Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 lutego 1998 r.
I PKN 539/97
Roszczenie o przywrócenie do pracy można ocenić jako nieuzasadnione
(art. 8 KP w związku z art. 477
1
§ 2 KPC), jeżeli zachowanie się pracownika było
naganne w takim stopniu, że jego powrót do pracy mógłby wywołać zgorszenie
innych zatrudnionych, a naruszenie przez pracodawcę przepisów o rozwiązy-
waniu umów o pracę bez wypowiedzenia nie było poważne.
Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Andrzej Kijowski, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 1998 r. sprawy z powództwa
Krzysztofa Ż. przeciwko [...] Spółce Węglowej Spółka Akcyjna w T. - Kopalni Węgla
Kamiennego „Z.” w L. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach
z dnia 18 czerwca 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Krzysztof Ż. domagał się przywrócenia do pracy w Kopalni Węgla Kamienne-
go „Z.” w L. Strona pozwana – [...] Spółka Węglowa SA Kopalnia Węgla Kamiennego
„Z.” w L. wniosła o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Tychach wyrokiem z 6 lutego 1997 r. zasądził od
pozwanej na rzecz powoda kwotę 3249,25 zł oraz oddalił powództwo „w części doty-
czącej przywrócenia do pracy”. Sąd ten ustalił, że powód zatrudniony był u strony
pozwanej od 27 lipca 1992 r. Pismem z 11 października 1996 r. strona pozwana roz-
wiązała z powodem umowę o pracę na podstawie art. 52 § 2 KP z powodu ciężkiego
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Wcześniej, tzn. 4 paździer-
nika 1996 r., pozwana zawiadomiła zarząd zakładowej organizacji związkowej WZZ
2
„Sierpień 80” o zamiarze rozwiązania z powodem umowy o pracę bez wypowiedze-
nia z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych -
opuszczenia dwóch dni pracy, tj. 26 i 27 września 1996 r. Organizacja związkowa w
ustawowym terminie 3 dni (art. 52 § 3 KP) nie zajęła stanowiska. Powód został
zwolniony przez pozwaną od obowiązku świadczenia pracy na podstawie art. 31 pkt
3 ustawy o związkach zawodowych, poczynając od 20 maja 1996 r. do końca kaden-
cji Komisji Zakładowej. Następnie pozwana zwróciła się 20 sierpnia 1996 r. do Komi-
sji Krajowej WZZ „Sierpień 80” o przeanalizowanie możliwości korzystania przez
powoda i jeszcze innego pracownika (Piotra K.) „z formy urlopu bezpłatnego” dla
realizacji funkcji związkowych poza zakładem pracy. Nie otrzymała odpowiedzi na to
wystąpienie od Komisji Krajowej, a jedynie Piotr K. zawiadomił pracodawcę 9 wrześ-
nia 1996 r., że on i powód do końca kadencji będą korzystali ze zwolnienia od obo-
wiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Pracodawca
zawiadomił Komisję pismem z 18 września 1996 r., że nie może dalej udzielać po-
wodowi i Piotrowi K. zwolnienia od wykonywania pracy i że winni oni przystąpić do
wykonywania pracy. Sekretarz Komisji Krajowej WZZ „Sierpień 80” zawiadomił
stronę pozwaną pismem z 28 października 1994 r. o tym, że powód wszedł w skład
Krajowej Komisji Rewizyjnej. Od grudnia 1994 r. do grudnia 1995 r. Komisja Krajowa
pięciokrotnie zwracała się do pozwanej o oddelegowanie powoda na posiedzenia
Krajowej Komisji Rewizyjnej. Pracodawca zwrócił się 15 października 1996 r. do Ko-
misji Krajowej o potwierdzenie i udokumentowanie, iż powód z wyboru jest członkiem
Krajowej Komisji Rewizyjnej oraz zajęcie stanowiska w przedmiocie rozwiązania z
nim umowy o pracę. Komisja Krajowa pismem z 17 października 1996 r. zawiadomiła
pozwaną, że nie wyraża zgody na rozwiązanie z powodem umowy o pracę. Począw-
szy od 19 maja 1995 r. powód praktycznie nie świadczył pracy na rzecz pozwanej,
korzystał z doraźnych oddelegowań do pracy związkowej, a od 20 maja 1996 r. był
stale oddelegowany do tej pracy, aż do „cofnięcia” oddelegowania, tj. do 5 września
1996 r. Następnie powód korzystał ze zwolnienia lekarskiego. Dnia 26 września 1996
r. powód zwrócił się do swego przełożonego - sztygara oddziałowego o udzielenie
mu dwóch dni (26 i 27 września) urlopu bezpłatnego. Sztygar wyraził zgodę i poin-
formował powoda, że urlopu udziela dyrektor. Mimo, że powodowi nie udzielił urlopu
ani dyrektor ani jego zastępca, powód nie przystąpił do pracy, ani w tych dniach, ani
w następnych aż do rozwiązania umowy o pracę (czyli do 11 października 1996 r.).
Dyrektor pozwanej przebywał w dniach 23-27 września 1996 r. na szkoleniu w Ustro-
3
niu. Dnia 26 września około 6
30
telefonował do niego Piotr K. z prośbą o udzielenie
powodowi urlopu bezpłatnego. Dyrektor poinformował go, że powinien napisać wnio-
sek i poprosił telefonicznie zastępcę dyrektora do spraw ekonomicznych o udzielenie
powodowi urlopu, o ile złoży on wniosek. Dnia 27 września około godziny 14-15
dyrektor powiadomił ponownie Piotra K., że jeżeli powód złoży pisemny wniosek o
udzielenie urlopu „wstecz”, być może rozpozna go pozytywnie. Powód takiego wnios-
ku nie złożył. Od 20 do 25 września oraz od 30 września do 11 października 1996 r.
powód korzystał ze zwolnienia lekarskiego. W 1996 r. istniał konflikt między pozwaną
a organizacją związkową „Sierpień 80”.
Sąd Rejonowy podniósł, że nie zostało wykazane odpowiednimi dokumentami
„ani pozwanej ani w toku procesu”, że powód pełni funkcję członka zarządu i wice-
przewodniczącego komisji zakładowej. Powód nie wykazał, że urlop bezpłatny jest
mu potrzebny w celu pełnienia funkcji związkowej. Jeden z tych dni spędził w biurze
zakładowej organizacji. Powód swoim postępowaniem wykazał nie tylko beztroskę w
przedmiocie dyscypliny pracy, ale wręcz lekceważenie tak dyscypliny jak i samego
zakładu pracy, co stanowi ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowni-
czych w rozumieniu art. 52 § 1 KP (...). O swoim zamiarze pozwana prawidłowo po-
wiadomiła Komisję Zakładową, która w ustawowym terminie nie zajęła stanowiska.
Sąd Rejonowy podniósł też, że strona pozwana przed podjęciem decyzji o rozwiąza-
niu z powodem umowy o pracę nie zawiadomiła Komisji Krajowej mimo, że 28 paź-
dziernika 1994 r. została zawiadomiona o wejściu powoda w skład jej Komisji Rewi-
zyjnej. W piśmie rozwiązującym z powodem umowę o pracę przyczyna podjęcia tej
decyzji została podana ogólnikowo. Fakt pełnienia funkcji związkowej nie może pro-
wadzić do nieuzasadnionego uprzywilejowania pracownika w razie dopuszczenia się
przewinienia, nie związanego z pełnieniem czynności w organizacji związkowej. Sąd
Rejonowy uznał żądanie przywrócenia do pracy za sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego. Powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia 1996 r., I PKN
103/95 i zasądził odszkodowanie na podstawie art. 57 § 1 w związku z art. 45 § 2
KP.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, po
rozpoznaniu apelacji powoda od omówionego wyroku, zmienił go w ten sposób, że
przywrócił powoda do pracy w pozwanej [...] Spółce Węglowej - Spółka Akcyjna w T.
- Kopalni Węgla Kamiennego „Z.” w L. na dotychczasowe warunki pracy i płacy i za-
sądził wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Sąd Wojewódzki podniósł,
4
że stan faktyczny rozpoznawanej sprawy odbiegał od tego, na tle którego zapadło
orzeczenie, na które powołał się Sąd Rejonowy oraz innych orzeczeń Sądu Najwyż-
szego, w których dopuszczono uwzględnienie innego roszczenia zamiast przywró-
cenia do pracy. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, możliwość uwzględnienia przez Sąd
z urzędu innego roszczenia z art. 56 KP niż wybrane przez pracownika istnieje tylko
w wyjątkowych sytuacjach, przy szczególnie drastycznych okolicznościach sprawy.
Powód czynił starania o uzyskanie urlopu na wykonanie prac na rzecz związku za-
wodowego, a pracodawca, nie kwestionując przeznaczenia urlopu, wskazywał jedy-
nie na niestosowanie się powoda do wymogów instrukcji obiegu dokumentów doty-
czących usprawiedliwionej absencji pracowników Kopalni. Powodowi przysługiwało
prawo do zwolnienia od pracy zawodowej po myśli art. 31 ust. 3 ustawy o związkach
zawodowych i w tych okolicznościach nie można uznać, iż opuścił on bez usprawie-
dliwienia dwa dni pracy, tj. 26 i 27 września 1996 r. Powód był przekonany, że przys-
ługuje mu zwolnienie od pracy z art. 31 ust. 1 ustawy związkowej, a cofnięcie tego
zwolnienia uważał za niezgodne z prawem. Sąd uznał to przekonanie za słuszne,
gdyż ustanie prawa do korzystania ze zwolnienia od pracy może być następstwem
tylko decyzji zarządu zakładowej organizacji związkowej, co wynika z treści § 5 roz-
porządzenia Rady Ministrów w sprawie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy
przysługujących pracownikom pełniącym funkcje z wyboru w związkach zawodowych
(Dz. U. Nr 71, poz. 336) oraz uprzednio obowiązującego § 7 ust. 1 rozporządzenia z
19 maja 1992 r. Zachowanie powoda nie upoważniało do zakwalifikowania jako
rażące naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.
Od tego wyroku strona pozwana wniosła kasację podnosząc zarzut narusze-
nia prawa materialnego poprzez błędną jego wykładnię, tj. poprzez przyjęcie, iż
uwzględnienie przez Sąd z urzędu innego niż wybrane przez pracownika roszczenia
alternatywnego wskazanego w art. 56 KP jest możliwe tylko w wyjątkowych sytua-
cjach przy szczególnie drastycznych okolicznościach sprawy oraz naruszenia prze-
pisów postępowania poprzez przyjęcie, iż w rozpatrywanej sprawie nie zaistniały
przesłanki warunkujące możliwość zastosowania art. 477
1
§ 2 KP. Wniósł o uchyle-
nie zaskarżonego wyroku i „utrzymanie w mocy wyroku Sądu Rejonowego w Ty-
chach z dnia 6 lutego 1997 r.”. W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że Komisja Za-
kładowa WZZ „Sierpień 80” nie dostarczyła dokumentów dla wykazania pełnienia
przez powoda funkcji z wyboru, wobec czego trudno uznać, że powód jest członkiem
5
zarządu organizacji związkowej i że z tego tytułu przysługuje mu szczególna ochrona
prawna. Również wątpliwe jest powoływanie się przez powoda na ochronę prawną
wynikającą z jego członkostwa w Krajowej Komisji Rewizyjnej.
Zdaniem wnoszącego kasację Sąd II instancji pominął dowody wskazujące na
naruszenie przez powoda zasad współżycia społecznego i jego negatywne oddzia-
ływanie na załogę pozwanej. Prawidłowa ocena materiału dowodowego musi dopro-
wadzić do wniosku, iż przywrócenie powoda do pracy jest niecelowe. Podniesiono
też, że Sąd Wojewódzki wbrew art. 328 KPC nie dokonał analizy przeprowadzonych
w sprawie dowodów, dlatego też pozwana nie zna przyczyn, które spowodowały, iż
Sąd swoje rozstrzygnięcie oparł w zasadzie na jedynym „dowodzie” w sprawie, tj.
wskazanym już przekonaniu powoda o słuszności jego niestawiennictwa w pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest uzasadniona. Sąd II instancji ustalił, że powód podlegał
szczególnej ochronie przed rozwiązaniem umowy o pracę z art. 32 ustawy z dnia 23
maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.), że przepis
ten został naruszony przez pracodawcę, a także, że powód nie dopuścił się ciężkiego
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Ustalenia te nie zostały w
kasacji zakwestionowane ponieważ nie podniesiono w niej zarzutów naruszenia
przepisów postępowania dotyczących postępowania dowodowego, ani przepisów
prawa materialnego, z których Sąd II instancji wyinterpretował prawo powoda do
zwolnienia od pracy, bezpodstawność cofnięcia tego zwolnienia przez pracodawcę
oraz bezpodstawność przypisania powodowi ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków pracowniczych. Przytoczenie podstaw kasacji w rozumieniu art. 393
3
KPC polega na wskazaniu konkretnych przepisów prawa, których dotyczą podnie-
sione zarzuty, a Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji (art. 393
11
KPC), biorąc z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania.
Rozpatrując zatem wskazane zarzuty (podstawy kasacji) Sąd Najwyższy zwa-
żył, że w art. 56 § 2 KP zawarte jest odesłanie do art. 45 § 2 i 3 KP. Oznacza to nie
tylko możliwość orzeczenia przez Sąd o odszkodowaniu w razie niemożliwości lub
niecelowości uwzględnienia żądania przywrócenia do pracy (art. 45 § 2), ale także
wyłączenie tej możliwości w odniesieniu do pracowników, o których mowa w art. 39 i
177 KP oraz w przepisach szczególnych, dotyczących ochrony pracowników przed
6
wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. Takim przepisem szczególnym
jest niewątpliwie art. 32 ustawy o związkach zawodowych (a zarzut naruszenia tego
przepisu nie został podniesiony), nie został też zaskarżony wyrok Sądu I instancji, w
którym zasądzając odszkodowanie Sąd przyjął wadliwość rozwiązania umowy. Wy-
nika stąd, że zarzut naruszenia art. 56 KP jest niezasadny, wbrew bowiem twierdze-
niom kasacji nie można było na jego podstawie (poprzez odesłanie do art. 45 § 2 KP)
ocenić uwzględnienia żądania przywrócenia do pracy jako niecelowego. W przypad-
ku pracownika szczególnie chronionego przed rozwiązaniem stosunku pracy jedynie
na podstawie art. 477
1
§ 2 KPC sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie al-
ternatywne, jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu roszczeń
a zgłaszane roszczenie okaże się nieuzasadnione. „Nieuzasadnione” w rozumieniu
tego przepisu oznacza sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyż-
szy np. w uchwale z dnia 30 marca 1994 r. I PZP 40/93 OSNACP 1994 z. 12 poz.
230 oraz w wyroku z dnia 18 stycznia 1996 r., I PRN 103/95, OSNAPiUS 1996 nr 15
poz. 210.
Zdaniem Sądu Najwyższego, Sąd II instancji nie naruszył tego przepisu
uznając, że roszczenie powoda o przywrócenie do pracy nie jest sprzeczne z zasa-
dami współżycia społecznego, ani ze społeczno gospodarczym przeznaczeniem tego
prawa. Ocena roszczenia na tej płaszczyźnie wymaga rozważenia zarówno zacho-
wania pracownika (popełnionego przez niego czynu, stopnia zawinienia itp.), jak i
zachowania pracodawcy, tj. naruszenia przez niego przepisów o rozwiązywaniu
umów o pracę - w tym przypadku bez wypowiedzenia. Roszczenie o przywrócenie do
pracy można ocenić jako nieuzasadnione, jeżeli pracownik zachował się bardzo na-
gannie tak, że jego powrót do pracy mógłby wywołać zgorszenie innych zatrudnio-
nych, natomiast naruszenie przez pracodawcę przepisów o rozwiązywaniu umów o
pracę bez wypowiedzenie nie jest poważne.
W rozpoznawanej sprawie Sąd II instancji ustalił, że powód podlegał ochronie
zarówno jako członek zarządu organizacji zakładowej, jak i Krajowej Komisji Rewi-
zyjnej, że nie dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracow-
niczych, natomiast pracodawca rozwiązał umowę mimo niespełnienia tej przesłanki i
bez uzyskania zgody z art. 32 ustawy o związkach zawodowych (nie zwracał się o
uzyskanie zgody do żadnego organu ani szczebla zakładowego ani krajowego).
7
W takich okolicznościach nie można uznać, by uwzględnieniu wybranego
przez pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy sprzeciwiały się zasady
współżycia społecznego lub społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa.
Kasacja podlegała zatem oddaleniu na podstawie art. 393
12
KPC, jako poz-
bawiona usprawiedliwionych podstaw.
========================================