Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 marca 1998 r.
II UKN 550/97
Zwolnienie z pracy z przyczyn ekonomicznych jednego pracownika dwu-
osobowej spółki cywilnej, nie daje podstaw do uznania, że nastąpiło zwolnie-
nie grupowe, o jakim mowa w ustawie z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczegóło-
wych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn do-
tyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4,
poz. 19 ze zm.), a tym samym zwolniony pracownik nie może nabyć uprawnień
do wcześniejszej emerytury.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Roman Kuczyński (spra-
wozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 marca 1998 r. sprawy z wniosku
Danuty B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o wcześ-
niejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjne-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 9 września 1997 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 20 maja 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie oddalił odwołanie Danuty B. od decyzji Oddziału ZUS w
R., odmawiającej przyznania jej prawa do wcześniejszej emerytury. Sąd Wojewódzki
ustalił, że wnioskodawczyni ubiegała się o emeryturę w 1996 r. i decyzją z dnia 12
marca 1996 r. organ rentowy oddalił jej roszczenie z powodu wykazania tylko 34 lat 2
miesięcy i 24 dni zatrudnienia, zamiast 35 lat, wobec czego wnioskodawczyni „do-
pracowała brakujący okres w Zakładzie Produkcyjno-Handlowo-Usługowym „A.”
spółka cywilna, gdzie była ona jedynym pracownikiem, zatrudnionym na czas okreś-
2
lony i zwolnionym przed terminem zakończenia umowy o pracę z przyczyn ekono-
micznych, leżących po stronie zakładu pracy - redukcji etatów” (jak to wynika ze
świadectwa pracy). W latach 1980-1996 wnioskodawczyni prowadziła gospodarstwo
rolne.
Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 9 września 1994 r. oddalił
apelację wnioskodawczyni podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji.
Kasacja od wyroku Sądu drugiej instancji zarzuca naruszenie art. 33 KP oraz
art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywa-
nia z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) oraz naruszenie
przepisów postępowania - art. 223 § 1 KPC przez nierozważenie całego materiału
dowodowego, a w szczególności zeznań wnioskodawczyni Danuty B. oraz świadka
Julii N.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest oczywiście bezzasadna. Przepis art. 33 KP stanowi, że przy za-
wieraniu umowy o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, strony mogą
przewidzieć dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania tej umowy za dwutygod-
niowym wypowiedzeniem. Kasacja powołując naruszenie tego przepisu jako podsta-
wę kasacyjną nie wywodzi, na czym miałaby polegać błędna wykładnia tego przepisu
lub jego niewłaściwe zastosowanie. Sąd Apelacyjny w ogóle nie powołał tego przepi-
su jako podstawy swojego rozstrzygnięcia, zaś Sąd Wojewódzki przypomniał tylko,
że wnioskodawczyni posiadała umowę o pracę zawartą na czas określony dłuższy
niż 6 miesięcy, która nie zawierała klauzuli dopuszczającej wcześniejsze wypowie-
dzenie, przeto jej wypowiedzenie nie było możliwe. Jednakże spór nie dotyczył nie-
prawidłowości wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony i wypo-
wiedzianej z naruszeniem art. 33 KP, a wnioskodawczyni nie wnosiła z tego tytułu o
odszkodowanie. Wnioskodawczynię rozwiązanie takiej umowy wyraźnie satysfakcjo-
nowało przy założeniu, że nastąpiło z przyczyn ekonomicznych leżących po stronie
zakładu pracy, które to kwestie normują przepisy ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
Tymczasem tak organ rentowy, jak i Sądy obu instancji przyjęły, iż rozwiązanie sto-
sunku pracy przez wnioskodawczynię nie nastąpiło w okolicznościach przewidzia-
nych przepisami powołanej wyżej ustawy. Sąd Najwyższy podziela te ustalenia. Nie-
3
wątpliwie ratio legis uregulowań ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. była ochrona pra-
cowników zagrożonych bezrobociem, wynikającym z zachodzących zmian ekono-
micznych w szczególności restrukturyzacji gospodarki i związanych z nią likwidacji
niektórych zakładów pracy, bądź zmniejszenie w nich zatrudnienia i zabezpieczenie
środków ich egzystencji. Tymczasem wnioskodawczyni, tak przed wejściem w życie
ustawy, jak i w szereg lat później (w latach 1980-1996) miała zabezpieczoną egzys-
tencję przez prowadzenie gospodarstwa rolnego i zabezpieczenie takie nadal po-
siada. Nie można zatem kwestionować poglądów Sądów obu instancji, iż celem po-
nownego krótkotrwałego zatrudnienia wnioskodawczyni w niewielkim zakładzie pracy
prowadzonym przez dwuosobową spółkę cywilną było na celu wyłącznie nabycie
uprawnień do wcześniejszej emerytury wobec wykazania w uprzednim postępowaniu
rentowym, zakończonym decyzją z dni 12 marca 1996 r., iż wnioskodawczyni posia-
da 34 lata 2 miesiące i 24 dni zatrudnienia. W szczególności potwierdza to wymie-
niona w świadectwie pracy przyczyna rozwiązana stosunku pracy - redukcja etatu.
Oczywiście pracownik ma prawo dopracować choćby i jeden dzień do wymaganego
okresu zatrudnienia, jeżeli jednak zakład pracy zatrudniający de facto jednego pra-
cownika przeprowadza redukcję etatów” i to w sytuacji, gdy sam będąc spółką cywil-
ną zmienia wspólnika, wykreślając w grudniu 1996 r. i wpisując ponownie do rejestru
podmiotów gospodarczych w styczniu 1997 r., to tego rodzaju działania muszą
budzić uzasadnione podejrzenie co do zamiaru ominięcia prawa. Nie ta jednak kwes-
tia przesądza o bezzasadności roszczenia wnioskodawczyni. Mianowicie przepis art.
1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r. zawiera sformułowanie, iż chodzi o zwolnienie
„grupy pracowników”, co w przedmiotowej sprawie nie może mieć miejsca ze
względów oczywistych, podobnie jak i zastosowanie art. 10 ust. 1 ustawy, która
przewiduje wprawdzie zwolnienia indywidualne, ale jako wariant rozciągniętego w
czasie zwolnienia grupy pracowników. Według uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18
października 1994 r., I PZP 43/94 (OSNAPiUS 1995 nr 3 poz. 22) liczebność grupy
pracowników, o której mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r. ustala się
bez uwzględniania pracowników, których umowy o pracę rozwiązują się z upływem
czasu, na który były zawarte. Oznacza to, że z tego punktu widzenia osoba wnios-
kodawczyni nie może być wliczona do stanu zatrudnienia w spółce cywilnej „A.”. W
uchwale tej, jak i w uzasadnieniu uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
19 marca 1992 r., I PZP 64/91 (OSNCP 1992 z. 7-8, poz. 120) wyrażony jest też
pogląd, iż przepisy ustawy z 28 grudnia 1989 r. nie mają zastosowania do innych
4
przypadków zmniejszenia zatrudnienia z powodów ekonomicznych niż wypo-
wiedzenie i rozwiązanie umowy o pracę na zasadzie porozumienia stron (art. 11
ustawy), co oznacza, że do liczby osób zwalnianych w grupie nie wlicza się osób,
których stosunek pracy ulega rozwiązaniu bez wypowiedzenia, z upływem terminu,
na który umowa była zawarta lub wygasa. Jeżeli zatem odliczyć osobę wnioskodaw-
czyni od stanu zatrudnienia osób, które byłyby przewidziane do zwolnienia grupo-
wego z przyczyn ekonomicznych - pojęcie „grupy” stanie się bezprzedmiotowe. Mimo
zatem, że zgodnie z art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. możliwe jest roz-
wiązanie umowy o pracę zawartej na czas określony lub na czas wykonania określo-
nej pracy z „przyczyn ekonomicznych”, to sytuacja taka jest możliwa tylko wówczas,
gdy liczba zatrudnionych w danym zakładzie pracy na podstawie umowy o pracę
zawartej na czas nieokreślony wynosi co najmniej dwie osoby i przekracza liczbę
osób zatrudnionych na podstawie umów terminowych. Skoro więc wnioskodawczyni
była faktycznie jedynym pracownikiem przewidzianym do zwolnienia z „przyczyn
ekonomicznych” to brak jest podstaw do uznania że miało miejsce zwolnienie
„grupowe”, a tym samym zwolnienie to nie nastąpiło w warunkach uprawniających do
nabycia prawa do wcześniejszej emerytury mimo przepracowania wymaganego
okresu zatrudnienia.
Na marginesie należy zauważyć, iż to na podmiocie zatrudniającym spoczywa
ryzyko ekonomiczne i prowadząc działalność gospodarczą w formie dwuosobowej
spółki cywilnej i zatrudnieniu 1-2 pracowników może on i powinien przewidywać obrót
i liczbę zamówień oraz opłacalność przedsięwzięcia gospodarczego w celu unik-
nięcia zbędnego zatrudnienia i zwalniania pracowników przy wykorzystaniu uregu-
lowań prawnych stworzonych dla innych sytuacji ekonomicznych i społecznych.
Dlatego też Sąd Najwyższy nie dopatruje się naruszenia przez Sąd drugiej
instancji powołanego w kasacji przepisu art. 5 ust. 5 ustawy z 28 grudnia 1989 r.
Wskazany natomiast w kasacji przepis art. 223 § 1 KPC stanowi, że przewod-
niczący powinien we właściwej chwili skłaniać strony do pojednania. Sąd Najwyższy
nie dopatruje się naruszenia tego przepisu przez nierozważenie całego zgromadzo-
nego w sprawie materiału dowodowego. Podstawa ta nie została w postępowaniu
kasacyjnym skorygowana, a nie jest rzeczą Sądu Najwyższego dociekać, o jaki
przepis autorowi kasacji chodziło.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwionych podstaw
do uwzględnienia kasacji i w oparciu o art. 393
12
KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
5
========================================