Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 maja 1997 r.
II UKN 145/97
Nabycie własności gospodarstwa rolnego w drodze dziedziczenia nie
stanowi, bez prowadzenia działalności rolniczej, podstawy do zawieszenia wy-
płaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego (art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 20
stycznia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Maria Mańkowska (spra-
wozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 maja 1997 r. sprawy z wniosku
Michała i Olgi małżonków I. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-
Oddziałowi Regionalnemu w B. o wznowienie wypłaty renty inwalidzkiej rolniczej i o
zwrot nienależnie pobranego świadczenia, na skutek kasacji wnioskodawców od
wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z
dnia 12 lutego 1997 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 8 listopada 1996 r. [...]
oraz decyzje Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w
B. z dnia 21 lutego 1996 r., 4 kwietnia 1996 r. i 23 maja 1996 r. w ten sposób, że
wznowił wnioskodawcom Oldze i Michałowi małż. I. wypłatę świadczeń w pełnej
wysokości od dnia 1 lutego 1996 r. i ustalił, że brak jest podstaw do dochodzenia od
wnioskodawców zwrotu kwot po 5.903,31 złotych (pięć tysięcy dziewięćset trzy 31/100)
za okres od dnia 1 lutego 1993 r. do dnia 31 stycznia 1996 r.
U z a s a d n i e n i e
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w B.
decyzjami administracyjnymi z dnia 21 lutego 1996 r. zmniejszyła od dnia 1 lutego 1996
r. wypłatę renty rolniczej Michałowi i Oldze I. z powodu prowadzenia przez nich
działalności rolniczej. Określono, iż stosownie do przepisów art. 28 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Nr 71, poz. 342 ze zm.)
renta inwalidzka nie przysługiwała im od dnia 1 kwietnia 1991 r., ponieważ wyżej wy-
mienieni od wskazanej daty byli współwłaścicielami gospodarstwa rolnego. Pomimo zaś
prowadzenia gospodarstwa rolnego nie zgłosili tego faktu organowi rentowemu, po-
bierając w okresie od 1 kwietnia 1991 r. do 31 stycznia 1996 r. nienależne świadczenia
w kwocie po 8.163,94 zł. W związku z powyższym na mocy wymienionych decyzji
zobowiązano Michała i Olgę I. do zwrotu kwot po 6.434,73 złotych.
Ponadto organ rentowy decyzjami z dnia 4 kwietnia 1996 r. odmówił Michałowi i
Oldze I. prawa do wypłaty renty rolniczej w pełnej wysokości, podtrzymując tym samym
swoje wcześniejsze rozstrzygnięcia zmniejszające wypłatę świadczeń. W uzasadnieniu
tych rozstrzygnięć podano, iż z uwagi na to, że Olga I. jest współwłaścicielem
gospodarstwa rolnego (udział w pow. 2,21 ha) brak jest podstaw w świetle art. 28
powołanej wyżej ustawy do wznowienia wypłaty renty rolniczej obojgu małżonkom w
pełnej wysokości.
Kolejnymi decyzjami z dnia 14 maja 1996 r. Oddział KRUS w B. dokonał prze-
liczenia otrzymanych przez Olgę i Michała I. świadczeń do dnia 1 kwietnia 1996 r., tj. od
nabycia uprawnień w związku z przekazaniem gospodarstwa rolnego na podstawie
przepisów ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników in-
dywidualnych i członków ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze
zm.), ustalając je w kwocie 224 zł miesięcznie, a od lipca 1996 r. - 243,52 złotych
miesięcznie.
Natomiast decyzją z dnia 23 maja 1996 r. organ rentowy ponownie dokonał
zmniejszenia wypłaty renty rolniczej Oldze I. od dnia 1 lipca 1996 r. z powodu prowa-
dzenia przez nią działalności rolniczej podając, iż była ona współwłaścicielką gospo-
darstwa rolnego i w okresie od 1 kwietnia 1991 r. do 31 stycznia 1996 r. pobrała nie-
należne świadczenie w kwocie 8.163,94 zł. Zobowiązano ją jednocześnie do zwrotu
kwoty 5.903,31 zł za okres od 1 lutego 1993 r. do 31 stycznia 1996 r. określając, iż
kwota powyższa będzie potrącana z jej renty w ratach miesięcznych, poczynając od
lipca 1996 r.
Powyższe decyzje zaskarżyli wnioskodawcy Olga i Michał I. W odwołaniu od
decyzji z dnia 21 lutego 1996 r. podali oni, iż świadczenia rentowe nabyli z tytułu pracy
w gospodarstwie rolnym położonym we wsi S. Dopiero z przesłanej im decyzji do-
wiedzieli się, iż posiadają gospodarstwo rolne w odległości ok. 30 km w J. po rodzicach
Olgi I. Odwołujący zaznaczyli, iż nigdy nie wyrazili zgody na przejęcie tego gos-
podarstwa, ani też go nie uprawiali.
W kolejnym odwołaniu od decyzji z dnia 4 kwietnia 1996 r. ponownie wnieśli oni
o zmianę rozstrzygnięcia przez orzeczenie zapłaty w pełnej wysokości zmniejszonych
świadczeń wraz z należnymi odsetkami. Podali, iż całe gospodarstwo o pow. 8,05 ha po
rodzicach Olgi I. przejął jej brat Jan A. wraz z rodziną i rozdysponował je pomiędzy
swoje dzieci.
Natomiast w odwołaniu od decyzji z dnia 14 i 24 maja 1996 r. wnieśli o przywró-
cenie świadczeń od dnia 1 lutego 1996 r., a nie jak to uczyniono od 1 kwietnia 1996 r.
podkreślając, iż nie byli nigdy posiadaczami innego gospodarstwa rolnego oprócz
swojego, które przekazali około 10 lat temu, otrzymując w zamian rentę rolniczą.
Strona pozwana nie uznała odwołania, ponieważ Olga I. była do 23 lutego 1996
r. współwłaścicielką gospodarstwa rolnego o ogólnej powierzchni 8,05 ha, które
podlegało opodatkowaniu podatkiem rolnym, zatem zgodnie z art. 29 ust. 3 i 4 pkt 3 nie
jest istotne, kto jest podatnikiem podatku rolnego, lecz to, czy gospodarstwo, którego
współwłaścicielką była wnioskodawczyni podlegało podatkowi rolnemu.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 8 listopada 1996 r. oddalił odwołanie wnioskodawców i ustalił, że Michałowi
i Oldze I. przysługiwały od 8 maja 1986 r. świadczenia rentowe z tytułu przekazania
gospodarstwa rolnego o powierzchni 7,16 ha. W dniu 16 stycznia 1996 r. Urząd Gminy
w N. poinformował KRUS Oddział w B., iż Olga I. jest współwłaścicielem gospodarstwa
rolnego położonego w obrębie wsi J. (1/4 części z ogólnej powierzchni 8,05 ha)
nabytego w drodze spadku postanowieniem sądowym z dnia 19 marca 1990 r. Ta
informacja spowodowała wydanie decyzji organu rentowego z dnia 21 lutego 1996 r. o
zmniejszeniu renty rolniczej dla obojga wnioskodawców z powodu prowadzenia
działalności rolniczej, a decyzją z dnia 4 kwietnia 1996 r. odmówiono wnioskodawcom
prawa do wypłaty renty rolniczej w pełnej wysokości. Równocześnie nakazano zwrot
nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 kwietnia 1991 r. do 31 stycznia 1996
r. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego częściowe zawieszenie wypłaty renty inwalidzkiej
miało podstawę prawną w art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze
zm.) nawet w sytuacji odwołujących się, którzy - jako osoby w starszym wieku i będące
nadto inwalidami całkowicie niezdolnymi do pracy w gospodarstwie rolnym - z
pewnością nie wykonywali żadnych czynności rolniczych na nieruchomości rolnej,
położonej w odległości około 30 km od ich miejsca zamieszkania.
Jednakże wnioskodawczyni stała się współwłaścicielką gospodarstwa rolnego
położonego we wsi J. w drodze spadku po ojcu (postanowienie Sądu Rejonowego w
Bielsku Podlaskim z dnia 19 marca 1990 r. [...]). Swój udział we współwłasności o
ogólnej powierzchni 5,84 ha, przekazała rodzeństwu i ich dzieciom aktem notarialnym z
dnia 23 lutego 1996 r., natomiast swój udział we współwłasności gruntu rolnego o
powierzchni 2,21 ha przekazała aktem notarialnym z dnia 24 kwietnia 1996 r. swojemu
synowi Włodzimierzowi I. Przekazanie gospodarstwa rolnego było - zdaniem Sądu -
warunkiem wydania decyzji organu rentowego z dnia 14 maja 1996 r. o ponownej
wypłacie świadczeń w pełnej wysokości. Wnioskodawcy są obowiązani do zwrotu
nienależnie pobranych świadczeń w okresie od 19 marca 1990 r. do dnia 24 kwietnia
1996 r. stosownie do art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 167 ze zm.) w związku z art.
52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem
z dnia 12 lutego 1997 r. oddalił apelację wnioskodawców i podzielił stanowisko Sądu I
instancji, iż w sytuacji, gdy Olga I. stała się współwłaścicielem gospodarstwa rolnego
oznacza to, że razem z małżonkiem prowadziła działalność rolniczą w myśl art. 28 ust.
4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W sprawie niniejszej nie zachodziła
potrzeba rozważania, czy wnioskodawcy faktycznie prowadzili działalność rolniczą w
rozumieniu art. 6 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Wnioskodawcy zaskarżyli powyższy wyrok kasacją, zarzucając obrazę przepisów
art. 28 ust. 4 pkt 7 i art. 28 ust. 9 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przez
wadliwe stwierdzenie, że powodowie podjęli i prowadzili działalność rolniczą na
gruntach nabytych w drodze dziedziczenia oraz art. 38 pkt 1 i 3 tej ustawy przez przy-
jęcie, że przepis ten nie ma zastosowania w niniejszej sprawie.
W odpowiedzi na kasację organ rentowy podtrzymał swój pogląd, że ustalone
sądownie prawo współwłasności gospodarstwa rolnego przysługujące Oldze I. oznacza,
iż wnioskodawcy nie zaprzestali działalności rolniczej. Natomiast powołany art. 38 pkt 1
i 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie ma w tej sytuacji zastosowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja wnioskodawców jest uzasadniona.
Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jed-
nolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 7, poz. 342 ze zm.) przewiduje dopuszczalność częś-
ciowego zawieszenia wypłaty emerytury lub renty inwalidzkiej na zasadach przewi-
dzianych w jej art. 28, jeżeli emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą. Przez
prowadzenie działalności gospodarczej rozumie się działalność w zakresie produkcji
roślinnej lub zwierzęcej, w tym produkcji ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej,
rybnej i leśnej (art. 6 ust. 3). Nie można zatem podzielić poglądu Sądu Apelacyjnego, że
w sprawie niniejszej, dotyczącej zasadności zawieszenia wnioskodawcom wypłaty renty
inwalidzkiej, nie zachodzi potrzeba rozważenia, czy wnioskodawcy faktycznie prowadzili
działalność rolniczą w rozumieniu wyżej cytowanego art. 6 pkt 3 ustawy.
Ustalenia takiego dokonał Sąd Wojewódzki stwierdzając, że wnioskodawcy
faktycznie nie uprawiali gospodarstwa rolnego nabytego przez Olgę I. w drodze
spadkobrania. Fakt ten potwierdziło również postępowanie prowadzone w czerwcu
1996 r. przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B. [...], które ustaliło, że grunty
stanowiące współwłasność wnioskodawczyni pozostawały stale w posiadaniu Jana A.
Tak samo Urząd Gminy w N. zaświadczył w dniu 27 czerwca 1996 r., że wnioskodaw-
czyni nie jest płatnikiem podatku rolnego od chwili przekazania gospodarstwa rolnego w
S. swemu synowi w 1986 r. W toku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego w
sprawie podatku rolnego za współwłasność nieruchomości spadkowej o pow. 8,05 ha
po ojcu wnioskodawczyni Jefimie A., Urząd Gminy ustalił, iż "wnioskodawczyni nie
weszła w posiadanie stwierdzonej przez sąd masy spadkowej. Posiadaczem
samoistnym spadkowych użytków rolnych był i jest Jan A.
W takiej sytuacji słusznie wywodzą wnioskodawcy w skardze kasacyjnej, że
stwierdzenie praw do spadku po ojcu wnioskodawczyni nie jest równoznaczne z pro-
wadzeniem przez nich działalności rolniczej. Stwierdzenie nabycia spadku przez spad-
kobiercę, przewidziane w art. 1025 Kodeksu cywilnego stwarza domniemanie, że
spadkobiercą jest osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku. Nie oznacza
natomiast, że spadkobierca objął spadek, tym bardziej że art. 1029 § 1 KC przewiduje
roszczenie o wydanie spadku, jeżeli włada nim osoba, która spadkobiercą nie jest.
Nabycie własności gospodarstwa rolnego w drodze spadkobrania, bez prowadzenia
działalności rolniczej, nie uzasadnia zastosowania art. 28 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników.
Zarówno organ rentowy, jak i Sądy obu instancji mylnie odczytały przepis art. 28
ust. 4 pkt 7 tej ustawy przyjmując, że nie jest istotne, kto jest podatnikiem podatku
rolnego, lecz to, czy odziedziczone gospodarstwo podlegało takiemu podatkowi. Prze-
pis ten stanowi, że emeryt lub rencista zaprzestaje prowadzenia działalności rolniczej,
jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub
posiadaczem gospodarstwa rolnego, nie licząc własności (udziału we współwłasności)
nie ustalonej odpowiednimi dokumentami urzędowymi, jeżeli grunty będące
przedmiotem tej własności (współwłasności) znajdują się w posiadaniu rolnika lub jego
małżonka. Posiadanie tego gospodarstwa przez właściciela jest zatem warunkiem
zastosowania art. 28 ust. 1. Częściowe zawieszenie wypłaty świadczeń następuje
bowiem wówczas, gdy emeryt lub rencista prowadzi działalność gospodarczą, czyli
zakłada się, że z tego ma jakieś źródło dochodu. Konsekwencją takiego rozumienia
tego przepisu jest art. 28 ust. 9 omawianej ustawy, który przewiduje, że w przypadku
podjęcia działalności rolniczej na gruntach nabytych w drodze dziedziczenia - wypłata
dotychczasowych świadczeń nie ulega zawieszeniu przez okres jednego roku. Treść
tego przepisu przekonuje, że nie można zastosować częściowego zawieszenia wypłaty
świadczeń, jeżeli emeryt czy rencista nie posiada faktycznie gospodarstwa rolnego,
skoro w przypadku podjęcia działalności rolniczej na gruntach nabytych w drodze dzie-
dziczenia, takie zawieszenie nie jest stosowane przez pierwszy rok.
Konkludując powyższe należy stwierdzić, że w sytuacji, gdy wnioskodawcy nie
prowadzili działalności rolniczej (art. 28 ust. 1) i grunty, które stały się udziałem spadko-
wym wnioskodawczyni nie znajdowały się w ich posiadaniu (art. 28 ust. 7), nie było
podstaw do częściowego zawieszenia wypłaty świadczeń.
Nieuprawniony jest pogląd, że sam fakt nabycia udziału w spadku jest uczestni-
czeniem w prowadzeniu działalności rolniczej i uzasadnia zastosowanie art. 28 ust. 1 w
związku z ust. 4 pkt 7 tego przepisu.
Taka interpretacja narusza również art. 38 ust. 1 i 3 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników, który dotyczy warunków podlegania ubezpieczeniu i przewiduje
domniemanie, że właściciel czy współwłaściciel gruntów prowadzi działalność rolniczą
na tych gruntach lub uczestniczy w prowadzeniu takiej działalności. [...] Z tego przepisu
wynika, że ustawodawca nie wyklucza sytuacji, w których właściciel, czy współwłaściciel
gruntu rolnego nie prowadzi działalności rolniczej na swoich gruntach.
Tak samo na podstawie art. 28 ustawy należy przyjąć, że jeżeli grunty rolne nie
znajdują się w posiadaniu rolnika lub jego małżonki, to chociaż jest ich właścicielem czy
współwłaścicielem, nie można uważać, że prowadzi działalność rolniczą.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy uznał, że w spornym okresie, to jest
od dnia 1 lutego 1993 r. do dnia 31 stycznia 1996 r., wnioskodawcy posiadali prawo do
wypłaty świadczeń w pełnej wysokości, bowiem nie prowadzili wówczas żadnej
działalności rolniczej.
Kierując się powyższymi względami i wobec naruszenia jedynie przepisów prawa
materialnego Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji na podstawie art. 393
15
KPC.
========================================