Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 7 listopada 1996 r.
I PKN 4/96
1. Od dnia 1 października 1996 r. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spra-
wiedliwości, w którym powołano Sekretarza Stanu, nie może skutecznie podpisać
z upoważnienia Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego kasacji
złożonej w trybie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie KPC ... (Dz.
U. Nr 43, poz. 189).
2. Przesłanką nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności w
trybie art. 787 KPC jest istnienie wspólności majątkowej małżonków zarówno w
chwili wydania orzeczenia stanowiącego tytuł egzekucyjny, jak i chwili orzekania
o nadaniu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika.
3. Przez "stan faktyczny stanowiący postawę wydania zaskarżonego orze-
czenia", którym związany jest Sąd Najwyższy przy wydaniu orzeczenia
reformatoryjnego na podstawie art. 393
15
KPC, należy rozumieć podstawę
faktyczną rozstrzygnięcia wskazaną w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia
(art. 328 §2 KPC).
Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędzia SN: Józef Iwulski (sprawoz-
dawca), Sędzia SA: Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 1996 r. sprawy z powództwa
Józefa R. przeciwko Alicji i Lesławowi S. o nadanie klauzuli wykonalności, na skutek
kasacji Ministra Sprawiedliwości [...] od postanowienia Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Zduńskiej Woli z dnia 28 sierpnia 1995 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
u c h y l i ć zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejono-
wemu-Sądowi Pracy w Zduńskiej Woli do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Zduńskiej Woli wyrokiem zaocznym z dnia 17 lis-
topada 1993 r. [...] zasądził od pozwanego Lesława S. na rzecz powoda Józefa R.
kwotę 6 150 000 starych złotych tytułem wynagrodzenia za pracę. Powód złożył wnio-
sek o wszczęcie egzekucji, w toku której komornik zawiadomił wierzyciela, iż
nieruchomość, do której skierowano egzekucję jest objęta małżeńską wspólnością
majątkową. Wierzyciel Józef R. wystąpił o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko
Alicji S małżonce dłużnika.
Postanowieniem z dnia 28 sierpnia 1995 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w
Zduńskiej Woli nadał klauzulę wykonalności wyrokowi tego Sądu z dnia 17 listopada
1993 r. przeciwko małżonce dłużnika - Alicji S. Postanowienie to uprawomocniło się bez
zaskarżenia i nie zostało sporządzone jego uzasadnienie.
Od tego postanowienia kasację w trybie art. 12 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 1 marca
1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta
Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu
postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189) złożył Minister Sprawiedliwości.
Zarzucił on zaskarżonemu postanowieniu naruszenie art. 787 § 1 i 2 KPC oraz art. 41 §
1, 42 i 54 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a także naruszenie interesu
Rzeczypospolitej Polskiej, wnosząc o uchylenie zaskarżonego postanowienia i
oddalenie wniosku.
Minister Sprawiedliwości podniósł, że przedmiotem badania w sprawie o nadanie
tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika powinno
być także stwierdzenie pozostawania osoby wskazanej przez wierzyciela w związku
małżeńskim z dłużnikiem oraz istnienie między małżonkami majątkowej wspólności
małżeńskiej. Skarżący twierdził, że prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w
Zduńskiej Woli z dnia 21 czerwca 1994 r. [...] została zniesiona majątkowa wspólność
małżeńska Lesława S. i jego żony Alicji z datą wsteczną, tj. z dniem 1 września 1988 r.
Zdaniem Ministra Sprawiedliwości rozdzielność majątkowa powstała wskutek
orzeczenia sądu znoszącego wspólność małżeńską na żądanie jednego z małżonków
(art. 52 KRO) jest skuteczna względem osób trzecich. Nadanie klauzuli wykonalności
przeciwko małżonce dłużnika nastąpiło więc z naruszeniem przepisów prawa. Z chwilą
bowiem ustania wspólności małżeńskiej, ustała również odpowiedzialność z majątku
wspólnego za długi jednego z małżonków. [...]
Sąd Najwyższy, rozpoznając sprawę na posiedzeniu niejawnym na podstawie
art. 393
8
§ 2 zdanie pierwsze KPC zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należało rozważyć zagadnienie wstępne dotyczące
prawidłowości złożenia kasacji.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. w okresie dwóch lat od
dnia wejścia jej w życie Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny lub Rzecznik
Praw Obywatelskich może prawomocne orzeczenie sądu pierwszej instancji lub sądu
rewizyjnego, kończące postępowanie w sprawie, wydane przed tym dniem, zaskarżyć w
drodze kasacji na podstawach i w terminie, które były przewidziane dla rewizji
nadzwyczajnej. To szczególne uprawnienie zostało więc przyznane innym podmiotom
niż poprzednia kompetencja do składania rewizji nadzwyczajnej. W szczególności
uprawnienia tego nie ma osobno Minister Sprawiedliwości i Prokurator Generalny, lecz
przysługuje ono tylko podmiotowi, który jest jednocześnie Ministrem Sprawiedliwości i
Prokuratorem Generalnym. Problem ten nabiera znaczenia przy podpisaniu kasacji
złożonej w omawianym trybie z upoważnienia Ministra Sprawiedliwości przez
Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, a tak jest w rozpatrywanej
sprawie. Można bowiem twierdzić, że Podsekretarz Stanu w Ministerstwie
Sprawiedliwości zastępuje jedynie Ministra Sprawiedliwości, ale nie zastępuje Proku-
ratora Generalnego. Inaczej mówiąc, Podsekretarz Stanu nie może skutecznie pod-
pisać kasacji w imieniu podmiotu, który jest jednocześnie Ministrem Sprawiedliwości i
Prokuratorem Generalnym. Wniosek ten nie jest jednak słuszny dlatego, że zgodnie z
przepisem art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst:
Dz. U. z 1994 r., Nr 19, poz. 70 ze zm.) Prokurator Generalny jest naczelnym organem
prokuratury, a funkcję tę sprawuje Minister Sprawiedliwości. W istocie więc
sformułowanie przepisu art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. należy rozumieć w
ten sposób, że kasację może złożyć Minister Sprawiedliwości, który jest jednocześnie
(sprawuje funkcję) Prokuratorem Generalnym. Prowadzi to do wniosku, że zastępcy
Ministra Sprawiedliwości mogą zastępować go także w zakresie pełnionej przez niego
funkcji Prokuratora Generalnego.
Kwestia podpisania kasacji przez Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spra-
wiedliwości wymaga także rozważenia w aspekcie nowej regulacji w ustawie z dnia 8
sierpnia 1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania
ministrów (Dz. U. Nr 106, poz. 492). Zgodnie z przepisem jej art. 37 minister wykonuje
swoje zadania przy pomocy sekretarza i podsekretarzy stanu. Zakres czynności
sekretarza i podsekretarzy stanu ustala właściwy minister, zawiadamiając o tym Pre-
zesa Rady Ministrów. Ministra zastępuje sekretarz stanu w zakresie przez niego us-
talonym lub podsekretarz stanu, jeżeli sekretarz stanu nie został powołany. Oznacza to,
że podsekretarz stanu może zastępować ministra tylko wówczas, gdy nie został w
danym ministerstwie powołany sekretarz stanu. Ponieważ jest rzeczą powszechnie
znaną, że w Ministerstwie Sprawiedliwości został powołany sekretarz stanu, to pod-
sekretarz stanu w tym Ministerstwie, nie może zastępować Ministra, a więc nie może
np. z jego upoważnienia podpisywać kasacji. Stwierdzić należy jednak, że przepis ten
wszedł w życie z dniem 1 października 1996 r. - art. 31 pkt 3 lit. c ustawy z dnia 8 sier-
pnia 1996 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące funkcjonowanie gospodarki i
administracji publicznej (Dz. U. Nr 106, poz. 497). Tym samym należało uznać, że
podpisanie kasacji w niniejszej sprawie z upoważnienia Ministra Sprawiedliwości-
Prokuratora Generalnego przez Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości
w dniu 7 sierpnia 1996 r. nie naruszało jeszcze omówionych przepisów i było
dopuszczalne.
Przechodząc do merytorycznego rozpoznania sprawy Sąd Najwyższy zważył, że
zgodnie z powszechnie przyjętymi poglądami doktryny i orzecznictwa, przesłankami
nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności w trybie art. 787 KPC jest
istnienie wspólności majątkowej małżonków zarówno w chwili wyrokowania (wydania
orzeczenia stanowiącego tytuł egzekucyjny), jak i w chwili orzekania o nadaniu klauzuli
wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. Jeżeli zatem w wymienionych datach
małżeńska wspólność majątkowa już nie istnieje, to w takiej sytuacji przepis art. 787
KPC nie ma zastosowania (patrz: postanowienie z dnia 26 czerwca 1974 r., III CRN
127/74, OSNCP 1975 z. 6 poz. 97; postanowienie z dnia 2 grudnia 1970 r., II CZ
122/70, OSNCP 1971 z. 6 poz. 112; postanowienie z dnia 8 czerwca 1967 r., I CZ
18/67, OSNCP 1968 z. 2 poz. 22; postanowienie z dnia 3 października 1973 r., I PZ
59/73, OSPiKA 1975 z. 2 poz. 35 z glosą L. Steckiego; patrz też uchwała z dnia 5
grudnia 1984 r., III CZP 76/84, OSPiKA 1986 z. 2 poz. 27 z glosą F. Zedlera i uchwała z
dnia 3 kwietnia 1980 r., III CZP 13/80, OSNCP 1980 z. 7-8 poz. 140, OSPiKA 1981 z. 5
poz. 76 z glosą A. Dyoniaka i NP 1981 nr 10-12 s. 219 z glosą Z. Świebody).
Z dołączonych do kasacji akt sprawy Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli [...] i
wydanego w niej wyroku z dnia 21 czerwca 1994 r. wynika w sposób nie budzący
wątpliwości, że małżeńska wspólność majątkowa Lesława i Alicji S. została zniesiona
ze skutkiem od dnia 1 września 1988 r. Tym samym wspólność ta nie istniała (została
wstecznie zniesiona) zarówno w dacie wydania wyroku stanowiącego tytuł egzekucyjny,
jak i tym bardziej w dacie wydania zaskarżonego postanowienia. Prowadzić to powinno
do uznania, że zaskarżone postanowienie zostało wydane z rażącym naruszeniem
wskazanych w kasacji przepisów oraz naruszeniem interesu Rzeczypospolitej Polskiej.
Jednakże Sąd Najwyższy takiego stwierdzenia nie może dokonać, gdyż do
postępowania wszczętego w trybie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. stosuje
się przepisy dotyczące kasacji w brzmieniu znowelizowanego Kodeksu postępowania
cywilnego. Rozpatrywanie kasacji następuje natomiast w stanie faktycznym sprawy
ustalonym przez sądy niższych instancji i Sąd Najwyższy nie może w jego ramach
prowadzić żadnych dowodów, nawet dowodów z takich dokumentów, jak prawomocne
wyroki sądowe. Zaskarżone postanowienie nie zostało uzasadnione i tym samym nie
można ocenić jaki stan faktyczny został ustalony przy jego wydaniu przez Sąd
Rejonowy. Możliwe jest więc jedynie stwierdzenie, że zaskarżone postanowienie
zostało wydane z niewłaściwym zastosowaniem przepisu art. 787 KPC, gdyż Sąd nie
poddał prawidłowej ocenie istnienia małżeńskiej wspólności majątkowej dłużnika i jego
małżonki w chwili wydania tytułu egzekucyjnego i wydania postanowienia
rozszerzającego klauzulę wykonalności na majątek wspólny.
Kasacja w tej sytuacji podlegała uwzględnieniu, ale mogła prowadzić wyłącznie
do wydania orzeczenia kasatoryjnego, a nie wnioskowanego orzeczenia refor-
matoryjnego. Zgodnie bowiem z przepisem art. 393
15
KPC orzeczenie co do istoty
sprawy w wyniku uwzględnienia kasacji, Sąd Najwyższy może wydać tylko wówczas,
gdy uzna, że nie ma naruszeń istotnych przepisów postępowania, a zachodzi jedynie
naruszenie prawa materialnego. Nadto Sąd Najwyższy jest wówczas związany stanem
faktycznym stanowiącym podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia. Przez taki stan
faktyczny należy rozumieć podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, wskazaną w
uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia (art. 328 § 2 KPC). Jeżeli więc zaskarżone
orzeczenie nie posiada uzasadnienia, to Sąd Najwyższy nie dysponuje ustalonym sta-
nem faktycznym, stanowiącym podstawę rozstrzygnięcia, którym byłby związany. Musi
więc zgodnie z przepisem art. 393
13
§ 1 KPC uchylić zaskarżone orzeczenie i
przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Nadto należy zważyć, że w sprawie
nastąpiło przede wszystkim naruszenie przepisu art. 787 KPC, a więc naruszenie
istotnego przepisu postępowania, co również zgodnie z art. 393
15
KPC uniemożliwia
wydanie orzeczenia reformatoryjnego.
Biorąc to pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji. Przy ponownym
rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy uzupełni materiał dowodowy o wskazane wyżej akta
postępowania dotyczące zniesienia wspólności majątkowej między małżonkami S., po-
czyni na ich podstawie stosowne ustalenia i orzeknie w sposób uwzględniający wyżej
wskazaną wykładnię przepisów - zwłaszcza przepisu art. 787 KPC.
========================================