Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 24 kwietnia 1997 r.
III KKO 3/97
Organem właściwym do rozpoznania zażalenia na postanowienie samo-
rządowego kolegium odwoławczego o zwrocie podania-wniosku o ustalenie
opłaty za użytkowanie wieczyste (art. 43a ust. 2 oraz art. 43b ustawy z dnia 29
kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, jednolity
tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.), w związku z nieuiszczeniem przez
wnioskodawcę należności z tytułu opłaty skarbowej, jest samorządowe kolegium
odwoławcze.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz,
Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), przedstawiciel Ministerstwa Sprawiedliwości
Tadeusz Szóstakowski, przedstawiciel Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
Jadwiga Biedrzycka.
Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym, po rozpoznaniu w dniu 24
kwietnia 1996 r. na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Stefana N. o rozstrzygnięcie
sporu kompetencyjnego o właściwość między Samorządowym Kolegium Odwoławczym
w W., a Sądem Rejonowym dla W.M. w sprawie o rozpoznanie "sprzeciwu" od
postanowienia Samorządowego Kolegium.
p o s t a n o w i ł:
s t w i e r d z i ć, że organem właściwym do rozpoznania zażalenia na posta-
nowienie Samorządowego Kolegium Odwoławczego o zwrocie podania w związku z
nieuiszczeniem przez stronę należności z tytułu opłaty skarbowej jest Samorządowe
Kolegium Odwoławcze.
U z a s a d n i e n i e
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. postanowieniem z dnia 11 marca
1996 r. [...], wydanym na podstawie art. 43b zdanie drugie ustawy z dnia 29 kwietnia
1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jednolity tekst: Dz. U. z
1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.) oraz art. 261 § 2 KPA, zwróciło wniosek strony -
Stefana N. [...] w sprawie nieuzasadnionego podwyższenia przez Urząd Gminy W.-U.
opłaty za użytkowanie wieczyste działki położonej przy ul. B. do kwoty 73 zł za 1 m
2
, a
to ze względu na nieuiszczenie w wyznaczonym terminie opłaty skarbowej. W
postanowieniu tym pomieszczono pouczenie informujące, że: Azgodnie z art. 43e ust. 1
ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości (...) strona niezadowolona z niniejszego orzeczenia może wnieść od
niego sprzeciw w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia. Wniesienie sprzeciwu do
Samorządowego Kolegium Odwoławczego jest równoznaczne z żądaniem przekazania
sprawy do sądu powszechnego właściwego ze względu na miejsce położenia
nieruchomości@. Postanowienie to zostało doręczone stronie w dniu 26 kwietnia 1996
r. Pismem z dnia 29 kwietnia 1996 r. strona złożyła sprzeciw od tego postanowienia za
pośrednictwem Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. do Sądu Rejonowego
dla W.M.
Sąd Rejonowy dla W.M. na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 maja 1996 r. [...],
odrzucił sprzeciw strony traktując go jako zażalenie wniesione przez stronę do
Kolegium Odwoławczego w trybie art. 261 § 3 KPA. Równocześnie w uzasadnieniu
swego postanowienia Sąd Rejonowy wyraził pogląd, że przewidziane w art. 43e ustawy
o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości prawo żądania skierowania
sprawy do sądu przysługuje od orzeczeń merytorycznych (tzn. rozstrzygających co do
istoty sprawy) wydanych na podstawie art. 43a i art. 43c tej ustawy, a znamion takich
nie posiada orzeczenie Kolegium w niniejszej sprawie, od którego wniesiono sprzeciw.
Z tej przyczyny, na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 KPC, Sąd Rejonowy wydał
postanowienie o odrzuceniu sprzeciwu.
W konsekwencji strona, powołując się na postanowienie Sądu Rejonowego,
pismem z dnia 31 maja 1996 r. zwróciła się do Samorządowego Kolegium Odwoław-
czego o załatwienie jej Asprzeciwu@ z dnia 29 kwietnia 1996 r., traktując go jako Aza-
żalenie@ złożone w trybie art. 261§ 3 KPA. W odpowiedzi, Samorządowe Kolegium
Odwoławcze w W. w piśmie z dnia 12 listopada 1996 r. wyjaśniło, że nadal podtrzymuje
stanowisko, iż wobec złożenia przez stronę Asprzeciwu@ od postanowienia Kolegium z
dnia 11 marca 1996 r. i stosownie do zawartego w nim pouczenia o przysługującym
środku odwoławczym, w sprawie niniejszej właściwy jest sąd powszechny (na
podstawie art. 43e ust. 1 i 2 ustawy o gospodarce i wywłaszczaniu nieruchomości).
Ponadto, zdaniem Kolegium, przepisy powołanej ustawy o gospodarce gruntami i
wywłaszczaniu nieruchomości nie różnicują orzeczeń Kolegium na merytoryczne i
formalne, jak to sugeruje Sąd Rejonowy, przepis art. 43c ustawy wyraźnie stanowi, że:
Ado postępowania przed Kolegium stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego (...) o postępowaniu, z wyjątkiem odwołań i zażaleń,
oraz przepisy o opłatach i kosztach postępowania@.
Wobec zaistniałej sytuacji, która posiada znamiona prawne negatywnego sporu
kompetencyjnego o właściwość między organem administracji państwowej (publicznej)
a sądem powszechnym, strona korzystając z uprawnienia określonego art. 192 § 1 pkt
2 KPA, pismem z dnia 14 marca 1997 r. wystąpiła z wnioskiem do Pierwszego Prezesa
Sądu Najwyższego o rozpatrzenie powstałego sporu. W odpowiedzi na wniosek,
Samorządowe Kolegium Odwoławcze pismem z dnia 24 kwietnia 1997 r. przedstawiło
dodatkowe wyjaśnienia w sprawie, stojąc nadal na stanowisku, że w wypadku podjęcia
w tego typu sprawach jakichkolwiek czynności przez samorządowe kolegium
odwoławcze, kolegium powinno wydawać orzeczenie, od którego stronie powinien
przysługiwać sprzeciw i w jego następstwie sprawa powinna być rozpatrywana przez
sąd powszechny.
Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym zważyło, co następuje:
Zasady i tryb ustalania oraz aktualizacji wysokości opłat za użytkowanie wie-
czyste lub zarząd gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy określają
przepisy art. 33 - art. 43g ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i
wywłaszczaniu nieruchomości (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.).
Wedle tych przepisów, w wypadku, gdy rejonowy organ administracji ogólnej w
odniesieniu do gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub zarząd gminy w
odniesieniu do gruntów stanowiących własność gminy zamierza podwyższyć opłatę za
użytkowanie wieczyste, powinien wypowiedzieć wysokość opłaty, która dotychczas
obowiązuje strony i równocześnie przedstawić ofertę przyjęcia nowej wysokości opłaty
za użytkowanie wieczyste. Wówczas użytkownikowi wieczystemu przysługuje prawo
złożenia do właściwego samorządowego kolegium odwoławczego, w terminie 30 dni od
dnia doręczenia mu wypowiedzenia, wniosku o ustalenie, że podwyższenie opłaty jest
nieuzasadnione albo jest uzasadnione w mniejszej wysokości (art. 43a ust. 1 i ust. 2
ustawy). Rozpatrując sprawę, kolegium powinno dążyć do polubownego zakończenia
sporu, a w razie braku ugody, kolegium wydaje orzeczenie (art. 43c ust. 2 ustawy). Od
orzeczenia kolegium nie przysługuje środek odwoławczy (art. 43c ust. 5 ustawy). Strona
może natomiast wnieść sprzeciw w terminie 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia,
przy czym wniesienie sprzeciwu jest równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do
właściwego sądu powszechnego (art. 43e ust. 1 ustawy). Jeżeli jednak sprzeciw nie
dotyczy całego orzeczenia kolegium, ale jedynie kosztów postępowania, wówczas sąd
rozstrzyga sprawę na posiedzeniu niejawnym w drodze postanowienia (art. 43e ust. 3
ustawy). Przyjęta regulacja ustawowa zakłada więc, że żądanie przekazania sprawy do
rozpoznania przez właściwy sąd powszechny jest możliwe dopiero po załatwieniu
sprawy i wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie przed kolegium.
Art. 43c ust. 4 ustawy stanowi, że do postępowania przed samorządowym
kolegium odwoławczym w sprawach dotyczących wniosków o ustalenie opłaty za
użytkowanie wieczyste stosuje się odpowiednio (czyli z uwzględnieniem szczególnego
charakteru tego postępowania) przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego: o
wyłączeniu pracownika oraz organu; o załatwianiu spraw, doręczaniu, wezwaniach,
terminach; o postępowaniu, z wyjątkiem odwołań i zażaleń; oraz przepisy o opłatach i
kosztach postępowania. W kontekście rozstrzyganego sporu kompetencyjnego należy
mieć na uwadze to, że z mocy wyraźnego przepisu ustawy, wniosek o ustalenie opłaty
za użytkowanie wieczyste podlega opłacie skarbowej (art. 43b zdanie drugie ustawy w
związku z przepisami ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o opłacie skarbowej, Dz. U. Nr
4, poz. 23 ze zm.). Oznacza to, że w postępowaniu przed kolegium w tego typu
sprawach należy odpowiednio stosować także: przepisy art. 35 - art. 38 w związku z art.
63 i art. 64 KPA (jako przepisy dotyczące załatwiania spraw) oraz przepisy art. 261 - art.
267 KPA (jako przepisy o opłatach i kosztach postępowania w postępowaniu przed
samorządowym kolegium odwoławczym), w obu wypadkach w związku z dyspozycją
art. 43c ust. 4 ustawy.
Przepis art. 63 § 2 KPA określa ogólne i podstawowe zarazem wymagania
prawne jakim musi czynić zadość podanie - wniosek o ustalenie opłaty za użytkowanie
wieczyste, na podstawie którego organ administracji publicznej, czyli w danym wypadku
samorządowe kolegium odwoławcze, wszczyna postępowanie. Jeżeli podanie nie czyni
zadość tego typu wymaganiom prawnym, kolegium powinno wezwać wioskodawcę do
usunięcia braków w terminie siedmiu dni i równocześnie powinno pouczyć go, że
nieusunięcie wskazanych braków spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpoznania
(art. 61 § 2 KPA), czyli że w danym wypadku postępowanie w sprawie nie zostanie
wszczęte, a w konsekwencji także nie może dojść do rozpoznania sprawy i jej
załatwienia bądź w drodze ugody, bądź też poprzez wydanie orzeczenia.
Wymagania prawne ustalone przepisami szczególnymi, o których mowa w art.
63 § 2 KPA, obejmują także obowiązek w zakresie opłaty skarbowej, o którym mowa w
art. 43b zdanie drugie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.
Przy czym, w tym wypadku przepis art. 261 KPA reguluje w sposób szczególny zasady i
tryb postępowania organu w sytuacji, gdy strona - wnioskodawca nie wywiąże się z
ciążącego na nim obowiązku uiszczenia opłaty skarbowej. Wówczas, organ
administracji publicznej - samorządowe kolegium odwoławcze - ma obowiązek
wyznaczenia składającemu wniosek o ustalenie opłaty za użytkowanie wieczyste
terminu (nie krótszego jednak niż siedem dni i nie dłuższego niż czternaście dni) do
wniesienia opłaty skarbowej (art. 261 § 1 KPA). Jeżeli w wyznaczonym terminie opłata
skarbowa nie zostanie uiszczona, kolegium obowiązane jest wydać postanowienie o
zwrocie wniosku bez jego rozpoznania (art. 261 § 2 KPA). Na postanowienie to służy
wnioskodawcy zażalenie; w tym wypadku przyjmie ono odpowiednio formę wniosku o
ponowne rozpatrzenie sprawy w zakresie obowiązku uiszczenia opłaty skarbowej, który
powinien zostać załatwiony przez kolegium (art. 261 § 3 w związku z art. 144 oraz art.
127 § 4 KPA). Następnie dopuszczalna jest w tym wypadku także skarga do
Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym, Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.). Argument, jakoby
dyspozycja art. 43c ust. 4 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości (chodzi w szczególności o słowa: ADo postępowania przed kolegium
stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego [...] o
postępowaniu, z wyjątkiem odwołań i zażaleń [...] @) a limine wyłączała możliwość
stosowania w tym postępowaniu przed kolegium przepisów Kodeksu postępowania
administracyjnego o zażaleniach, jest nietrafny. Wyłączenie, o którym tutaj mowa,
dotyczy jedynie dopuszczalności stosowania środków odwoławczych z KPA w toku
toczącego się przed kolegium postępowania Aw sprawie@, ponieważ wnioskodawcy
służy w tym wypadku szczególny środek prawny w formie sprzeciwu (art. 43c ust. 4 i
ust. 5 w związku z art. 43e ustawy). Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy z przyczyn
formalnych nie może dojść do wszczęcia postępowania Aw sprawie@, której dotyczy
wniosek. Wówczas od postanowienia kolegium w kwestii zwrotu wniosku, a więc w
kwestii odmowy wszczęcia postępowania w sprawie z racji stwierdzonego braku
formalnego wniosku (tzn. nie uiszczenia opłaty skarbowej), wnioskodawcy przysługuje
środek prawny - zażalenie, o którym mowa w art. 261 § 3 KPA, skoro w art. 43c ust. 4
in fine ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości jest mowa o
obowiązku odpowiedniego stosowania przed kolegium (w danym wypadku na etapie
czynności poprzedzających formalne wszczęcie postępowania Aw sprawie@)
przepisów o opłatach i kosztach postępowania.
Wynika stąd, że w sytuacji, gdy wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie o
ustalenie opłaty za użytkowanie posiada brak formalny polegający na nieuiszczeniu
wymaganej opłaty skarbowej, kolegium jest zobowiązane odmówić wszczęcia
postępowania w sprawie, wydając stosowne postanowienie, na które wnioskodawcy
służy zażalenie. Ten szczególny tryb postępowania nakazany jest wyraźnymi prze-
pisami ustawy (art. 43c ust. 4 in fine ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości w związku z art. 261 KPA). W danym wypadku nie jest prawnie dopusz-
czalne wydanie przez kolegium orzeczenia i tym samym nie jest możliwe złożenie
sprzeciwu celem przekazania sprawy do sądu powszechnego, bowiem w sprawie,
której dotyczy wniosek, formalnie nie doszło do wszczęcia postępowania. Z przepisów
ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości jednoznacznie wynika,
że: po pierwsze - rozstrzygnięcie w sprawie wniosku o ustalenie opłaty za użytkowanie
powinno być podjęte (w formie ugody lub orzeczenia) dopiero po przeprowadzeniu
stosownego postępowania (art. 43c ust. 1 i ust. 2 ustawy); a po wtóre - sprzeciw
przysługuje wyłącznie od orzeczenia kolegium, ma wobec tego orzeczenia skutek
kasacyjny, a złożenie sprzeciwu jest równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do
rozpoznania przez sąd powszechny (art. 43e ust. 1 i ust. 2 ustawy).
Biorąc powyższe pod uwagę, Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym
na podstawie art. 190 i art. 194 KPA postanowiło jak w sentencji.
========================================