłaty renty i do żądania zwrotu tej nadpłaty. Sąd Apelacyjny-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 31 lipca 1996 r.
[...] oddalił rewizję organu rentowego. Kasację od tego wyroku złożył Zakład
Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B., zarzucając naruszenie prawa materialnego -
art. 24 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o
zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz.
450 ze zm.) w związku z § 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub
zmniejszenia emerytury i renty (Dz. U. Nr 58, poz. 290). Organ rentowy wniósł o zmianę
wyroku i oddalenie odwołania Wiesława Ł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu pos-
tępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościo-
we i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego,
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.
U. Nr 43, poz. 183), sprawy wszczęte przed dniem wejścia w życie tej ustawy toczą się
od tego dnia według jej przepisów. Od orzeczenia sądu drugiej instancji oddalającego
po dniu wejścia w życie tej ustawy (to jest po dniu 1 lipca 1996 r.) rewizję lub
orzekającego co do istoty sprawy przysługuje kasacja, z wyłączeniem spraw
wymienonych w art. 11 ust. 3 tej ustawy. Wyrok sądu drugiej instancji zapadł 31 lipca
1996 r., a zatem możliwe było złożenie kasacji z tym, że zachodzi konieczność
zbadania, czy stosownie do wspomnianego przepisu art. 11 ust. 3 ustawy w ogóle
kasacja jest w sprawie dopuszczalna.
Przypadki, w których kasacja nie przysługuje określa przepis art. 393 KPC. W pkt
1 przepis ten zawiera regułę ogólną, uzależniającą prawo do kasacji od wartości
przedmiotu zaskarżenia [...]. Nie zawiera podziału spraw na sprawy cywilne, sprawy z
zakresu prawa pracy i sprawy z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych. Można by
wnioskować, że ogólna reguła zawarta w pkt 1 ma w pełni zastosowanie do spraw z
zakresu ubezpieczeń społecznych nie wymienionych w pkt 5. Analiza pozostałych
punktów art. 393 KPC, a w szczególności pkt 2 i 5, nasuwa jednakże istotne
wątpliwości co do tego rodzaju wniosku. Gdy zważy się charakter prawny świadczeń z
zakresu ubezpieczeń społecznych, w tym i to, że ich społeczno-gospodarczym przez-
naczeniem jest zapewnienie środków do życia w przypadkach utraty źródła utrzymania
oraz to, że stosownie do art. 393 pkt 2 KPC kasacja przysługuje, o ile spór dotyczy
prawa do alimentów a nie ich wysokości, stosowanie reguły ogólnej określonej w pkt 1
analizowanego przepisu byłoby co najmniej problematyczne.
Co do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, przepis art. 393 pkt 5 zawiera
dwa przedmiotowe wyłączenia dopuszczalności kasacji. Ograniczenia te dotyczą
świadczeń jednorazowych z zakresu ubezpieczenia społecznego, przewidzianych w
przepisach o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa oraz spraw o określenie podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie
społeczne. Wyłączając możliwość kasacji w sprawach świadczeń jednorazowych z
zakresu ubezpieczenia społecznego przewidzianych w przepisach o świadczeniach z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ustawodawca znał cha-
rakter tych świadczeń i ich wysokość. Świadczenia te najczęściej nie osiągają kwoty
5000 zł. Z faktu tego wyłączenia można by wnioskować, że w pozostałych sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych (nie wymienionych w pkt 5), kasacja jest dopusz-
czalna. Gdy zważy się deklaratoryjny charakter orzeczeń sądowych w zdecydowanej
większości spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, i to, że przedmiotem roszczeń w
tych sprawach nie są określone kwoty, ale prawo do określonych prawem świadczeń, a
ściślej stwierdzenie tego prawa, należałoby uznać, że w sprawach, w których
przedmiotem sporu jest prawo do określonego świadczenia, kasacja jest dopuszczalna
bez względu na kwotową wartość tego świadczenia.
Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych - nie mają - w związku ze zmianami
materialnym w prawie ubezpieczeń społecznych jednorodnego charakteru. Większość
tych spraw dotyczy stwierdzenia prawa do świadczeń, a więc ustalenia prawa.
Występuje jednak wiele rodzajów spraw, w których przedmiotem sporu nie jest
ustalenie prawa, ale ściśle określona kwota nie wiążąca się z prawem do świadczeń w
przeszłości, ani też nie mająca nic wspólnego z uprawnieniami i obowiązkami
uprawnionego do świadczeń w przyszłości. Dotyczy to w szczególności nadpłaty świad-
czeń w związku z zasadami ich zawieszalności oraz nienależnych świadczeń. W tego
rodzaju sprawach kwota będąca przedmiotem zaskarżenia jest ściśle określona.
Decyzje organów rentowych i orzeczenia sądowe w tego rodzaju sprawach zawierają
jednocześnie ustalenie obowiązku zwrotu określonej kwoty pod rygorem egzekucji
administracyjnej, a więc są tożsame z orzeczeniami zasądzającymi innego rodzaju
należności.
Nie ma więc podstaw do niestosowania w tego rodzaju sprawach art. 393 pkt 1
KPC. Zatem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których przedmiotem
zaskarżenia jest ściśle określona kwota nie dotycząca praw i obowiązków osoby
pobierającej świadczenia na przyszłość, o dopuszczalności kasacji rozstrzyga wartość
przedmiotu zaskarżenia stosownie do art. 393 pkt 1 KPC.
W niniejszej sprawie wartość przedmiotu zaskarżenia jest znacznie niższa od
kwoty 5 tysięcy złotych, a zatem kasacja nie jest dopuszczalna. Problem dopusz-
czalności kasacji w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest nowym proble-
mem i prawdopodobnie dlatego Sąd Apelacyjny nadał bieg kasacji, nie stosując art.
393
5
KPC.
W tej sytuacji stosownie do art. 393
8
KPC należało orzec jak w sentencji.
========================================