Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 grudnia 1997 r.
II UKN 412/97
Osobom zatrudnionym w organizacjach społecznych lub w związkach
zawodowych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych
przysługuje uprawnienie do emerytury na warunkach przewidzianych w art. 88
ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 3, poz. 19
ze zm.) wtedy, gdy są nauczycielami mianowanymi i gdy przeszły do pracy w
takich jednostkach ze szkół lub innych placówek wymienionych w art. 1 pkt 1-5
tej ustawy.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Maria Mańkowska
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 1997 r. sprawy z wniosku
Witalisa K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o
przyznanie emerytury nauczycielskiej, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 19
czerwca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 8 kwietnia 1997 r. Sąd Wojewódzki w Białymstoku zmienił
decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z dnia 19 grudnia 1996 r. i
przyznał Witalisowi K. emeryturę na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela od dnia 7
września 1995 r. Uzasadniając powyższe rozstrzygnięcie Sąd Wojewódzki podniósł,
że wnioskodawca posiada łączny okres zatrudnienia 30 lat, w tym 20 lat w zawodzie
nauczyciela, co uprawnia go do emerytury przewidzianej w art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela. Nie jest natomiast trafne stanowisko organu rentowego, że warunkiem
przyznania świadczenia jest wykonywanie pracy nauczyciela w okresie bezpośrednio
- 2 -
poprzedzającym złożenie wniosku o emeryturę.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku, rozpoznając apelację strony pozwanej, wyro-
kiem z dnia 19 czerwca 1997 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił
odwołanie Witalisa K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z
dnia 19 grudnia 1996 r. Sąd Apelacyjny, uznając, że wyrok Sądu Wojewódzkiego jest
nieprawidłowy, stwierdził, że wniosek o przyznanie emerytury złożył wnioskodawca
11 grudnia 1995 r., zatem jego prawo do powyższego świadczenia należy oceniać
według przepisów obowiązujących w tej dacie. Obowiązujący wówczas art. 88 ust. 1
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela stanowił, że nauczyciele mający
trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym dwadzieścia lat zatrudnienia I kategorii,
mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. O ile
więc wnioskodawca spełnia warunek posiadania odpowiedniego okresu zatrudnienia,
o tyle nie spełnia warunku rozwiązania stosunku pracy na swój wniosek. Świadectwo
pracy wydane przez Radę Koordynacyjną Oddziału ZSMP w B. z dnia 6 czerwca
1995 r. stwierdza bowiem, że stosunek pracy wnioskodawcy został rozwiązany z
dniem 31 marca 1995 r. w drodze porozumienia stron. Świadectwo to zresztą jest
niezgodne ze stanem faktycznym, gdyż z uzasadnienia wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 30
marca 1995 r. [...], zasadzającego na rzecz wnioskodawcy odszkodowanie zamiast
ustalenia, że łączy go z Wojewódzką Radą Koordynacyjną ZSMP w B. stosunek
pracy na stanowisku dyrektora, wynika, że w końcu czerwca 1993 r. doszło do roz-
wiązania z nim stosunku pracy bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o roz-
wiązywaniu umów w tym trybie. Aczkolwiek więc wnioskodawca posiada wymagany
okres zatrudnienia, nie spełnia drugiego warunku, jakim jest rozwiązanie stosunku
pracy na wniosek nauczyciela.
W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego wnioskodawca zarzucił naruszenie
prawa materialnego - art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczy-
ciela przez dowolne przyjęcie, że nie posiada 20 lat pracy nauczycielskiej oraz art.
22, art. 30 § 1 pkt 1 i art. 97 § 3 KP przez niewłaściwą ocenę jego sytuacji prawnej
przed końcem czerwca 1993 r. i po 1 lipca 1993 r. prowadzącą do wadliwego wnios-
ku, że z końcem czerwca 1993 r. doszło do całkowitego rozwiązania stosunku pracy,
podczas gdy z wypowiedzenia umowy o pracę wynika, że rozwiązanie stosunku
- 3 -
pracy nastąpiło z dniem 31 lipca 1995 r. Ponadto skarżący zarzucił naruszenie prze-
pisów postępowania polegające na nieprzeprowadzeniu koniecznych dowodów oraz
sprzeczności ustaleń Sądu z treścią dokumentów, które doprowadziło do uznania, że
świadectwo pracy z dnia 6 czerwca 1995 r., stwierdzające jego zatrudnienie od 15
lutego 1974 r. do 31 marca 1995 r., jest niezgodne z rzeczywistością.
Przytaczając powyższe zarzuty wnioskodawca żądał zmiany zaskarżonego
wyroku i oddalenia apelacji strony przeciwnej, albo uchylenia tego wyroku i przekaza-
nia sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przede wszystkim należy stwierdzić, że zarówno organ rentowy, jak i Sądy
orzekające w sprawie - choć wydały odmienne rozstrzygnięcia - wszystkie przyjęły
błędną interpretację art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczy-
ciela, dostrzegając w tym przepisie elementy nie istniejące, a pomijając jego ele-
menty istotne.
W czasie wydania zaskarżonego kasacją wyroku, a także przedtem, art. 88
ust. 1 Karty Nauczyciela (w brzmieniu ustalonym w Dz. U. z 1982 r. Nr 3, poz. 19)
stanowił, że nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat za-
trudnienia I kategorii, zaś nauczyciele klas, szkół placówek i zakładów specjalnych -
dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat zatrudnienia I kategorii w
szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy -
przejść na emeryturę. Analizując treść powyższego przepisu nietrudno dostrzec, że
ustawodawca oderwał w nim prawo do emerytury od warunku posiadania przez
nauczyciela określonego wieku. Oznacza to, że ustawodawca przyjął, iż sam tylko
trzydziestoletni (bądź dwudziestopięcioletni) okres zatrudnienia w sytuacjach opisa-
nych w tym przepisie daje nauczycielowi możliwość przejścia na emeryturę bez
względu na jego wiek. Skorzystanie jednak z tej możliwości wymaga złożenia przez
nauczyciela wniosku o rozwiązanie stosunku pracy, gdyż wprowadzenie przez usta-
wodawcę warunku posiadania stażu pracy o odpowiedniej długości i charakterze,
bez jakichkolwiek wymagań co do wieku, stanowi odstępstwo od reguły ustalonej w
art. 26 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
- 4 -
ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) i jest przywilejem nauczyciela. Nie może
więc z niego korzystać pracodawca jako ze swojego uprawnienia do rozwiązania
stosunku pracy z nauczycielem, z powołaniem się na nabycie przez niego prawa do
emerytury. Przepis art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela ma sens ochronny i sprowadza
się do tego, że nauczyciel mający trzydziestoletni (lub dwudziestopięcioletni) okres
zatrudnienia określony w tym przepisie, może przejść na emeryturę, jeżeli sam roz-
wiąże stosunek pracy, natomiast nabycie przez nauczyciela tego prawa nie daje
pracodawcy podstaw do rozwiązania stosunku pracy z powołaniem się na określony
staż pracy nauczyciela. Nie oznacza to jednak, że gdyby w sytuacjach przewidzia-
nych w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela pracodawca rozwiązał z nauczycielem
umowę o pracę, jego przejście na emeryturę - gdyby odpowiadało jego woli - byłoby
niemożliwe. Taki też kierunek przyjął ustawodawca dokonując zmian omawianego
przepisu w ustawie z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela
(Dz. U. Nr 87, poz. 396). Dodany bowiem do art. 88 ustęp 1
a
stanowi, że nauczyciele
spełniający warunki określone w ust. 1 mogą przejść na emeryturę również w wy-
padku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okoliczno-
ściach wskazanych w art. 20 ust. 1, 6 i 7, to znaczy między innymi w razie całkowitej
lub częściowej likwidacji szkoły, gdy dyrektor szkoły, na wniosek nauczyciela, roz-
wiąże z nim stosunek pracy.
Podsumowując tę część rozważań należy zatem stwierdzić, że rozwiązanie z
nauczycielem stosunku pracy przez pracodawcę ze względu na likwidację zakładu
pracy, nie może być uznane za przeszkodę do zastosowania art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela, jeżeli nauczyciel godzi się na takie rozwiązanie. Tak więc pogląd Sądu
Apelacyjnego, iż tylko rozwiązanie na wniosek nauczyciela stosunku pracy uprawnia
go do przejścia na emeryturę na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, jest nie-
trafny.
Wbrew stanowisku organu rentowego nie można też przyjąć, że warunkiem
zastosowania omawianego przepisu jest wykonywanie przez osobę zainteresowaną
pracy nauczyciela bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Taki bo-
wiem warunek nie wynika ani wprost z treści przepisu, ani też nie można go wypro-
wadzić z celu przepisu. Wniosek o istnieniu tego rodzaju warunku nie ma tym bar-
dziej oparcia w systemie świadczeń z ubezpieczenia społecznego, który nie wyklucza
- 5 -
możliwości nabycia uprawnień do świadczeń z dwóch tytułów (np. emerytury lub
renty), zmiany tytułu pobieranego świadczenia, czy też ustalenia uprawnień do
świadczeń po upływie pewnego czasu od chwili ustania zatrudnienia.
Główną przeszkodą do przyznania wnioskodawcy emerytury według zasad
przewidzianych w Karcie Nauczyciela jest brak po jego stronie przymiotu nauczy-
ciela. Na powyższą okoliczność nie zwróciły uwagi Sądy obu instancji rozpoznające
sprawę ani organ rentowy w zaskarżonej) decyzji. Tymczasem kwestia statusu
prawnego wnioskodawcy jest rozstrzygająca. Bez ustalenia bowiem, że jest on
nauczycielem w rozumieniu Karty Nauczyciela nie jest możliwe zastosowanie art. 88
ust. 1 Karty Nauczyciela, a rozważanie dalszych przesłanek zawartych w tym przepi-
sie - wręcz niecelowe.
Przepis art. 3 pkt 1 i pkt 2 Karty Nauczyciela wyjaśnia, ze ilekroć w ustawie
jest mowa o nauczycielach bez bliższego określenia, należy przez to rozumieć
nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w
szkołach i placówkach wymienionych w art. 1 pkt 1-5, natomiast ilekroć jest mowa o
szkołach bez bliższego określenia, należy przez to rozumieć szkoły i inne placówki
wymienione w art. 1 pkt 1-5 tej Karty. W zakresie podmiotowym i przedmiotowym
przyjętym w art. 1 pkt 1-5 nie ma nauczycieli zatrudnionych w organach administracji
państwowej, ani nauczycieli zatrudnionych w organizacjach społecznych oraz w
związkach zawodowych. Są oni ujęci w pkt 6 i pkt 7. Wprawdzie przepis art. 1 we
wstępnej swojej części stanowi, że ustawie podlegają nie tylko nauczyciele wymie-
nieni w pkt 1-5, lecz także w pkt 6-7, ale wyraźnie zastrzega, że chodzi o nauczycieli
zatrudnionych w organach administracji państwowej oraz w organizacjach spo-
łecznych i w związkach zawodowych na stanowiskach wymagających kwalifikacji
pedagogicznych i w zakresie ustalonym ustawą. Z redakcji art. 1 pkt 6 i pkt 7 oma-
wianej Karty wynika zatem, że możliwość objęcia jej przepisami osób zatrudnionych
w organizacjach politycznych i w związkach zawodowych istnieje pod warunkiem, że
osoby te są nauczycielami. Nie wystarczy natomiast samo zatrudnienie "na stano-
wiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych". Ponadto podleganie tych osób
ustawie ma miejsce tylko "w zakresie ustalonym ustawą".
Wymagania kwalifikacyjne w stosunku do nauczycieli określa art. 9 Karty
Nauczyciela postanawiając, że stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która
- 6 -
posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub
ukończyła szkołę kształcącą nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do któ-
rego są to wystarczające kwalifikacje, a poza tym spełnia inne wymagania przewi-
dziane w powołanym przepisie. Z ustaleń znajdujących się w sprawie nie wynika,
iżby wnioskodawca spełniał powyższe warunki. Nie jest więc nauczycielem w rozu-
mieniu przepisów omawianej ustawy i nie może skorzystać z prawa przejścia na
emeryturę na zasadach ustalonych w art. 88 i nast. Karty Nauczyciela. Jak bowiem
wynika z wcześniejszego stwierdzenia, przepis ten przyznał powyższe prawo tylko
nauczycielom, a nie osobom wykonującym pracę wymagającą kwalifikacji pedago-
gicznych.
Dla pełnej oceny sytuacji prawnej wnioskodawcy konieczne jest jednak jesz-
cze rozważenie treści art. 95 Karty Nauczyciela. Z przepisu tego wynika, że
nauczycielom mianowanym, przechodzącym do pracy w organach administracji
państwowej lub w organizacjach społecznych oraz w związkach zawodowych na sta-
nowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych, przysługują uprawnienia wynika-
jące między innymi z art. 86-91 tej Karty. W taki sam sposób zostały uregulowane
uprawnienia nauczycieli mianowanych przechodzących do pracy w organach admi-
nistracji państwowej. Z powyższego unormowania wypływa zatem wniosek, że oso-
bie zatrudnionej w organizacji społecznej lub w związku zawodowym, na stanowisku
wymagającym kwalifikacji pedagogicznych, przysługuje uprawnienie przewidziane w
art. 88 ust. 1 omawianej ustawy wtedy, gdy jest nauczycielem mianowanym i gdy
przeszła do pracy w takiej jednostce ze szkoły lub innej placówki wymienionej w art.
1 pkt 1-5 tej ustawy. Mówiąc inaczej - jeżeli zatrudnienia w organizacji społecznej lub
w związku zawodowym na stanowisku wymagającym kwalifikacji pedagogicznych nie
poprzedziła praca w szkole w rozumieniu art. 3 pkt 1-5 Karty Nauczyciela, przepis
art. 88 ust. 1 tej Karty nie ma zastosowania. Zgodnie zaś z art. 3 pkt 3 tej ustawy
organizacje społeczne i związki zawodowe nie mieszczą się w zakresie pojęcia
"szkoła" przyjętym w jej art. 1 pkt 1-5, a wnioskodawca nie był nauczycielem miano-
wanym.
Z przedstawionych przyczyn brak jest podstaw do uwzględnienia kasacji, gdyż
zaskarżony wyrok - mimo błędnego uzasadnienia - odpowiada prawu. Jednocześnie
w świetle przyjętej przez Sąd Najwyższy wykładni art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26
- 7 -
stycznia 1982 r. nie mają znaczenia zawarte w kasacji zarzuty natury procesowej,
których zresztą - wbrew art. 393
3
w związku z art. 393
1
KPC – wnioskodawca nie
poparł wskazaniem naruszonych - jego zdaniem - przepisów postępowania.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
12
KPC oddalił ka-
sację.
========================================