Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 stycznia 1998 r.
I PKN 467/97
Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny nie wymaga konsultacji ze
związkami zawodowymi przewidzianej w art. 38 KP.
Przewodniczący SSN: Barbara Wagner, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Walerian Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 1998 r. sprawy z po-
wództwa Ewy Z. przeciwko Szkole Podstawowej w K.G. o przywrócenie do pracy, na
skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie z dnia 5 czerwca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Ewa Z. zaskarżyła w trybie kasacyjnym wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 5 czerwca 1997 r.
[...], którym Sąd ten oddalił jej apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Dębicy z dnia 6 marca 1997 r. [...]. Sąd Pracy w Dębicy oddalił powództwo Ewy Z.
przeciwko Szkole Podstawowej w K.G. o uznanie za bezskuteczne przeniesienia
powódki w stan nieczynny. Z ustaleń tego Sądu wynika, że powódka została zatrud-
niona w pozwanej Szkole od dnia 1 września 1986 r. na stanowisku nauczyciela w
wymiarze 18 godzin tygodniowo, a od dnia 25 września 1996 r. była nauczycielem
mianowanym. W okresie od 25 września 1983 r. pracowała jako nauczycielka w
Szkole Podstawowej w J., a w latach 1982 - 1983 była pracownikiem ZOZ w D. W
1985 r. powódka ukończyła Studium Pedagogiczne, zaś w 1992 r. ukończyła wyższe
studia magisterskie zaoczne na Wydziale Geograficzno-Biologicznym WSP w K.
Powódka nauczała geografii w wymiarze 8 godzin tygodniowo, a także innych
przedmiotów, takich jak chemia, muzyka, matematyka i język rosyjski. Przeprowa-
2
dzone przez Kuratorium badania wyników nauczania w lutym 1995 r. wykazały bar-
dzo słabe oceny z przedmiotów nauczanych przez powódkę, tj. z geografii i mate-
matyki. W roku szkolnym 1996/1997 przewidziano w szkole o 36 godzin lekcyjnych
mniej niż w latach poprzednich. Urząd Gminy w B., jako organ prowadzący szkołę,
zatwierdził plan organizacyjny szkoły na rok 1996/1997, przewidujący tylko 231 go-
dzin nauczania tygodniowo. W stosunku do lat poprzednich zredukowano 31 godzin,
pozostawiając tylko jedną godzinę nie objętą ramowym, podstawowym planem nau-
czania, gdyż nie było wiadome, czy wystarczy środków finansowych na nauczanie
zajęć ponadwymiarowych. W związku z tak ustalonym planem nauczania dyrektor
(p.o.) Szkoły pismem z dnia 30 maja 1996 r. powiadomiła Kuratorium Oświaty w T. o
zamiarze przeniesienia w stan nieczynny w trybie art. 20 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. Karty Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357), z dniem
1 września 1996 r. nauczycieli Ewy Z. i Czesława L. W odpowiedzi Kuratorium wy-
jaśniło, że decyzja o zmniejszeniu zajęć nadobowiązkowych nie narusza prawa, tj.
zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 28 maja 1992 r. w sprawie ramowych
planów nauczania w publicznych szkołach ogólnokształcących i zawodowych (Dz.
Urz. MEN Nr 2, poz. 12 ze zm.), natomiast gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna i
zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze w klasach I-III mają charakter obowiązkowy i po-
winny zostać zaplanowane. Redukcja wymienionych wyżej godzin w pozwanej szkole
sprawiła, że przy niezmienionym stanie zatrudnienia przeciętna liczba godzin
przypadająca na każdego nauczyciela byłaby niższa od ustawowego pensum. Pod
koniec sierpnia 1996 r. okazało się, że są środki finansowe na prowadzenie zajęć
ponadwymiarowych w szkołach na terenie Gminy B., w związku z czym przywrócono
zajęcia dodatkowe w szkołach. Mimo posiadanych środków finansowych Zarząd
Gminy B. nie przyznał Szkole Podstawowej w K.G. żadnych środków na prowadze-
nie zajęć ponadwymiarowych ze względu na brak osiągnięć dydaktycznych w tej
Szkole. W następstwie tego dyrektor pozwanej Szkoły pismem z dnia 17 sierpnia
1996 r. poinformował powódkę, że nie ma możliwości zatrudniania jej w pełnym wy-
miarze zajęć w roku szkolnym 1996/1997 i na podstawie art. 22 ust. 2 Karty Nauczy-
ciela (w nowym brzmieniu) proponuje jej pracę w wymiarze 1/2 etatu. Gdy powódka
nie wyraziła na to zgody, strona pozwana na podstawie art. 20 ust. 1 i 6 Karty Nau-
czyciela przeniosła ją w stan nieczynny od dnia 16 września 1996 r. Po przeniesieniu
powódki w stan nieczynny, geografii w pozwanej szkole nauczają nauczyciele nie
posiadający odpowiednich kwalifikacji do nauczania tego przedmiotu.
3
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd pierwszej instancji uznał, iż poz-
bawienie pozwanej szkoły przez organ prowadzący (Urząd Gminy w B.) środków fi-
nansowych na prowadzenie zajęć nadobowiązkowych nie naruszało zarządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z 28 czerwca 1992 r., a tym samym ujęcie w planie
nauczania szkoły tylko jednej godziny ponad ramowy plan nauczania było zgodne z
prawem. Skoro w następstwie tak opracowanego i zatwierdzonego przez Urząd
Gminy planu nauczania zredukowano zajęcia szkolne o 26 godzin tygodniowo, to
uzasadniona była także likwidacja 1 i 1/2 etatu nauczycielskiego. Co się zaś tyczy
doboru nauczycieli do zwolnienia, to Sąd Pracy miał na uwadze, że powódka nale-
żała do nauczycieli o najkrótszym stażu pracy i słabych wynikach nauczania (mimo
ukończenia wyższych studiów magisterskich). W sytuacji, gdy powódka nie przyjęła
propozycji ograniczenia zatrudnienia do 1/2 etatu, to dyrektor szkoły uprawniony był
przenieść ją w stan nieczynny na podstawie art. 20 i 22 Karty Nauczyciela.
Rozpoznając apelację Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uznał za bezza-
sadny podniesiony w niej zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 38 KP.
Regulacja prawna zawarta w art. 20 Karty Nauczyciela jest bowiem według niego
unormowaniem szczególnym, nie mającym odpowiednika w Kodeksie pracy i dlatego
wyłączone jest stosowanie art. 38 KP na podstawie jej art. 98. Jak wynika z art. 98
Karty Nauczyciela przepisy Kodeksu pracy mają zastosowanie w zakresie spraw nie
uregulowanych przepisami tej Karty. W kwestii tej Sąd drugiej instancji powołał się
na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1993 r., I PZP 25/93, w której
przyjęto, że w razie rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy w trybie art. 20 Karty
Nauczyciela nie jest wymagane uzyskanie stanowiska organizacji związkowej
przewidziane w art. 38, 52 § 3, czy 53 § 4 KP (PiZS 1993 nr 12 s. 81).
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uznał za bezzasadny także zarzut
apelacji, jakoby nie zaistniała sytuacja wymagająca zmniejszenia stanu zatrudnienia
nauczycieli w pozwanej szkole. Jakkolwiek zarzut, sprzecznego z zarządzeniem Mi-
nistra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 1992 r. w sprawie ramowych planów nau-
czania, zredukowania zajęć z gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej i zajęć dydak-
tyczno-wyrównawczych w klasach I-III jako zajęć wchodzących w zakres ramowego
(obowiązkowego) planu nauczania, znalazł potwierdzenie w piśmie Kuratorium
Oświaty w T. z dnia 14 czerwca 1996 r., to jednak okoliczność ta nie mogła mieć
wpływu na treść rozstrzygnięcia. W piśmie tym Kuratorium jednocześnie stwierdziło
bowiem, że w pozwanej szkole redukcji wymaga nie 1 i 1/2 etatu nauczycielskiego,
4
jak obliczyła to strona pozwana, lecz jeden etat i że redukcja ta powinna być prze-
prowadzona wcześniej, co wielokrotnie sygnalizowało Kuratorium. Jak z tego wynika,
nadwyżka jednego etatu istniała w szkole już wcześniej, tj. także w okresie, gdy do
planów organizacyjnych szkoły były wprowadzone i realizowane nie tylko wszystkie
przedmioty przewidziane w ramowym (obowiązkowym) planie nauczania, ale także
przedmioty nadobowiązkowe. Skoro zatem powódka nie wyraziła zgody na propo-
nowane ograniczenie zatrudnienia, strona pozwana uprawniona była przenieść ją w
stan nieczynny na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela w brzmieniu nadanym ustawą
z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz.
396).
W kasacji postawiony został zarzut naruszenia art. 5 KC, art. 38 KP w związku
z art. 98 Karty Nauczyciela, § 7 porozumienia z dnia 10 lipca 1990 r. zawartego
pomiędzy Ministrem Edukacji Narodowej i Krajową Sekcją Oświaty i Wychowania
NSZZ „Solidarność” w sprawie zasad współdziałania w dziedzinie oświaty i
wychowania organów administracji państwowej z instancjami Krajowej Sekcji
Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” (Dz. Urz. MEN Nr 7, poz. 47) oraz § 9
Porozumienia z dnia 25 czerwca 1984 r. zawartego pomiędzy Ministrem Oświaty i
Wychowania ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego w sprawie zasad
współdziałania w dziedzinie oświaty i wychowania organów administracji państwowej
ZNP (Dz. Urz. MOiW Nr 11, poz. 72), przez przyjęcie, że „zamiar przeniesienia
powódki w stan nieczynny skutkując rozwiązanie stosunku pracy z powódką, nie
wymaga konsultacji z organizacją związkową”. Ponadto podniesiony został zarzut
naruszenia § 2 ust. 2 i 3 zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 28 maja 1992 r.
w sprawie ramowych planów nauczania przez przyjęcie, że zmiany organizacyjne
powodujące zmianę w planie nauczania w pozwanej Szkole były zgodne z prawem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji nie są trafne. W myśl art. 20 Karty Nauczyciela w razie całko-
witej lub częściowej likwidacji szkoły, albo w razie zmian organizacyjnych powodują-
cych zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożli-
wiających dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, dyrektor szkoły
przenosi nauczyciela w stan nieczynny lub, na wniosek nauczyciela, rozwiązuje z nim
5
stosunek pracy. Nauczyciel mianowany może wyrazić zgodę na ograniczenie
zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela, a więc w sytua-
cji, gdy istnieją przewidziane w tym przepisie warunki ograniczania zatrudnienia. W
razie braku zgody nauczyciela na takie ograniczenie zastosowanie ma reguła, wed-
ług której nauczyciela przenosi się w stan nieczynny lub, na jego wniosek, rozwiązuje
się z nim stosunek pracy. Powódka, mimo iż proponowano jej zatrudnienie w
wymiarze ograniczonym zgodnie z art. 22 ust. 1 Karty Nauczyciela, propozycji tej nie
przyjęła, wobec czego na podstawie art. 20 ust. 1 w związku z art. 22 ust. 2 Karty
Nauczyciela przeniesiono ją w stan nieczynny. Przeniesienie to nie może być przy
tym identyfikowane, czy też traktowane jako czynność analogiczna do wypowiedze-
nia umowy o pracę zawartej na czas nie określony, bądź też do wypowiedzenia
zmieniającego taką umowę. Tylko przy takim zaś założeniu możliwe byłoby pomoc-
nicze (na podstawie art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela, przepis art. 98 został skreślony
przez ustawę z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie Karty Nauczyciela) stosowanie do
przeniesienia w stan nieczynny przepisu art. 38 KP, gdyż ustanawia on wymaganie w
zakresie „konsultacji” ze związkami zawodowymi, ale tylko zamiaru wypowiedzenia
(wypowiedzenia zmieniającego) umowy o pracę na czas nie określony. Przeniesienie
w stan nieczynny nie jest jednak wypowiedzeniem umowy o pracę ani też
wypowiedzeniem warunków pracy lub płacy. Jest ono innego rodzaju czynnością
prawną (w szerokim rozumieniu) niż wypowiedzenie umowy o pracę. Między innymi
świadczy o tym okoliczność, że - inaczej niż w przypadku wypowiedzenia umowy o
pracę - jego celem nie jest rozwiązanie stosunku pracy, lecz stworzenie możliwości
„przeczekania” trudnego okresu wynikającego z braku zapotrzebowania na pracę
danego nauczyciela. Jego celem nie jest też doprowadzenie do zmiany warunków
pracy lub płacy. Ponadto przeniesienie to formalnie rzecz biorąc - po upływie sześ-
ciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym - nie powoduje rozwią-
zania, lecz wygaśnięcie z mocy prawa stosunku pracy nauczyciela (art. 20 ust. 2
Karty Nauczyciela). W tym stanie rzeczy za bezpodstawne należy uznać twierdzenie
kasacji, iż przy rozstrzyganiu sprawy przez Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
doszło do naruszenia art. 38 KP w związku z art. 98 Karty Nauczyciela.
Bezpodstawne są także zarzuty naruszenia § 7 porozumienia z 10 lipca 1994
r. zawartego z NSZZ „Solidarność” i § 9 porozumienia z 25 czerwca 1984 r. zawar-
tego ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego. Przewidują one bowiem, że (§ 9 ust. 1
6
porozumienia z 1984 r.) organ administracji państwowej (lub szkoła) obowiązany jest
zapoznać się ze stanowiskiem ZNP przed podjęciem decyzji w indywidualnych spra-
wach pracowniczych (członków ZNP) w zakresie unormowanym przepisami prawa
pracy, a w szczególności ze stanowiskiem właściwego zarządu oddziału ZNP w
sprawie: 1. wypowiedzenia umowy o pracę, rozwiązania stosunku pracy z nauczy-
cielem mianowanym, 2. każdorazowej zmiany istotnych warunków pracy lub płacy
pracownika (analogicznie sformułowany jest § 7 ust. 1 porozumienia z 1990 r.). Nie-
zależnie od oceny charakteru i mocy prawnej wymienionych wyżej porozumień, wy-
nika stąd, że wskazane postanowienia nie wprowadzają jakichś dodatkowych powin-
ności dla pracodawcy „konsultowania” decyzji dotyczących stosunków pracy poza
tym, co wynika z obowiązującego ustawodawstwa pracy, mowa w nich bowiem o
„konsultacji” (zajmowaniu stanowiska, opinii) w zakresie unormowanym przepisami
prawa pracy. W szczególności zaś w żadnym razie nie wynika z nich, iż na dyrekto-
rze szkoły ciąży obowiązek konsultowania ze związkami zawodowymi decyzji o
przeniesieniu nauczyciela w stan nieczynny. To zaś oznacza, że przepisy te nie mog-
ły zostać naruszone w zaskarżonym wyroku, w którym słusznie przyjęto, iż na
pracodawcy nie spoczywa obowiązek informowania zakładowej organizacji związko-
wej o zamiarze przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny.
Z wywodów uzasadnienia kasacji wynika, iż kwestionuje się w niej także ist-
nienie przyczyn przeniesienia w stan nieczynny, wymienionych w art. 20 ust. 1 Karty
Nauczyciela (całkowita lub częściowa likwidacja szkoły, zmiany organizacyjne w
szkole lub zmiany planu nauczania uniemożliwiające dalsze zatrudnianie nauczyciela
w pełnym wymiarze zajęć). W istocie zarzut ten opiera się na zanegowaniu ustaleń
faktycznych przyjętych w zaskarżonym wyroku, co jednakże nie może stać się
przedmiotem merytorycznej oceny Sądu Najwyższego, który przy rozstrzyganiu
sprawy w postępowaniu kasacyjnym jest związany granicami kasacji (art. 393
11
KPC). W sytuacji gdy strona nie dopatruje się uchybień w zastosowaniu przez Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przepisów postępowania - w tym zakresie w kasa-
cji nie stawia się zarzutów - przy rozstrzyganiu kasacji za wiarygodny musi zostać
przyjęty ten stan faktyczny, który został ustalony w zaskarżonym wyroku. Z ustaleń
zaś Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (przyjętych za Sądem pierwszej instan-
cji) wynika, że w pozwanej Szkole doszło do zmian planu nauczania i zmniejszenia
obciążeń. Słusznie przy tym Sąd ten uznał, że przy ocenie czy zmiany planu nau-
czania uniemożliwiają dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć - w
7
rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela - należy uwzględnić także okoliczność, iż
już w chwili dokonywania zmian brak jest uzasadnienia „etatowego” dla zatrudnienia
w szkole danego nauczyciela.
Na uwzględnienie nie zasługuje zarzut naruszenia § 2 art. 2 i 3 zarządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z 28 maja 1992 r., gdyż opiera się on na innym odczy-
taniu przez powódkę - niż uczynił to Sąd w zaskarżonym wyroku - pisma Kuratora
Oświaty z T., co należy do sfery ocen faktycznych a nie prawnych. Ponadto w po-
wołanym piśmie mowa jest - na co powołuje się kasacja - o tym, iż „w pozwanej
Szkole nie nastąpiły zmiany organizacyjne powodujące zmianę planu nauczania”,
podczas gdy przepis art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela dla swojego zastosowania
wcale nie wymaga, by „zmiany organizacyjne powodowały zmianę planu nauczania”,
wystarczy bowiem, by w szkole doszło do „zmian planu nauczania uniemożliwiają-
cych dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć”. W uzasadnieniu
kasacji w istocie nie wskazuje się więc na czym polegało naruszenie § 2 ust. 2 i 3
zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej, a jedynie podważa ustalenie Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych, że w pozwanej szkole miały miejsce zmiany planu nau-
czania, które spowodowały - przy uwzględnieniu także stanu obciążeń lekcyjnych w
poprzednim okresie - iż niemożliwe stało się dalsze zatrudnienie powódki w pełnym
wymiarze zajęć.
Za pozbawiony podstaw uznany musi zostać także zarzut nadużycia prawa
(art. 5 KC, art. 8 KP). W postawieniu tego zarzutu kryje się przy tym pewna sprzecz-
ność, gdyż albo dyrektor Szkoły naruszył prawo, przenosząc powódkę w stan nie-
czynny wbrew wymaganiom przewidzianym w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela i art.
39 KP w związku z art. 91c ust. 1 tej Karty, albo też działając w granicach przysłu-
gującego mu prawa (kształtującego), prawa tego nadużył korzystając z niego w spo-
sób sprzeczny z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub zasadami
współżycia społecznego. W kasacji brak jest uzasadnienia twierdzenia, iż na tle rozs-
trzyganej sprawy doszło do nadużycia prawa przez uczynienie przez dyrektora
Szkoły użytku z przysługującego mu prawa w sposób sprzeczny ze społeczno-gos-
podarczym jego przeznaczeniem lub z zasadami współżycia społecznego, gdyż za
takie nie może być uznane powoływanie się w niej w tym kontekście na okoliczność,
że przeniesienie powódki w stan nieczynny naruszało art. 20 Karty Nauczyciela i art.
38 KP. Czym innym jest bowiem nadużycie prawa, a czym innym jego naruszenie.
Nie można więc przyjąć, że sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznacze-
8
niem prawa lub z zasadami współżycia społecznego - w rozstrzyganej sprawie po-
lega - niezależnie od nietrafności tego twierdzenia - na zachowaniu pracodawcy na-
ruszającym art. 20 Karty Nauczyciela i art. 38 KP. Innego zaś uzasadnienia dla tezy,
iż doszło do kolizji ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami
współżycia społecznego kasacja nie podaje, a to oznacza, iż podniesiony w niej
zarzut pogwałcenia art. 5 KC jest gołosłowny i skutkiem tego nie zasługuje na
uwzględnienie.
Z powyżej przytoczonych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
12
KPC orzekł jak w sentencji.
========================================