Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 kwietnia 1997 r.
III SZ 1/97
Zawieszenie prawa wykonywania zawodu radcy prawnego z powodu
podjęcia pracy w organach ścigania, nie zwalnia radcy z obowiązku płacenia
składek członkowskich na rzecz samorządu radców prawnych.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Piotr Hofmański,
Adam Józefowicz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 1997 r. sprawy z odwołania
Agnieszki W. od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego w W. z dnia 2 stycznia
1997 r. [...] w przedmiocie pozbawienia prawa do wykonywania zawodu radcy
prawnego.
na podstawie art. 386 § 1 KPK zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że
w miejsce orzeczonej w stosunku do Agnieszki W. kary pozbawienia prawa do
wykonywania zawodu radcy prawnego orzekł karę nagany z ostrzeżeniem.
U z a s a d n i e n i e
Rzecznik Dyscyplinarny Okręgowej Izby Radców Prawnych w G. złożył 10
kwietnia 1996 r. do Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego wniosek o wszczęcie postę-
powania dyscyplinarnego przeciwko Agnieszce W. o to, że będąc radcą prawnym,
wpisanym na listę Okręgowej Izby Radców Prawnych w G., wbrew obowiązkowi uisz-
czania składek członkowskich na rzecz samorządu radcowskiego, określonych uchwał-
ami organów tego samorządu, od chwili wpisu na listę radców prawnych, to jest od 19
września 1989 r. uporczywie uchyla się od płacenia składek, czym narusza art. 57 pkt 5
w związku z art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. Nr
19, poz. 145 ze zm.).
W postępowaniu wyjaśniającym obwiniona podała, że nie podjęła pracy w
zawodzie radcy prawnego, gdyż do dnia 31 stycznia 1991 r. przebywała na urlopie
wychowawczym, a od 1 lutego 1991 r. podjęła pracę w Wyższej Szkole Policji w S.,
jako wykładowca prawa cywilnego, gdzie mieszka i pracuje do chwili obecnej. Obwinio-
na wyjaśniła, że egzamin radcowski złożyła w Okręgowej Komisji Arbitrażowej w G. 17
sierpnia 1989 r, a w dniu 19 września 1989 r. została wpisana na listę radców
prawnych. Praca w organach ścigania powoduje z mocy prawa (art. 28 ust. 1 pkt 2
ustawy o radcach prawnych) zawieszenie prawa do wykonywania zawodu. Zdaniem
obwinionej powoduje to również zawieszenie obowiązku opłacania składek członkows-
kich.
Okręgowy Sąd Dyscyplinarny w G. orzeczeniem z dnia 23 maja 1996 r. [...] po
przeprowadzeniu rozprawy w sprawie Agnieszki W., obwinionej o to, że będąc radcą
prawnym wpisanym na listę radców prawnych OIRP w G., [...] wbrew obowiązkowi
uiszczenia składek członkowskich na rzecz samorządu radcowskiego określonych
uchwałami organów tego samorządu od chwili wpisu na listę radców prawnych, to jest
od 19 września 1989 r. uporczywie uchyla się od płacenia wymienionych składek - czym
narusza art. 57 pkt 5 w związku z art. 40 ust. 2 ustawy o radcach prawnych, uznał
obwinioną winną zarzuconego jej czynu, który stanowi przewinienie z art. 64 ust. 1
ustawy o radcach prawnych. Na podstawie art. 65 ust. 1 pkt 4 wymienionej ustawy
Okręgowy Sąd Dyscyplinarny wymierzył obwinionej karę dyscyplinarną pozbawienia
prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego i obciążył ją kosztami postępowania w
kwocie 50 zł.
Okręgowy Sąd Dyscyplinarny stwierdził w uzasadnieniu orzeczenia, że nie jest
trafny pogląd obwinionej, że jeżeli nie podjęła pracy w charakterze radcy prawnego z
powodu urlopu wychowawczego, a następnie podjęła pracę w Wyższej Szkole Policji na
stanowisku wykładowcy, co spowodowało zawieszenie prawa do wykonywania zawodu,
to uległ także zawieszeniu obowiązek opłacania składek członkowskich. Zdaniem
Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego uiszczanie składek członkowskich jest związane z
obowiązkową przynależnością do samorządu radcowskiego. W związku z tym nie
wykonywanie zawodu ani zawieszenie prawa do wykonywania zawodu nie jest
równoznaczne z ustaniem przynależności radcy prawnego do samorządu. Nie
powoduje to ustania obowiązku uiszczania składek członkowskich. Dlatego Okręgowy
Sąd Dyscyplinarny uznał obwinioną winną zarzuconego jej czynu, to jest zawinionego,
nienależytego wykonywania obowiązków wynikających z ustawy o radcach prawnych i
zasad etyki zawodowej i za to na zasadzie art. 65 ust. 1 pkt 4 ustawy o radcach
prawnych wymierzył jej karę dyscyplinarną pozbawienia prawa do wykonywania zawodu
radcy prawnego. Wymierzając obwinionej najsurowszą karę dyscyplinarną Okręgowy
Sąd Dyscyplinarny miał na uwadze nagminność tego rodzaju czynów, duży stopień złej
woli ze strony obwinionej, przejawiający się w uporczywości w niepłaceniu składek,
niezawiadomieniu organów samorządu radcowskiego o zmianie miejsca zamieszkania i
podjęciu pracy, nieusprawiedliwionym niestawieniu się na wezwanie Rzecznika
Dyscyplinarnego, wadliwym stosunku do swojego czynu mimo wezwań i wyjaśnień
Dziekana i Radcy OIRA, rażącym naruszeniu nie tylko ustawy o radcach prawnych, ale
także uchwały nr 6/95 V Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 9 listopada 1995 r.
w sprawie zasad etyki zawodowej radcy prawnego oraz niestosowaniu się do uchwał
organów samorządu niezależnie od ich osobistej oceny.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny w W. orzeczeniem z dnia 2 stycznia 1997 r. [...] po
rozpoznaniu odwołania obwinionej na posiedzeniu jawnym, postanowił utrzymać w
mocy orzeczenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego z dnia 23 maja 1996 r. i obciążyć
obwinioną zryczałtowanymi kosztami postępowania w wysokości 25 zł na rzecz
Okręgowej Izby Radców Prawnych w G. W uzasadnieniu orzeczenia Wyższy Sąd
Dyscyplinarny stwierdził, iż bezsporną okolicznością jest, że obwiniona odmawia zapłaty
składek na rzecz samorządu radcowskiego, które ma obowiązek płacić w czasie trwania
przynależności do samorządu radcowskiego w myśl uchwały nr 9/91 Krajowego Zjazdu
Radców Prawnych z dnia 9 listopada 1991 r. w sprawie składki członkowskiej w
samorządzie radców prawnych i jej podziału. Osoba wpisana na listę radców prawnych i
zatrudniona w pełnym wymiarze godzin pracy obciążona jest obowiązkiem zapłacenia
składki w wymiarze 100%, albowiem nie zachodziły podstawy do obniżenia składek (np.
emerytom, rencistom, aplikantom radcowskim, bezrobotnym). Brak jest podstawy do
obniżenia składki. Zdaniem Wyższego Sądu Dyscyplinarnego naganne jest zachowanie
obwinionej, polegające na odmowie zapłaty składek za okres od 1 lutego 1992 r. kiedy
nastąpiło podjęcie stałej pracy. Zastosowanie najwyższej kary dyscyplinarnej nastąpiło
ze względu na nie możliwość tolerowania przez organy samorządu radcowskiego
zachowania członka tego samorządu polegającego na stałym niewypełnianiu
obowiązków.
Od powyższego orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Agnieszka W.
złożyła odwołanie, w którym kwestionuje wymiar kary, jako wyjątkowo surowej i nie-
współmiernej do zawinienia. Odwołująca się nadal podtrzymywała wątpliwości, czy
zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych dotyczącym zawieszenia
prawa do wykonywania zawodu z powodu podjęcia pracy w organach ścigania nie
powinno jednocześnie powodować zawieszania obowiązków łączących się z przyna-
leżnością do samorządu radcowskiego.
Rozpatrując odwołanie Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Obowiązek płacenia przez radcę prawnego składki na rzecz samorządu
radcowskiego wynika bezpośrednio z przynależności do samorządu, która jest obowiąz-
kowa (art. 40 ust. 2 ustawy o radcach prawnych). Wpisanie osoby odpowiadającej
ustawowym wymaganiom kwalifikacyjnym na listę radców prawnych powoduje
przystąpienie radcy prawnego do samorządu. Spełnia on na rzecz radców prawnych
szereg ustawowo określonych zadań, z którymi łączy się obowiązek ponoszenia kosz-
tów przez organy samorządu. Dlatego obowiązek płacenia składek na rzecz korporacji
zawodowej został określony w art. 64 ust. 1 pkt 1 tej ustawy przez ustawowe upoważ-
nienie Krajowego Zjazdu Radców Prawnych do ustalenia wysokości składki człon-
kowskiej (art. 57 pkt 5 ustawy). Jeżeli w sytuacji osobistej i zawodowej obwinionej,
wpisanej na listę radców prawnych, brak było podstaw do zwolnienia lub obniżenia
składki w świetle postanowień uchwały Nr 9/91 Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z
dnia 9 listopada 1991 r., to obwiniona obowiązana była stosować się do uchwał
samorządu radcowskiego (§ 2 uchwały Nr 8/91 Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z
dnia 9 listopada 1991 r.) i płacić składki. Tak też uznał Sąd Najwyższy w uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 26 kwietnia 1990 r., III PZP 2/90 (OSNCP 1990 z. 12
poz. 142) stwierdzając, że "płacenie składek członkowskich na rzecz samorządu jest
ustawowym obowiązkiem radcy oprawnego wobec tego samorządu". W konsekwencji
tego w uchwale tej Sąd Najwyższy stwierdził, że "radca prawny podlega odpowie-
dzialności, dyscyplinarnej za zawinione niepłacenie składek na rzecz samorządu
radców prawnych (art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych - Dz.
U. Nr 19, poz. 145)". Z kolei w uchwale z dnia 18 czerwca 1991 r., I PZP 21/91
(OSNCP 1992 z. 2 poz. 30) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że "radca prawny wykonujący inną
pracę zarobkową niż praca radcy prawnego nie korzysta z obniżenia składki
członkowskiej", a tym samym ma obowiązek w dalszym ciągu opłacać ją w zwykłym
wymiarze. Podniesione w odwołaniu wątpliwości obwinionej czy radca prawny, którego
prawo do wykonywania zawodu radcy prawnego jest zawieszone ma obowiązek
płacenia składek członkowskich na rzecz samorządu radcowskiego) także już były
wyjaśnione w orzecznictwie Sądu Najwyższego w podobnych sprawach. Wystarczy tu
przytoczyć uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 1987 r., III PZP 48/87
(OSNCP 1989 z. 7-8 poz. 115), w której Sąd Najwyższy uznał, że zawieszenie prawa
wykonywania zawodu radcy prawnego z powodu podjęcia pracy w notariacie (art. 28
ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych) nie zwalnia z obowiązku płacenia składek
członkowskich. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy również podkreślił, iż w
ustawie o radcach prawnych wprowadzono obowiązkową przynależność radców
prawnych do samorządu. Z przynależnością tą łączy się bezpośrednio obowiązek
płacenia składki członkowskiej, ustalonej przez Krajowy Zjazd Radców Prawnych.
Wymuszenie płacenia składek członkowskich przez radcę prawnego może być
częściowo dokonane przez możliwość wszczęcia przeciwko radcy prawnemu
postępowania dyscyplinarnego, gdyż niepłacenie przez radcę składek stanowi naru-
szenie obowiązku wynikającego z przynależności do samorządu. W świetle przytoczo-
nego wyżej orzecznictwa, którego poglądy podziela skład orzekający Sądu Naj-
wyższego w niniejszej sprawie, należy przyjąć, że zawieszenie prawa do wykonywania
zawodu radcy prawnego z powodu podjęcia pracy w organach ścigania nie zwalnia
radcy prawnego z obowiązku płacenia składek członkowskich na rzecz samorządu
radców prawnych. W tej sytuacji zarzut odwołania o braku obowiązku obwinionej
płacenia składek członkowskich na rzecz samorządu radcowskiego okazuje się
nieuzasadniony.
Przechodząc do oceny prawnej wymienionego w odwołaniu zarzutu, że orze-
czona kara jest wyjątkowo surowa i niewspółmierna do zawinienia, Sąd Najwyższy
uznał, że zarzut ten jest uzasadniony. Wymierzenie obwinionej Agnieszce W. najsurow-
szej kary pozbawienia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego - zdaniem Sądu
Najwyższego - w okolicznościach sprawy jest nadmiernie surowe i przez to niespra-
wiedliwe. Dlatego wymierzona obwinionej Agnieszce W. kara podlega złagodzeniu.
Zdecydowała o tym dokonana przez Sąd Najwyższy wyważona ocena stopnia jej winy.
Przewinienie dyscyplinarne, którego się dopuściła nie jest wynikiem uporczywego
lekceważenia obowiązków, wynikających z ustawy o radcach prawnych, aczkolwiek
czyn jej należy uznać za zawiniony w rozumieniu art. 64 ust. 1 pkt 1 tej ustawy.
Niepłacenie składek przez obwinioną wynikało w sprawie z przyjęcia przez Agnieszkę
W. błędnej wykładni art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych i uporczywych prób
obrony zajętego stanowiska. W tej sytuacji nie można przyjąć, że obwiniona zasłużyła
na najsurowszą z kar, przewidzianych w art. 65 ust. 1 wymienionej ustawy, która
powinna być zarezerwowana dla najbardziej poważnych i drastycznych etycznie
przewinień dyscyplinarnych.
Obwiniona Agnieszka W. nie była dotychczas karana dyscyplinarnie. Z tego
względu należy przyjąć, że słuszne jest danie jej szansy racjonalnego zweryfikowania
swojej postawy i zrozumienia, że jest ona niewłaściwa i wymaga zmiany oraz odpowied-
niego traktowania obowiązków prawnych. Jeżeli obwiniona pozostając radcą prawnym
nadal będzie uchylała się od obowiązku uiszczania składek to organy samorządu
radcowskiego będą miały podstawę do wyciągnięcia z tego odpowiednich wniosków, a
w ewentualnym postępowaniu dyscyplinarnym sytuacja jej będzie przedstawiała się w
odmiennym świetle niż obecnie.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że na
podstawie art. 386 § 1 KPK należało złagodzić wymierzoną Agnieszce W. karę
dyscyplinarną i orzec, jak w sentencji.
========================================