Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 kwietnia 1998 r.
I PKN 36/98
1. Odmowa nawiązania z byłym pracownikiem umowy o pracę na czas
określony może powodować odpowiedzialność odszkodowawczą pracodawcy
(art. 471 KC w związku z art. 300 KP), jeżeli w wewnętrznym zarządzeniu zobo-
wiązał się on do ponownego nawiązania umowy o pracę.
2. Roszczenie o nawiązanie umowy o pracę z art. 53 § 5 KP nie powstaje,
jeżeli przyczyna rozwiązania umowy z art. 53 § 1 KP (niezdolność do pracy)
nadal trwa.
Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędzia SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Sędzia S.A.: Alina Krusz-Stankiewicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 kwietnia 1998 r. sprawy z powódz-
twa Stanisława R. przeciwko Hucie "K." SA Zakładowi Huta K. w D.G. o odszkodo-
wanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 24 lipca 1997 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w części rozstrzygającej o apelacji strony poz-
wanej (pkt 1) w ten sposób, że apelację tę od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy
w Dąbrowie Górniczej z dnia 25 lutego 1997 r. [...], oddalił;
o d d a l i ł kasację w pozostałym zakresie;
zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda część kosztów postępowania
kasacyjnego w kwocie 100 zł.
U z a s a d n i e n i e
Powód Stanisław R. wniósł przeciwko pozwanej Hucie "K." SA Zakładowi
Huta K. w D.G. pozew o "nawiązanie umowy o pracę na czas nie określony". Na
rozprawie w dniu 5 lipca 1995 r. powód określił swoje roszczenie w ten sposób, że
zażądał przywrócenia do pracy. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Dąbrowie Górniczej,
- 2 -
wyrokiem z dnia 25 lutego 1997 r. [...] zasądził na rzecz powoda kwotę 1634,35 zł i
nie oddalił powództwa w żadnym zakresie. Sąd Rejonowy ustalił, że powód był za-
trudniony w okresie od 4 czerwca 1976 r. do 10 grudnia 1993 r. Pismem z tej daty
rozwiązano z powodem umowę o pracę w trybie art. 53 § 1 KP i powód nie odwołał
się. Orzeczeniem z dnia 9 grudnia 1993 r. powód został zaliczony do III grupy inwa-
lidzkiej. W dniu 11 sierpnia 1993 r. weszło w życie zarządzenie [...] Naczelnego Dy-
rektora Huty K. w sprawie rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia pracowników o
trwałej niezdolności z przyczyn zdrowotnych do pracy na dotychczasowym stanowis-
ku. Sąd Rejonowy uznał, że na podstawie tego zarządzenia powód mógł żądać za-
trudnienia na czas określony wynoszący trzy miesiące. Strona pozwana nie wyko-
nała tego obowiązku i dlatego za zasadne uznał Sąd zasądzenie odszkodowania w
wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę na podstawie art. 471 KC w
związku z art. 300 KP. Sąd nie przyjął, aby z tego zarządzenia wynikało roszczenie o
nawiązanie umowy o pracę. Stwierdził również, że strona pozwana nie ma możliwo-
ści zatrudnienia powoda.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, wyro-
kiem z dnia 24 lipca 1997 r. [...] oddalił apelację powoda, a w uwzględnieniu apelacji
strony pozwanej zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo. Sąd
drugiej instancji stwierdził, że powództwo nie może być uwzględnione na podstawie
art. 53 § 5 KP, gdyż przyczyna rozwiązania umowy o pracę nie ustała w ciągu sześ-
ciu miesięcy, a nawet trwa do dzisiaj. Zdaniem Sądu drugiej instancji zarządzenie
dyrektora strony pozwanej nie tworzy prawa do żądania nawiązania umowy o pracę
dla byłych pracowników. Dotyczy ono postępowania wobec aktualnych pracowników,
którzy stali się inwalidami. Sąd Wojewódzki stwierdził, że nie sposób z tego
zarządzenia wywieść prawa byłych pracowników do żądania nawiązania stosunku
pracy lub odszkodowania. Sąd Wojewódzki podniósł, że stron nie wiązał stosunek
zobowiązaniowy w rozumieniu art. 471 KC.
Kasację od tego wyroku wniósł powód, żądając "zmiany zaskarżonych wyro-
ków w całości i przywrócenie powoda do pracy oraz zasądzenie ... 1 634,55, ewen-
tualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania". Zdaniem powoda wyrok Sądu Wojewódzkiego został wydany z narusze-
niem art. 471 KC w związku z art. 300 KP oraz przepisów zarządzenia [...] z dnia 11
- 3 -
sierpnia 1993 r. Naczelnego Dyrektora Zakładu Huta K. w sprawie rehabilitacji za-
wodowej i zatrudnienia pracowników o trwałej niezdolności z przyczyn zdrowotnych
do pracy na dotychczasowym stanowisku, tj. ust. 2-8 rozdz. IV instrukcji, będącej
załącznikiem do tego zarządzenia. Ponadto według powoda, wyroki Sądów obu ins-
tancji naruszyły art. 53 § 5 KP przez błędne założenie, iż sprawa nie może być roz-
poznana w ramach tego przepisu. Najpoważniejszym, zdaniem powoda, zarzutem
jest mylne założenie Sądu Wojewódzkiego, że zarządzenie dyrektora strony pozwa-
nej nie ustala dla byłych pracowników prawa domagania się nawiązania stosunku
pracy. Powód w chwili wydania tego zarządzenia był pracownikiem strony pozwanej.
Powód nie może więc być traktowany jako były pracownik. Zdaniem powoda, zas-
karżony wyrok podważa sens aktów wewnątrzzakładowych, których pracodawca
może nie realizować. Według powoda nie jest trafny pogląd Sądu drugiej instancji,
że stron nie łączył stosunek zobowiązaniowy w rozumieniu art. 471 KC. Powód
uważa, że podstawą jego roszczeń są art. 56-58 KP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jedną z zasadniczych kwestii, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, była
ocena charakteru prawnego zarządzenia [...] z dnia 11 sierpnia 1993 r. Naczelnego
Dyrektora Zakładu Huta K. Jest to istotne nie tylko dla oceny zasadności roszczeń
powoda, ale także dla kwalifikacji podstawy kasacyjnej (naruszenie prawa material-
nego czy procesowego). Zarządzenie to, jakkolwiek powołuje się na liczne podstawy
prawne jego wydania, w istocie jest aktem samodzielnym, bez upoważnienia za-
wartego w akcie prawnym powszechnie obowiązującego. Nie jest ono także poro-
zumieniem między pracodawcą a podmiotami zbiorowego prawa pracy. Zostało
wprawdzie wydane po konsultacjach ze związkami zawodowymi, ale nie są one jego
stroną. Zarządzenie to nie jest także regulaminem w rozumieniu przepisów Kodeksu
pracy. Prowadzi to do wniosku, że nie może być ono ocenione jako źródło prawa
pracy w rozumieniu art. 9 KP. Rację ma powód w kasacji, że nie może z tego
wynikać, iż stosowanie tego zarządzenia przez pracodawcę może być dowolne i
pracownicy nie mogą z niego wyprowadzać roszczeń. Roszczenia te mogą jednak
konstruować w oparciu o treść stosunków pracy, gdyż zarządzenie to należy ocenić
- 4 -
jako oświadczenie pracodawcy, przyjęte (co najmniej konkludentnie) przez posz-
czególnych pracowników. Ustalenia treści tego zarządzenia i ewentualnych roszczeń
pracowników z niego wyprowadzanych należy więc do zakresu ustalenia treści
stosunków pracy, ukształtowanych między innymi z mocy tego zarządzenia, przyję-
tego przez pracowników. Treść stosunków pracy jest elementem stanu faktycznego
sprawy. Sądy obu instancji przyjęły, że z treści umowy o pracę powoda, ukształto-
wanej między innymi omawianym zarządzeniem, nie można wyprowadzić obowiązku
pracodawcy ponownego nawiązania stosunków pracy, poza ustalonym przez Sąd
pierwszej instancji obowiązkiem zatrudnienia byłego pracownika przez okres trzech
miesięcy. Sąd pierwszej instancji ustalił, że obowiązek ten nie został przez praco-
dawcę względem powoda wykonany i z tej przyczyny uznał za zasadne roszczenie
odszkodowawcze w wysokości równej utraconemu trzymiesięcznemu wynagrodze-
niu. To stanowisko Sądu pierwszej instancji (w tak ustalonym stanie faktycznym)
było prawidłowe. Podstawą roszczenia powoda był bowiem w tym zakresie art. 471
KC w związku z art. 300 KP. Rację ma więc powód w kasacji, że Sąd drugiej instan-
cji naruszył te przepisy, przyjmując, że stron nie łączył żaden stosunek zobowiąza-
niowy. Tym zobowiązaniowym stosunkiem prawnym był bowiem stosunek pracy, a
pracodawca (w ustalonym stanie faktycznym) nie wykonał należycie swoich obo-
wiązków, co uzasadniało roszczenie odszkodowawcze.
Sąd Najwyższy przy rozpoznaniu kasacji związany jest jej granicami, wyzna-
czonymi przez wskazane naruszenie konkretnych przepisów prawa materialnego lub
procesowego (art. 393
11
KPC). Przy braku zarzutu naruszenia przepisów proceso-
wych Sąd Najwyższy związany jest też ustalonym stanem faktycznym, stanowiącym
podstawę wydanego rozstrzygnięcia. Sądy obu instancji ustaliły, że z treści łączące-
go strony stosunku pracy, nie wynikał obowiązek pracodawcy ponownego zatrud-
nienia powoda. To ustalenie jest wiążące i nie może być skutecznie zakwestiono-
wane przez zarzut naruszenia prawa materialnego, którym nie jest omawiane zarzą-
dzenie dyrektora strony pozwanej. W tym zakresie więc kasacja nie powołuje się na
uzasadnioną podstawę. Dotyczy to także zarzutu naruszenia art. 53 § 5 KP i art. 56-
58 KP. Sąd drugiej instancji wyjaśnił dlaczego nie mógł być zastosowany art. 53 § 5
KP. Sądy ustaliły bowiem, że przyczyny uzasadniające po stronie powoda rozwiąza-
nie z nim umowy o pracę (art. 53 § 1 KP) w ogóle nie ustały, a nadto strona pozwa-
- 5 -
na nie ma możności zatrudnienia powoda. W tym stanie faktycznym, odmowa zas-
tosowania przez Sądy art. 53 § 5 KP jest więc prawidłowa, gdyż przepis ten nie daje
podstawy do żądania nawiązania stosunku pracy, jeżeli przyczyny uzasadniające
rozwiązanie umowy o pracę trwają. Sądy także słusznie nie stosowały w sprawie art.
56-58 KP. Pomijając już nieprecyzyjne sformułowanie żądania (nie wiadomo czy
powód domaga się przywrócenia do pracy czy nawiązania stosunku pracy) nie budzi
wątpliwości, że powód w istocie nie kwestionuje prawidłowości rozwiązania z nim
stosunku pracy, a w każdym razie w ustalonym stanie faktycznym nie występują
żadne okoliczności uzasadniające takie stwierdzenie. Przepisy art. 56 i 58 KP sta-
nowią podstawę zasądzenia odszkodowania w przypadku rozwiązania umowy o
pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę
w tym trybie. Skoro brak podstaw do kwestionowania prawidłowości rozwiązania z
powodem umowy o pracę, to słusznie Sądy nie dostrzegły podstaw do stosowania
tych przepisów.
Wobec tego kasacja okazała się zasadna co do niektórych, wskazanych w
niej podstaw. Ponieważ Sąd Najwyższy stwierdził jedynie naruszenie prawa mate-
rialnego, to na podstawie art. 393
15
KPC możliwe i właściwe było wydanie orzecze-
nia reformatoryjnego, przez zmianę wyroku Sądu drugiej instancji i uwzględnienie
powództwa w części, w zakresie żądanego i uwzględnionego przez Sąd pierwszej
instancji odszkodowania.
========================================