Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 kwietnia 1998 r.
III RN 21/98
Przy interpretacji i stosowaniu przepisów określających przywileje celne
potrzebny jest odpowiedni rygoryzm, skoro chodzi o granice zasady powszech-
ności podlegania cłu (może ocleniu) przywozu towarów z zagranicy, od którego
odstępstwa są wyjątkami, określonymi w przepisach prawa (art. 4 ust. 1 ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne, jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 71,
poz. 312 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Wasilewski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Włodzimierza
Skoniecznego, po rozpoznaniu w dniu 7 kwietnia 1998 r. sprawy ze skargi „D.B.”
Spółki z o.o. w Ł. w likwidacji na decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł w Warsza-
wie z dnia 29 czerwca 1995 r. [...] w przedmiocie wymiaru cła, na skutek rewizji nadz-
wyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-
Ośrodka Zamiejscowego w Szczecinie z dnia 27 sierpnia 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił skargę.
U z a s a d n i e n i e
Sprowadzając z zagranicy w dniu 9 lutego 1993 r. określoną partię świeżych
bananów „D.B.” Spółka z o.o. w Ł. uzyskała zerową stawkę celną przysługującą im-
porterom towarów z krajów rozwijających się. Decyzja w tym przedmiocie została
unieważniona w odpowiednim postępowaniu nadzorczym, a następnie Dyrektor
Urzędu Celnego decyzją z dnia 13 stycznia 1995 r. ustalił należności celne, z zasto-
sowaniem 20% stawki celnej. W drugiej instancji sprawę rozpatrywał Prezes Głów-
nego Urzędu Ceł, który zaskarżoną decyzję utrzymał w mocy. Uzasadnienie decyzji
Prezesa GUC z dnia 29 czerwca 1995 r. zawiera szczegółowe ustalenia, według któ-
2
rych „D.B.” nie zachowała wymaganych we wskazanych w decyzji przepisach prawa i
umowy międzynarodowej warunków przywileju celnego. Nie wykazała bowiem, że
przedmiotowy towar został zakupiony i sprowadzony z określonego kraju lub regionu
rozwijającego się. W szczególności „D.B.” - ani w ramach zgłoszenia celnego, ani w
toku późniejszego postępowania w sprawie - nie przedstawiła wymaganego orygi-
nału świadectwa pochodzenia towaru. Natomiast przedłożona fotokopia tego świa-
dectwa jest sprzeczna z innymi dokumentami, a zwłaszcza z fakturą, która dotyczy
innej masy towarów. Różnica ta przewyższa znacznie dopuszczalną 5% różnicę
między ilością dostarczonego towaru a ilością wskazaną w świadectwie jego pocho-
dzenia. Ponadto sprowadzone banany nie zostały bezpośrednio przywiezione z Ko-
lumbii, będącej krajem rozwijającym się, lecz były przeładowywane w Niemczech,
jednakże strona nie przedstawiła dokumentów potwierdzających wymagany dozór
celny w czasie przeładunku. Z cząstkowego świadectwa Form „A” nie wynika bowiem
- wobec braku adnotacji - czy towary te rzeczywiście pozostawały pod dozorem
celnym, przy czym sama strona wyjaśniła, że faktura zakupu została wystawiona w
Niemczech, co świadczy o tym, że nie spełniono również warunku bezpośredniego
zakupu bananów w kraju ich pochodzenia.
Decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł Spółka „D.B.” zaskarżyła do Naczel-
nego Sądu Administracyjnego zarzucając naruszenie art. art. 7, 9, 75, 77, 80 i 156 §
1 KPA oraz § 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 lipca 1991 r. w sprawie ceł
na towary przywożone z zagranicy (Dz. U. Nr 67, poz. 288).
Wyrokiem z dnia 27 sierpnia 1997 r. Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek
Zamiejscowy w Szczecinie uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję
Dyrektora Urzędu Celnego w S. W ocenie Sądu analiza dokumentów przedstawio-
nych przez Spółkę w czasie odprawy celnej, tj. fotokopii świadectwa pochodzenia
towaru oraz wystawionych formularzy ”A”, prowadzi do wniosku, że każdy z tych do-
kumentów odnosi się do tych samych towarów. Pozwala to - zdaniem NSA - na dal-
szy wniosek, że było tak jak przedstawiła to Spółka, a mianowicie, że sprowadzone
przez nią banany zostały nabyte bezpośrednio od firmy zarejestrowanej w Kostaryce
i przywiezione przez terytorium Niemiec, gdzie były tylko przeładowywane, względnie
czasowo magazynowane. Za naturalne bowiem w praktyce obrotu gospodarczego
uznać należy zjawisko łączenia - z przyczyn transportowych i ekonomicznych - towa-
rów przeznaczonych dla różnych odbiorców w jeden ładunek, a następnie jego
dzielenia. Jeżeli na tle przedstawionych przez stronę dokumentów powstały uzasad-
3
nione wątpliwości co do prawdziwości świadectw lub zawartych w nich informacji, to
organy celne powinny te wątpliwości wyjaśnić w drodze współpracy z organami kraju
wystawiającego świadectwo w celu potwierdzenia pochodzenia towaru. W rozpatry-
wanej sprawie - stwierdził NSA - organy celne obu instancji obowiązku tego zanie-
chały, dyskwalifikując przedstawione przez importera dokumenty, co uchybia zasa-
dom postępowania administracyjnego - art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 KPA.
Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej od tego wyroku, zarzucił ra-
żące naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Są-
dzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 80 KPA i art.
50 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. prawo celne (Dz. U. Nr 75, poz. 445 ze zm.).
Według Ministra Sprawiedliwości wadliwe jest założenie, które przyjął Naczelny Sąd
Administracyjny jakoby obowiązkiem organu celnego było ustalenie faktów istotnych
dla zastosowania preferencyjnej (zerowej) stawki celnej - chociażby strona nie
przedstawiła dokumentów wymaganych przez normy prawa celnego. Tymczasem -
stwierdza wnoszący rewizję nadzwyczajną - jeżeli importer nie spełnił ciążących na
nim obowiązków celnych, to organ celny nie miał podstaw do zwolnienia od zapłaty
cła. Przywileje celne mogą być udzielane tylko na warunkach określonych w przepi-
sach prawa, a organy celne nie mogą odstępować od ich przestrzegania. Naruszenie
tych zasad prawa celnego byłoby sprzeczne z równością podmiotów gospodarczych
wobec prawa i interesem państwa.
Powołując powyższe zarzuty Minister Sprawiedliwości wniósł o uchylenie zas-
karżonego wyroku i oddalenie skargi, ewentualnie o uchylenie tegoż wyroku i prze-
kazanie sprawy do ponownego rozpoznania Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu
w Szczecinie.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o uwzględnienie wniosku rewizji nadz-
wyczajnej podzielając jej podstawy i przedstawioną argumentację.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty i wniosek rewizji nadzwyczajnej są usprawiedliwione.
Zaskarżona do Naczelnego Sądu Administracyjnego decyzja Prezesa Głów-
nego Urzędu Ceł w przedmiocie wymiaru cła została wydana w postępowaniu cel-
nym na podstawie procesowych i materialnych norm prawa celnego, odpowiednich
do stanu faktycznego sprawy. Wykonując w rozpatrywanej sprawie kontrolę pod
4
względem zgodności z prawem (art. 21 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym
Sądzie Administracyjnym - Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) rzeczą Sądu było dokona-
nie oceny w zakresie zastosowanych przepisów prawa celnego. Jeżeli chodzi o
przepisy dotyczące postępowania, to z art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. Prawo
celne (jednolity tekst: Dz. U. z 1994 r. Nr 71, poz. 312 ze zm.) wynika, że obowiązki
celne oraz zasady postępowania celnego uregulowane są w tej ustawie (aktach wy-
konawczych) a przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosuje się: „jeżeli
przepisy ustawy nie stanowią inaczej”. Na tym tle zgodzić się należy z Ministrem
Sprawiedliwości, że zasadnicza wadliwość zaskarżonego wyroku, najogólniej biorąc,
polega na tym, że skład orzekający NSA poddał ocenie zakres przeprowadzonego
przed organami celnymi postępowania według wskazanych przepisów KPA z pomi-
nięciem przepisów prawa celnego. Uchybienie to jest rażące i wydaje się także
oczywiste, gdyż Sąd - jak to wynika z uzasadnienia wyroku - nie stwierdził ażeby
zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem jakiegokolwiek z przepisów
prawa celnego zastosowanych w sprawie.
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżoną decyzję Prezesa GUC
uznając, że została ona wydana z naruszeniem określonych przepisów Kodeksu pos-
tępowania administracyjnego. Rewizja nadzwyczajna odnosi się do tej podstawy
prawnej wyroku i stąd zakres rozpoznania sprawy przed Sądem Najwyższym jest w
istocie ograniczony do przedstawionych kwestii prawnych o charakterze proceso-
wym. Nie mniej jednak zasadniczym problemem jaki wynika na tle oceny prawnej
wyrażonej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku pozostaje znaczenie przedmiotowej
regulacji zawartej w przepisach prawa celnego w relacji do wskazanych przez NSA
przepisów KPA (por. podniesione wyżej zagadnienie art. 1 ustawy Prawo celne).
Istotne jest także oświetlenie tego zagadnienia z punktu widzenia regulacji o cha-
rakterze materialnoprawnym, która pozwala na lepsze rozeznanie w funkcjach prze-
pisów o charakterze proceduralnym. Należy mieć przy tym na uwadze, że przepisy
pozostają ze sobą w ścisłym systemowym związku. Tylko bowiem spójny system wa-
runków preferencji celnych zabezpiecza z jednej strony wykorzystywanie tych prefe-
rencji w granicach prawa, a z drugiej strony, niezbędną sprawność i szybkość odp-
raw celnych. Przy interpretacji i stosowaniu przepisów określających przywileje celne
potrzebny jest ponadto odpowiedni rygoryzm, skoro chodzi o granice zasady pow-
szechności podlegania cłu przywozu towarów z zagranicy, od którego odstępstwa
5
ustawa nazywa wyjątkami, które muszą być określone w przepisach prawa (art. 4
ust. 1 ustawy Prawo celne).
Z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 lipca 1991 r. w sprawie ceł na to-
wary przywożone z zagranicy (Dz. U. Nr 67, poz. 288 ze zm.), w szczególności z § 7 i
§ 8 tego rozporządzenia w związku z Porozumieniem o ujednoliceniu zasad okreś-
lania pochodzenia towarów z krajów rozwijających się w celu udzielania preferencji
celnych w ramach ogólnego systemu preferencji, które sporządzone zostało w Mos-
kwie dnia 5 czerwca 1980 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 15, poz. 116) wynika, że reglamen-
tacja prawna obejmuje nie tylko warunki dotyczące wprost przedmiotu preferencji,
ale także zasady i środki ustalania (dokumentowania) spełnienia tych warunków w
postępowaniu celnym. Sformalizowanie postępowania wyjaśniającego istotnych dla
odprawy celnej elementów tej odprawy jest specyficzną zasadą postępowania celne-
go, którą wyraża w szczególności art. 50 ustawy Prawo celne. Stosownie do tego
przepisu podmiot dokonujący obrotu z zagranicą towarem, którego rodzaj lub ilość
wskazują na przeznaczenie do działalności gospodarczej, składa wnioski o wszczę-
cie postępowania celnego, wnioski te w formie pisemnej powinny zawierać określone
dane i powinny być poparte określonymi dokumentami. Na podstawie upoważnienia
z art. 50 ust. 5 ustawy Prezes Głównego Urzędu Ceł określił także inne niż określone
w ustawie dokumenty, które należy dołączyć do wniosków o wszczęcie postępowa-
nia celnego, w tym dokumenty potwierdzające pochodzenie towaru i mające znacze-
nie dla zastosowania - jak w rozpatrywanej sprawie - stawek preferencyjnych (zarzą-
dzenie Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 26 listopada 1992 r. w sprawie wnios-
ków o wszczęcie postępowania celnego - MP Nr 38, poz. 270 ze zm.). Wynikające z
tych przepisów wymaganie udokumentowania pochodzenia towaru z kraju lub regio-
nu rozwijającego się, oryginałem świadectwa pochodzenia sporządzonym na okreś-
lonym formularzu wystawionym w kraju pochodzenia towaru dla towarów objętych
jednym zgłoszeniem celnym funkcjonalnie odpowiada warunkowi zastosowania pre-
ferencyjnej stawki celnej, który polega na bezpośrednim zakupie towaru w firmie za-
rejestrowanej i mającej siedzibę w określonym kraju rozwijającym się. Taką funkcjo-
nalną odpowiedniość formalnie określonych cech dokumentów wymaganych „w celu
potwierdzenia, że towar pochodzi z kraju rozwijającego się...” wyraża wprost zasada
6 Zasad określania pochodzenia towarów z krajów rozwijających się w celu udziela-
nia preferencji celnych w ramach ogólnego systemu preferencji stanowiących część
wyżej wymienionego Porozumienia, sporządzonego w Moskwie dnia 5 czerwca 1980
6
r. Według tej zasady świadectwo pochodzenia towaru powinno być przedstawione
łącznie z innymi dokumentami, towarzyszącymi towarowi, wymaganymi przy kontroli
celnej, nie później niż w ciągu roku od dnia dostawy towaru. Różnice między rze-
czywistymi ilościami dostarczonego towaru, a wskazanymi w świadectwie nie powin-
ny przekraczać 5%. Ponadto przewidziane zostało postępowanie w razie utraty
świadectwa, tj. że w takim wypadku uznawany będzie jego oficjalnie uwierzytelniony
duplikat.
W świetle zebranego w sprawie materiału nie budzi wątpliwości i nie zostało
zakwestionowane przez NSA to, że Spółka „D.B.” nie przedstawiła świadectwa po-
chodzenia przedmiotowej partii bananów, która została poddana odprawie celnej. W
żadnym bowiem razie nie spełnia wymaganych warunków nieuwierzytelniona fotoko-
pia świadectwa, którą Spółka przedstawiła, tym bardziej, że dotyczy ona różnych
odbiorców i różnych od przedmiotowej partii ilości bananów. W tej sytuacji organy
celne obu instancji, na podstawie wyżej wymienionych przepisów, które zostały pra-
widłowo wskazane w decyzjach zasadnie stwierdziły, że Spółka „D.B.” nie przeds-
tawiając wymaganej dokumentacji nabycia odprawionych towarów w Kostaryce, jako
kraju rozwijającego się, nie może skorzystać z preferencyjnej stawki celnej. Przeds-
tawienie wymaganego dowodu nabycia towaru przywiezionego z kraju rozwijającego
się należy do zainteresowanego importera. Naczelny Sąd Administracyjny bezza-
sadne zatem uznał, że organy celne miały obowiązek podjęcia własnych działań w
drodze współpracy z organami kraju wystawiającego świadectwo w celu potwierdze-
nia pochodzenia towaru. Stanowisko to pozostaje w sprzeczności z przepisami
prawa celnego, których wyczerpujące uregulowanie nie pozwala na sprzeczną z tym
uregulowaniem ocenę prawną w drodze sięgnięcia do przepisów Kodeksu postępo-
wania administracyjnego. Nie rozwijając szerzej argumentacji o nietrafności stano-
wiska NSA wystarczy przypomnieć zasadę z art. 1 ust. 2 Prawa celnego. Podzielić
natomiast należy stanowisko Ministra Sprawiedliwości, że organom celnym nie
można zarzucić naruszenia art. 7 i art. 77 § 1 i art. 80 KPA, ponieważ z materiału
sprawy wynika, że dążyły one do wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, o czym
świadczy pismo z dnia 30 stycznia 1995 r. wzywające Spółkę „D.B.” do nadesłania
materiałów źródłowych dotyczących zakupu towaru w kraju rozwijającym się. Po-
nadto należy stwierdzić, że organy celne zasadnie uznały, że przedstawione przez
stronę dokumenty dotyczące tranzytu przedmiotowych towarów przez Niemcy nie
zawierają potwierdzenia pozostawania pod dozorem celnym. W żadnym więc razie
7
dokumenty te nie mogą zastąpić wymaganego udokumentowania bezpośredniego
zakupu towaru w kraju rozwijającym się i pochodzącym z tego kraju.
Podzielając ponadto przedstawioną w rewizji nadzwyczajnej ocenę co do po-
wagi naruszenia prawa przez zaskarżony wyrok, który na skutek uchylenia zgodnej z
przepisami prawa celnego decyzji Prezesa GUC powodowałby w konsekwencji bez-
podstawne uprzywilejowanie jednego z importerów - Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku (art. 393
15
KPC w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 czerwca 1996 r.
o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego... - Dz. U. Nr 43, poz. 189).
========================================