Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 lutego 1997 r.
I PKN 20/97
Klauzula generalna zawarta w art. 45 KP odnosi się do wszystkich
wypowiedzeń umów o pracę zawartych na czas nie określony, a więc także do
wypowiedzeń dokonywanych z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Na pods-
tawie art. 45 KP sąd pracy może oceniać prawidłowość postępowania pracodaw-
cy w zakresie doboru pracowników przewidzianych do zwolnienia.
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Maria
Mańkowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 1997 r. sprawy z powództwa
Antoniego W. przeciwko Przedsiębiorstwu Mechanizacji Budownictwa "Z." w M.P. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 7 listopada 1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację
U z a s a d n i e n i e
Powód Antoni W. odwołał się od wypowiedzenia mu umowy o pracę przez
Przedsiębiorstwo Mechanizacji Budownictwa "Z." w M.P., gdzie pracował od 1967 r.
Podał, że ma na utrzymaniu troje dzieci, żona otrzymuje najniższą rentę inwalidzką, był
pracownikiem zdyscyplinowanym, toteż nie wie z jakiego powodu został zwolniony z
pracy.
Strona pozwana nie uznała powództwa podając, że Przedsiębiorstwo znajduje
się w procesie naprawczym i ze względu na znaczne ograniczenie produkcji nie ma
uzasadnienia ekonomicznego dla zatrudnienia 8 kierowców.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Radzyniu Podlaskim wyrokiem z dnia 30 kwietnia
1996 r. przywrócił powoda do pracy na dotychczasowych warunkach w pozwanym
Przedsiębiorstwie i zasądził na jego rzecz kwotę 507,52 zł tytułem wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy. Sąd ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej
od 26 września 1967 r. na podstawie umowy na czas nie określony, od 1 grudnia 1971
r. na stanowisku kierowcy. Posiada prawo jazdy kategorii A, C, D, E oraz uprawnienia
maszynisty ciężkich maszyn. Nie było zastrzeżeń do jego pracy. W ostatnim okresie
zatrudnienia jeździł samochodem ciężarowym tzw. wywrotką, który był wykorzystany
tylko w około 25%. Powód ma najdłuższy, 28-letni staż pracy pośród zatrudnionych
łącznie 6 kierowców. Zdaniem Sądu Rejonowego - strona pozwana dokonała
niewłaściwego wyboru pracownika decydując o wypowiedzeniu powodowi umowy o
pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Nie wzięła bowiem pod uwagę takich
kryteriów, jak staż pracy w tym zakładzie, zakres uprawnień poszczególnych kierowców,
naruszenie dyscypliny pracy przez innych kierowców, a także sytuację majątkową i
rodzinną poszczególnych pracowników.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie w wyrokiem z
dnia 7 listopada 1996 r. oddalił rewizję strony pozwanej i podzielił stanowisko Sądu
Rejonowego, że analiza zatrudnienia, jego racjonalności i przydatności poszczególnych
pracowników dla odpowiedniego funkcjonowania zakładu pracy, nie może mieć
charakteru zupełnie dowolnego, a powinna opierać się na obiektywnych ustaleniach i
ocenach. Wbrew zarzutom rewizyjnym o ingerencji Sądu I instancji w sprawy
wewnątrzorganizacyjne przedsiębiorstwa i ograniczeniu jego prawa do samodzielnego
decydowania o zatrudnieniu pracowników - Sąd Wojewódzki uznał dopuszczalność
kontroli sądowej w zakresie zasadności wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn
dotyczących zakładu pracy, przez którą z jednej strony rozumie się prawdziwość
wskazanej przyczyny, z drugiej zaś trafność wypowiedzenia w świetle całokształtu
okoliczności dotyczących konkretnego pracownika.
Strona pozwana zaskarżyła kasacją powyższy wyrok, zarzucając:
1) naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r., Nr
4, poz. 19 ze zm.) oraz przepisu art. 10 cytowanej ustawy - poprzez błędne przyjęcie,
że nie zachodziły przesłanki dla zastosowania tej ustawy,
2) naruszenie przepisu art. 32 Kodeksu pracy statuującego zasadę swobody
nawiązywania i rozwiązywania umów o pracę,
3) naruszenie przepisu art. 45 Kodeksu pracy poprzez błędne przyjęcie, że
wypowiedzenie umowy o pracę było nieuzasadnione.
Wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu lub Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie.
W kasacji zgłoszono wątpliwość, czy w ogóle zasadne jest rozpatrywanie
dokonanego wypowiedzenia umowy o pracę w kontekście art. 45 KP, skoro pozwane
przedsiębiorstwo "Z." wypowiedziało umowę na podstawie przepisu art. 1 w związku z
art. 10 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy. Zdaniem
składającego skargę kasacyjną, ustawa ta ma w tym przypadku pierwszeństwo przed
przepisami Kodeksu pracy, a na pewno wyklucza stosowanie klauzuli generalnej okreś-
lonej w przepisie art. 45 Kodeksu pracy.
W odpowiedzi na kasację powód wskazał, że ma uprawnienia do kierowania
wszystkimi środkami transportowymi, jakimi dysponuje pozwane Przedsiębiorstwo i
posiada aktualne badania, zezwalające na kierowanie samochodami ciężarowymi i
autobusem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) przewiduje, z przyczyn
wskazanych w art. 1 możliwość zwalniania z pracy pracowników grupowo, bądź indy-
widualnie na podstawie art. 10 ust. 1. Wystąpienie zatem którejkolwiek z sytuacji wy-
mienionych w art. 1 ustawy (przyczyny ekonomiczne, zmiany organizacyjne, produ-
kcyjne albo technologiczne, upadłość lub likwidacja) uzasadnia wypowiedzenie umowy
o pracę, wymagane art. 45 KP. Przepis art. 1 ustawy stanowi zatem konkretyzację
klauzuli generalnej zawartej w art. 45 KP (por. L. Florek - Zwolnienia pracowników z
przyczyn dotyczących zakładów pracy, s. 12).
Mylne jest natomiast stanowisko kasacji, że ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r.
wyklucza stosowanie art. 45 KP. Taki pogląd nie znajduje podstawy prawnej ani
uzasadnienia w przepisach prawa pracy. Klauzula generalna zawarta w art. 45 KP,
zgodnie z którą wypowiedzenie umowy o pracę na czas nie określony powinno być
uzasadnione, odnosi się do wszystkich wypowiedzeń takich umów o pracę, a więc także
do wypowiedzeń dokonanych z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Kodeks pracy nie
dopuszcza dowolności przy rozwiązywaniu umów o pracę, którą strona pozwana
wywodzi bezpodstawnie z art. 32 § 1 KP.
Kasacja jest zatem niezasadna, bowiem Sądy obu instancji nie naruszyły
powołanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa materialnego i prawidłowo wywiodły
na podstawie art. 45 KP prawo sądowej kontroli wypowiedzenia umowy o pracę z
przyczyn dotyczących zakładu pracy, poprzez weryfikację prawidłowości postępowania
pracodawcy w zakresie zastosowanych kryteriów doboru pracowników przewidzianych
do zwolnienia z pracy i zbadanie czy nie doszło do nadużycia prawa pracodawcy.
Wbrew zarzutom kasacyjnym Sąd pierwszej instancji miał prawo badać akta
osobowe pracowników należących do grupy osób, z której dokonywane były zwolnienia.
Wybór pracownika do wypowiedzenia mu umowy o pracę w trybie art. 10 ust. 1 ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. nie może być dowolny i Sądy obu instancji prawidłowo
przyjęły, że pozwany zakład pracy nadużył prawa, skoro zdecydował o zastosowaniu
wypowiedzenia wobec pracownika najlepszego, z najdłuższym stażem pracy,
obarczonego 5-osobową rodziną i znajdującego się w trudnej sytuacji majątkowej.
Podobne poglądy wyrażone zostały w uchwale pełnego składu Izby Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r. (III PZP 10/85,
zawierającej wytyczne w przedmiocie stosowania art. 45 KP, OSNCP z 1985 z. 11 poz.
164), która w tezie IX przyjęła, że organ rozpatrujący spory pracownicze nie jest
powołany do badania zasadności i celowości zmniejszenia stanu zatrudnienia.
Okoliczności jednak przemawiające za ochroną pracownika mogą powodować, że
wypowiedzenie umowy konkretnemu pracownikowi jest nieuzasadnione lub sprzeczne z
zasadami współżycia społecznego.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy oddalił kasację strony
pozwanej na podstawie art. 393
12
KPC wobec braku usprawiedliwionych podstaw do jej
uwzględnienia.
========================================