Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 kwietnia 1997 r.
I PKN 72/97
Zatrudnianie nauczycieli w niewielkiej ilości godzin ponadwymiarowych nie
świadczy o niespełnieniu przesłanek do zastosowania art. 20 Karty Nauczyciela.
Wybór pracownika (nauczyciela) do zwolnienia podlega kontroli sądu pracy pod
względem przestrzegania zasady niedyskryminacji.
Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Roman Kuczyński, Maria Mańkowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 kwietnia 1997 r. sprawy z powództwa
Witolda O. przeciwko Szkole Podstawowej [...] w R. o przywrócenie do pracy, na skutek
kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Rzeszowie z dnia 21 listopada 1996 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Witold O. domagał się przywrócenia do pracy w Szkole Podstawowej [...] w R.
Pozwana Szkoła wniosła o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Rzeszowie wyrokiem z 25 września 1996 r. oddalił
powództwo. Sąd ten ustalił, że powód był nauczycielem mianowanym od 18 maja 1992
r., a w zawodzie nauczyciela pracuje ogółem 18 lat. W pozwanej Szkole był zatrudniony
od 1 września 1990 r. W roku szkolnym 1996/97 w tej szkole zmniejszyła się liczba
oddziałów, w związku ze zmniejszeniem liczby uczniów. Liczba godzin lekcyjnych
przedmiotu technika zmniejszyła się o 60. Spowodowało to konieczność rozwiązania
stosunku pracy z trzema nauczycielami tego przedmiotu, między innymi z powodem. W
ocenie Sądu Pracy zostały spełnione przesłanki z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.) do rozwiązania
stosunku pracy. Sąd zbadał też zasadność wyboru powoda, jako pracownika, z którym
rozwiązano stosunek pracy, porównując jego sytuację z sytuacją nauczycieli, których
zatrudnienie jest kontynuowane. Zdaniem Sądu wybór powoda uzasadniony był tym, że
nie wywiązywał się on należycie ze swoich zadań (zaniedbywał prowadzenie
dokumentacji klasowej, spóźniał się na lekcje), a ponadto przez prawie 2 lata nie
wykonywał zawodu korzystając z urlopu dla poratowania zdrowia i ze zwolnienia
lekarskiego, a decyzją z 4 kwietnia 1996 r. zaliczono go do III grupy inwalidów w
związku z chorobą zawodową - niedowładem strun głosowych. W konsekwencji tych
ustaleń Sąd Pracy uznał decyzję o zwolnieniu powoda za uzasadnioną.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem
z 21 listopada 1996 r. oddalił apelację powoda od omówionego wyroku. Sąd II instancji
podzielił ustalenia i oceny dokonane przez Sąd Rejonowy.
Powód wniósł kasację od tego wyroku. Podniósł zarzut naruszenia prawa
materialnego (art. 28 i 45 KP oraz art. 20 Karty Nauczyciela), a także zarzut naruszenia
przepisów postępowania mającego istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia (art. 239 § 1
KPC i art. 316 § 1 KPC). Według wnoszącego kasację naruszenie art. 20 Karty
Nauczyciela nastąpiło przez: 1) "przyjęcie, że podstawą zwolnienia powoda były przy-
czyny ekonomiczne i organizacyjne, gdy tymczasem, jak wynika z zatwierdzonego
planu organizacyjnego i planu realizacyjnego pozwanej szkoły powstał wymiar godzin
nadliczbowych, który w planie realizacyjnym utworzony został jeszcze w większym
wymiarze", 2) "przyjęcie, że przy ocenie doboru kandydatów do zwolnienia, pracodawca
właściwie uwzględnił okoliczności takie jak staż pracy, kwalifikacje oraz stosunek do
pracy i warunki osobowe i rodzinne pracowników przy całkowitym pominięciu faktu, że
wcześniej zostały ogłoszone przed Radą Pedagogiczną przez pozwaną kryteria mające
obowiązywać przy redukcji pracowników w postaci przygotowania zawodowego i stażu
pracy", 3) "ustalenie, że pracodawca posiada samodzielne prawo do określania
kryteriów mających obowiązywać przy zwalnianiu pracowników przy braku
równoczesnego rozważenia faktu, iż to uprawnienie pracodawcy nie ma charakteru
nieograniczonego, a w szczególności faktu, że jest on związany obowiązującymi
przepisami prawa, w tym m.in. przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 10 października 1991 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od
nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli
nie mających wykształcenia wyższego". Natomiast naruszenie art. 38 § 1 KP nastąpiło
przez brak konsultacji decyzji dyrektora o zwolnieniu powoda z przyczyn
ekonomicznych i organizacyjnych ze związkami zawodowymi oraz brak ustalenia przez
dyrektora jednolitych kryteriów zwolnień pracowników przed podjęciem formalnej
decyzji w tym zakresie. Zdaniem wnoszącego kasację naruszenie art. 45 KP polega na
przyjęciu, że przy ocenie zasadności wypowiedzenia umowy o pracę złożonego przez
pracodawcę z przyczyn ekonomicznych i organizacyjnych bez znaczenia jest plan
realizacyjny, struktura organizacyjna, natomiast znaczenie mają jedynie inne
okoliczności, takie jak np. dotychczasowy przebieg pracy, co do którego wcześniej
pracodawca w stosunku do powoda nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń.
Naruszenia art. 233 § 1 KPC autor kasacji upatruje w daniu "wiary w całości
zeznaniom świadków takich jak mgr inż. Izabela P. i Rozalia S. pomimo braku poparcia
ich treści jakimikolwiek innymi środkami dowodowymi w sytuacji zgłaszania przez
powoda i nieprzeprowadzenia przez Sąd przy pomocy biegłego gruntownego badania
planu realizacyjnego obowiązującego w pozwanej szkole", a naruszenia art. 316 § 1
KPC w "całkowitym pominięciu przy wydawaniu rozstrzygnięcia w sprawie treści
zatwierdzonego planu organizacyjnego szkoły i planu realizacyjnego zawierających
różnice odnośnie liczby godzin przydzielonych jako nadliczbowe innym nauczycielom, a
ponadto zatrudnienie dodatkowego nauczyciela z przedmiotu". W konsekwencji powód
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i przywrócenie do pracy na
dotychczasowym stanowisku, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Rzeszowie i przekazanie
sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest uzasadniona. Zarzuty naruszenia art. 38 i 45 KP są nietrafne.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela wyrażony
już wielokrotnie w orzecznictwie pogląd co do tego, że rozwiązanie stosunku pracy z
nauczycielem mianowanym w trybie art. 20 Karty Nauczyciela następuje bez
zachowania okresu wypowiedzenia (por. np. uchwała z dnia 2 marca 1993 r., I PZP
6/93, OSNCP 1993 z. 11 poz. 193 i uchwała z dnia 25 czerwca 1993 r. I PZP 25/93,
PiZS 1994 nr 1 s. 59), a zatem nie mogą mieć w tym wypadku nawet odpowiedniego
zastosowania przepisy Kodeksu pracy, dotyczące wypowiedzenia umowy o pracę po-
przez odesłanie z art. 98 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Niezasadne są też zarzuty dotyczące naruszenia przepisów postępowania.
Przepis art. 233 § 1 KPC nie został naruszony przez Sąd II instancji. Naruszenie
mogłoby nastąpić jedynie pośrednio, skoro Sąd ten nie przeprowadzał dowodów, a
jedynie dokonał oceny zachowania przepisów postępowania przez Sąd Pracy. Nie
może być uznana za naruszająca ten przepis akceptacja przez Sąd II instancji oceny
dowodów dokonanej przez Sąd I instancji, a w szczególności zeznań świadków Izabeli
P. i Rozalii S. na okoliczność jakości pracy pracowników i ich rzetelności, a także
niecelowości tworzenia etatu dla powoda przez odjęcie innym nauczycielom po 1
godzinie nauczania.
Dla dokonania ustaleń okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy nie było
konieczne przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego dla badania planu realizacyjnego
obowiązującego w pozwanej Szkole. Sąd Wojewódzki wydając zaskarżony wyrok nie
naruszył art. 316 § 1 KPC, który stanowi, że po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok
biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, w
szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się
ono wymagalne w toku sprawy. Nie stanowi naruszenia tego przepisu zarzucane w
kasacji pominięcie przez Sąd różnic w planie organizacyjnym i realizacyjnym
dotyczących liczby godzin przydzielonych innym nauczycielom i zatrudnienia innego
nauczyciela. Tak sformułowany zarzut nie odnosi się do treści art. 316 § 1 KPC, a w
szczególności nie wynika z niego, by zarzut ten dotyczył wzięcia pod uwagę stanu
rzeczy z innej chwili niż chwila zamknięcia rozprawy.
Nie został też naruszony przepis art. 20 Karty Nauczyciela (w brzmieniu sprzed
nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta
Nauczyciela, Dz. U. Nr 87, poz. 369). W przepisie tym określone zostały przesłanki
rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym. Przesłanki te zostały
spełnione, skoro nie jest kwestionowane, że nastąpiło zmniejszenie liczby oddziałów i
miały miejsce zmiany organizacyjne polegające na zlikwidowaniu (decyzją Urzędu
Miejskiego) podziału uczniów na grupy na lekcjach przedmiotu "technika", nauczanego
przez powoda, a w konsekwencji zmniejszenie o 60 godzin nauczania tego przedmiotu.
W przepisie tym nie określono wymagania, by w szkole nie stosowano - po zmianach -
godzin ponadwymiarowych. Określono przesłankę niemożności dalszego zatrudnienia
nauczyciela w pełnym wymiarze godzin. Dla oceny spełnienia tej przesłanki praca
innych nauczycieli w godzinach ponadwymiarowych może mieć znaczenie, jednakże
sam ten fakt nie stanowi o możliwości zatrudnienia powoda w pełnym wymiarze godzin,
ani o niespełnieniu przesłanki zaistnienia zmian organizacyjnych, o których mowa w art.
20.
Dobór pracowników do zwolnienia podlega ocenie Sądu w zakresie stosowanych
przez pracodawcę kryteriów, jednakże ocena ta ma na celu przede wszystkim
sprawdzenie przestrzegania zasady niedyskryminacji oraz może umożliwiać ewentual-
ne kwestionowanie arbitralnych i niesprawiedliwych decyzji pracodawcy. Stąd też w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku mowa jest o sprawdzeniu, czy pomiędzy pra-
cownikami, którzy mogliby zostać zwolnieni nie zachodzą "dysproporcje", co należy
rozumieć jako dokonanie przez sąd oceny doboru pracowników do zwolnienia w wyżej
określonych granicach. Nie oznacza to, by Sąd przyznał pracodawcy niczym nie
ograniczone prawo do określenia w sposób dowolny kryteriów stosowanych przy wy-
borze pracowników do zwolnienia.
Z tych względów kasacja, jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw podle-
gała oddaleniu (art. 393
12
KPC).
N o t k a
Podobny pogląd został wyrażony w wyroku z dnia 7 września 1994 r., I PRN 56/94 (OSNAPiUS
1995 nr 1 poz. 5), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że w ramach konieczności rozwiązania stosunku
pracy z jednym spośród kilku nauczycieli ocenie sądu podlegają również kryteria wyboru osoby, która
została zwolniona.
========================================