Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 6 listopada 1997 r.
III KKO 7/97
Spadkobierca osoby wymienionej w art. 2 ust. 1 lit. b dekretu z dnia 6
września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (jednolity tekst: Dz.U. z
1945 r. Nr 3, poz. 13 ze zm.) ma interes prawny w ustaleniu przez sąd nieistnie-
nia przejścia z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości stanowią-
cej własność tej osoby.
Przewodniczący SSN: Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Andrzej Wróbel (sprawozdawca), przedstawiciel Ministerstwa Spra-
wiedliwości Ewa Chałubińska, przedstawiciel Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej Barbara Podedworna-Mosiewicz.
Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym, po rozpoznaniu w dniu
6 listopada 1997 r. na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Józefa Marka O. i Marii
G. o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego pomiędzy Sądem Wojewódzkim w S. i
Urzędem Wojewódzkim w S. o ustalenie prawa własności.
p o s t a n o w i ł:
uznać, że właściwym do rozpoznania sprawy Józefa Marka O. i Marii G. o
ustalenie nieistnienia przesłanek przejęcia nieruchomości "osada młynarska J." o
pow. 22,60 ha położonej w gminie O. na rzecz Skarbu Państwa na podstawie art. 2
ust. 1 lit. b dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (jed-
nolity tekst: Dz. U. RP z 1945 r. Nr 3, poz. 13 ze zm.) jest Sąd Wojewódzki w S.
U z a s a d n i e n i e
Powód Józef O. domagał się stwierdzenia, że nie było podstaw prawnych do
nieodpłatnego przejęcia na rzecz Skarbu Państwa w całości nieruchomości rolnej
„osada młynarska J.” o pow. 22,60 ha, położonej w gminie O. Sąd Rejonowy w W.
- 2 -
postanowieniem z dnia 18 sierpnia 1992 r. [...] uznał się niewłaściwym w sprawie „o
zwrot nieruchomości” i sprawę przekazał według właściwości Sądowi Wojewódz-
kiemu - Wydział Cywilny w S. Sąd Wojewódzki w S. postanowieniem z dnia 30 listo-
pada 1992 r. [...] odrzucił pozew powoda „ o ustalenie nieważności decyzji adminis-
tracyjnej.” W uzasadnieniu postanowienia Sąd stwierdził, że z oświadczeń powoda
wynika, że żądanie pozwu zmierza do ustalenia, czy decyzja administracyjna b.
Centralnego Zarządu Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w Ł., dotycząca - jak
twierdzi powód - konfiskaty gospodarstwa rolnego, posiada nadal moc prawną. Tego
rodzaju żądanie nie jest w ocenie Sądu sprawą cywilną, gdyż dotyczy organów ad-
ministracji i tylko przez te organy może być uwzględnione. Ponadto powód wyraźnie
oświadczył, że nie chodzi mu o rewindykację nieruchomości, „ do czego w/w decyzja
miałaby charakter prejudycjalny.”
Naczelny Sąd Administracyjny w W. postanowieniem z dnia 21 marca 1997 r.
[...] odrzucił skargę Marii G. i Józefa Marka O. na decyzję Ministra Rolnictwa i Gos-
podarki Żywnościowej z dnia 12 lutego 1996 r. [...] w przedmiocie zwrotu nierucho-
mości i przyznania odszkodowania. Sąd ustalił, że Starostwo Powiatowe w W. w dniu
25 marca 1949 r. złożyło do Sądu Grodzkiego w W. wniosek o wpis w księdze
wieczystej Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości o powierzchni 22,65 ha,
położonej we wsi J., powiat W. Starostwo stwierdziło, że nieruchomość ta była
własnością Józefa H. - Niemca, przeszła na własność Państwa z mocy art. 2 ust. 1 lit
b dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Część nieru-
chomości w postaci lasu (3,47 ha) znajduje się we władaniu Skarbu Państwa, po-
została część została przekazana rolnikom, którzy otrzymali akty nadania w trybie
reformy rolnej lub innych ustaw uwłaszczeniowych i zostali wpisani jako właściciele w
księgach wieczystych. W sprawie nie została wydana żadna decyzja administracyjna
ani w przedmiocie przejęcia przez Państwo wyżej wymienionej nieruchomości, ani w
przedmiocie żądań zwrotu nieruchomości lub ustalenia odszkodowania. Toczyła się
tylko korespondencja między Markiem O. a Ministerstwem Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej, które reprezentuje stanowisko, że nieruchomość przeszła na włas-
ność Skarbu Państwa z mocy prawa i nie jest możliwe ustosunkowanie się do rosz-
czeń skarżących w trybie administracyjnym. Wzruszenie aktualnych i uprzednich
wpisów w księgach wieczystych mogłoby nastąpić w trybie stosownego postępowa-
- 3 -
nia cywilnego.
W ocenie Sądu własność spornej nieruchomości przeszła z mocy prawa na
rzecz Skarbu Państwa ze względu na to, że należała do obywatela Rzeszy Niemiec-
kiej (art. 2 ust. 1 lit b dekretu z dnia 6 września 1944 r.). Wniosek Starostwa w W. o
wpis prawa własności Skarbu Państwa w księdze wieczystej nie jest decyzją admi-
nistracyjną, gdyż miał on na celu tylko dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Ze
względu na to, że złożenie w zbiorze dokumentów i późniejsze wpisy w księgach
wieczystych były w istocie tylko rejestracją stanu powstałego z mocy prawa, obalenie
tego stanu nie może nastąpić w drodze decyzji administracyjnej, a jedynie w drodze
procesu cywilnego i orzeczenia o ustaleniu nieistnienia przejścia nieruchomości z
mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa. Niezależnie zatem od formalnej niedopusz-
czalności skargi z braku przedmiotu zaskarżenia (brak decyzji organu administracyj-
nego i brak podstaw do uznania bezczynności organu), Sąd stoi na stanowisku, że
roszczenia skarżących mogą być dochodzone w drodze administracyjnej, ale dopiero
po uzyskaniu pozytywnego orzeczenia sądu powszechnego. Skoro jednak sąd
powszechny uznaje niedopuszczalność drogi sądowej w zakresie zgłaszanych rosz-
czeń o ustalenie, skarżącym pozostaje wniesienie wniosku do Kolegium Kompeten-
cyjnego przy Sądzie Najwyższym o rozstrzygnięcie sporu negatywnego między or-
ganami administracji a sądem powszechnym.
Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym zważyło, co następuje:
W sprawie niniejszej wymaga rozważenia, czy istnieje spór o właściwość mię-
dzy organami administracji a sądami w rozumieniu art. 192 § 1 pkt 2 KPA. Jedną z
przesłanek powstania takiego sporu jest tożsamość roszczenia (sprawy), którego
dochodzi strona w postępowaniu sądowym i postępowaniu administracyjnym. Powód
w postępowaniu sądowym domagał się „stwierdzenia braku podstaw prawnych przy
nieodpłatnym dokonaniu przejęcia w całości nieruchomości rolnej na rzecz Skarbu
Państwa” na podstawie art. 2 ust. 1 lit. b dekretu z dnia 6 września 1944 r. o prze-
prowadzeniu reformy rolnej (jednolity tekst: Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13), zaś w
pismach kierowanych do organów administracji państwowej żądał zwrotu bądź
przyznania odszkodowania za tę nieruchomość. Mimo tej rozbieżności w treści żą-
- 4 -
dań powoda (wnioskodawcy), Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym
stwierdza, że rozpoznanie wniosku o rozstrzygnięcie sporu o właściwość między Są-
dem Wojewódzkim w S. i Wojewodą S. jest dopuszczalne. Należy bowiem podzielić
pogląd zawarty w uzasadnieniu postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 21 marca 1997 r. [...], że roszczenia skarżącego o zwrot nieruchomości i
przyznanie odszkodowania mogą być dochodzone w drodze administracyjnej, ale
dopiero po uzyskaniu pozytywnego orzeczenia sądu powszechnego.
Nie jest trafny pogląd Sądu Wojewódzkiego, jakoby żądanie pozwu zmierzało
do „ustalenia nieważności decyzji administracyjnej” b. Centralnego Zarządu Pańs-
twowego Urzędu Repatriacyjnego w Ł. Z treści żądań pozwu wynika, że powód do-
magał się od Sądu ustalenia, że nieruchomość rolna „osada młynarska J.” o pow.
22,60 ha, położona w gminie O., została przejęta z naruszeniem przepisów dekretu o
reformie rolnej. Sąd nie dostrzegł, że zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 in fine dekretu
nieruchomości ziemskie wymienione w punktach b,c,d i e przeszły bezzwłocznie, bez
żadnego wynagrodzenia w całości na własność Skarbu Państwa. W rozpoznawanej
sprawie nieruchomość powyższa przeszła na własność Skarbu z mocy prawa i bez
odszkodowania ze względu na to, że należała do obywatela Rzeszy Niemieckiej, na
podstawie art. 2 ust. 1 lit. b dekretu z dnia 6 września 1994 r., nie było zatem
konieczne ani dopuszczalne rozstrzyganie tej kwestii w formie decyzji administracyj-
nej. Za decyzję administracyjną nie może być uznany protokół z dnia 16 listopada
1954 r. o przejęciu gospodarstwa, który ma znaczenie jedynie jako urzędowe
poświadczenie faktu, że majątek został objęty zarządem państwowym (postanowie-
nie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 1995 r., III CRN 34/95, OSNC 1995 z. 12
poz. 184), ani też wniosek Starostwa Powiatowego w W. o wpis prawa własności
Skarbu Państwa w księdze wieczystej, co trafnie podkreślił Naczelny Sąd Admi-
nistracyjny w uzasadnieniu powołanego wyżej postanowienia.
Należy podzielić pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego, że obalenie
stanu powstałego z mocy prawa nie może nastąpić w drodze decyzji administracyj-
nej, lecz w drodze ewentualnego procesu cywilnego i orzeczenia o ustalenie nieist-
nienia przejścia nieruchomości z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa. W związku
z tym należy przyjąć, że spadkobierca osoby wymienionej w art. 2 ust. 1 lit. b dekretu
o przeprowadzeniu reformy rolnej ma interes prawny w ustaleniu przez sąd nieist-
- 5 -
nienia przejścia nieruchomości stanowiącej własność tej osoby z mocy prawa na
rzecz Skarbu Państwa.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================