Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 8 kwietnia 1998 r.
III ZP 5/98
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Adam Józefowicz, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego, po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 1998 r. na posiedzeniu jawnym
sprawy z powództwa Ewy W. przeciwko Szkole Podstawowej w B. o wynagrodzenie,
na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 30 stycznia 1998
r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC
1. czy dyrektor szkoły może obniżyć wynagrodzenie nauczyciela mianowa-
nego na podstawie art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczy-
ciela (Dz. U. Nr 3 z 1982 r., poz. 19 ze zm.) w sytuacji, gdy poprzednia decyzja
określająca warunki płacy tego nauczyciela była niezgodna z art. 30 ust. 2 Karty
Nauczyciela i rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej wydanym na podstawie
art. 31 Karty Nauczyciela ?
2. w przypadku odpowiedzi negatywnej na pierwsze pytanie czy możliwym jest
w wyżej opisanej sytuacji wypowiedzenie nauczycielowi mianowanemu warunków
płacy na podstawie art. 42 KP w zw. z art. 91 c ust. 1 Karty Nauczyciela, skoro nie
przyjęcie przez pracownika proponowanych warunków płacy powoduje rozwiązanie
stosunku pracy przez pracodawcę tj. skutek, nie przewidziany w przepisie art. 23
ustawy Karta Nauczyciela ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Wynagrodzenie mianowanego nauczyciela, zawyżone w stosunku do
przepisów płacowych nie podlega zmianie w trybie art. 39 ust. 1 ustawy z dnia
26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z 1997 r., Nr 56,
poz. 357), lecz wymaga uprzedzenia równego okresowi wypowiedzenia.
2
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Ostrołęce wyrokiem z dnia 6 października 1997 r.
[...], oddalił powództwo Ewy W. przeciwko Szkole Podstawowej w B. o zasądzenie
wraz z ustawowymi odsetkami kwoty po 250 zł miesięcznie tytułem wyrównania wy-
nagrodzenia za pracę w okresie od maja 1997 r. do dnia wyroku. Rozstrzygnięcie to
oparł Sąd Rejonowy na następujących ustaleniach faktycznych.
Powódka Ewa W. jest w pozwanej Szkole zatrudniona od dnia 1 września
1993 r. jako nauczycielka języka niemieckiego. Od dnia 10 czerwca 1996 r. powódka
uzyskała status prawny nauczyciela mianowanego. Powódka jest absolwentką [...]
Policealnego Studium Zawodowego - Studium Budowlanego dla Pracujących i uzys-
kała tytuł technika budowalnego. Poza tym ukończyła kurs języka niemieckiego, kurs
„Podstaw metodyki nauczania języków obcych”, kurs „Podstawowych wiadomości
psycho-pedagogicznych”, a w 1996 r. również korespondencyjną wersję kwalifika-
cyjnego kursu pedagogiczno-metodycznego dla nauczycieli języka niemieckiego. Do
maja 1996 r. wynagrodzenie powódki było ustalone na poziomie stawek dla
nauczycieli ze średnim wykształceniem, natomiast od 1 czerwca 1996 r. - według
stawek ustalonych dla nauczycieli, którzy ukończyli studium nauczycielskie. Nowy
dyrektor pozwanej Szkoły uznał jednak, że powódka nie ma takiego wykształcenia i
w dniu 22 stycznia 1997 r. wypowiedział jej warunki płacy z zachowaniem trzymie-
sięcznego okresu wypowiedzenia. Od dnia 1 maja 1997 r. powódka otrzymuje obni-
żone wynagrodzenie odpowiadające poziomowi jej kwalifikacji.
W tym stanie faktycznym Sąd Rejonowy oddalił powództwo. Sąd uznał bo-
wiem, że skoro powódka nie odwołała się od dokonanego jej wcześniej wypowiedze-
nia zmieniającego, to nie może obecnie domagać się wyrównania wynagrodzenia do
poziomu należnego nauczycielom legitymującym się dyplomem studium nauczy-
cielskiego.
Rozpoznający apelację powódki Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie uznał, że w sprawie występuje budzące poważne wątpli-
wości zagadnienie prawne dopuszczalności oraz trybu zmiany warunków wynagra-
dzania mianowanych nauczycieli i zagadnienie to postanowieniem z dnia 30 stycznia
1998 r. [...] przedstawił Sądowi Najwyższemu - w formie dwóch pytań wskazanych w
sentencji niniejszej uchwały - do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 KPC. W moty-
3
wach tego postanowienia Sąd Wojewódzki podniósł, że zmiana warunków wynagra-
dzania, chociażby ustalonego przez pracodawcę niezgodnie z obowiązującymi prze-
pisami, wymaga zachowania trybu wypowiedzenia zmieniającego przewidzianego w
art. 42 K.P., co wynika też z jednolitego orzecznictwa Sądu Najwyższego. Co prawda
ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.)
stanowi w art. 91c ust. 1, że w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, a w
niej nie uregulowanych, stosuje się przepisy Kodeksu pracy, lecz art. 39 ust. 1 Karty
Nauczyciela przewiduje bez zachowania okresu wypowiedzenia możliwość zmiany
wynagrodzenia od pierwszego dnia najbliższego miesiąca kalendarzowego z powodu
awansu lub innych przyczyn. Uznanie, że przepis ten dopuszcza również zmianę
wysokości wynagrodzenia przez jego obniżenie w celu dostosowania do poziomu
zgodnego z przepisami płacowymi, byłoby dla zainteresowanego nauczyciela o wiele
mniej korzystne od regulacji z art. 42 KP. Z drugiej wszakże strony takie jed-
nostronne obniżenie wysokości wynagrodzenia nie budziłoby wątpliwości co do
skutków nieprzyjęcia przez mianowanego nauczyciela warunków proponowanych mu
w ramach tzw. „wypowiedzenia zmieniającego”, prowadzącego w umownym sto-
sunku pracy do jego rozwiązania.
Występujący przed Sądem Najwyższym prokurator Prokuratury Krajowej
wnioskował, aby na pierwsze z przedstawionych pytań udzielić twierdzącej odpowie-
dzi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z
1997 r. Nr 56, poz. 357) stanowi w art. 91 c ust. 1, że w zakresie spraw wynikających
z nauczycielskiego stosunku pracy, a nie uregulowanych jej przepisami, zasto-
sowanie mają przepisy Kodeksu pracy. Wynika stąd a contrario wniosek, będący
skądinąd jedynie potwierdzeniem reguły ustalonej w art. 5 KP, że przepisy Karty,
jako unormowania szczególne, mają w sprawach z zakresu nauczycielskiego sto-
sunku pracy pierwszeństwo stosowania przed ogólnymi regulacjami powszechnego
ustawodawstwa pracy. Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego
zależy zatem najpierw od odpowiedzi na pytanie, czy w zakresie spraw unormowa-
nych w Karcie mieści się kwestia przesłanek dopuszczalności i ewentualnego trybu
obniżenia nauczycielowi wynagrodzenia za pracę, zwłaszcza w sytuacji, gdy jego
4
wysokość została przez pracodawcę zawyżona w relacji do stawek określonych w
odpowiednich przepisach płacowych.
Odpowiedź na tak postawione pytanie zdaje się prima facie twierdząca. Prze-
pis art. 39 ust. 1 Karty stanowi bowiem, że zmiana wysokości wynagrodzenia w cza-
sie trwania stosunku pracy z powodu awansu lub innych przyczyn następuje z dniem
pierwszym najbliższego miesiąca kalendarzowego, jeżeli awans lub inne przyczyny
nie nastąpiły od dnia pierwszego danego miesiąca kalendarzowego. Użyty w powo-
łanym przepisie zwrot „zmiana wysokości wynagrodzenia” jest na tyle ogólny, że
obejmuje zarówno jego podwyższenie, jak też obniżenie, a tak pojęte zmiany nie
wymagają wypowiedzenia zmieniającego warunki płacy. Zakres znaczeniowy pojęcia
„zmiana” został jednak równocześnie skonkretyzowany przez wskazanie jej powo-
dów, które określił pracodawca jako „awans lub inne przyczyny”. Co się tyczy słowa
„awans”, to oznacza ono przesunięcie nauczyciela do wyższego szczebla wynagro-
dzenia zasadniczego. Wynika to pośrednio z art. 31 pkt 2 Karty, upoważniającego
Ministra Edukacji Narodowej do wydania - w porozumieniu z Ministrem Pracy i Poli-
tyki Socjalnej - rozporządzenia, określającego „szczegółowe zasady awansowania
nauczycieli do wyższego szczebla wynagrodzenia zasadniczego”, którego wysokość
- zgodnie z art. 30 ust. 2 Karty - jest uzależniona od posiadanego poziomu wykształ-
cenia i stażu pracy oraz osiąganych wyników pracy. Pojęcie „awans” zawęża więc
przedmiot i zakres zmian wysokości wynagrodzenia do jego podwyżki w obrębie wy-
nagrodzenia zasadniczego. W pojęciu zmiany wysokości wynagrodzenia „z innych
przyczyn” mieszczą się wprawdzie również jego obniżki, ale to nie znaczy, iżby mogły
one następować bez żadnych ograniczeń. Podobna interpretacja tych „innych
przyczyn” pozbawiałaby bowiem nauczycieli praktycznie wszelkiej ochrony należnych
im wynagrodzeń.
Punktem odniesienia przy interpretacji ogólnikowego zwrotu o zmianie wyso-
kości wynagrodzenia „z innych przyczyn” musi więc być nauczycielski system wyna-
gradzania. Zgodnie z art. 30 ust. 1 Karty składa się on z wynagrodzenia zasadni-
czego i z dodatków, zależnych - w myśl ust. 2 tego przepisu - od wykonywanej funk-
cji, zajmowanego stanowiska, warunków pracy, osiąganych wyników pracy i specjali-
stycznych kwalifikacji. Uprawnienia w sferze dodatków do wynagrodzenia zasadni-
czego mogą - zależnie od charakteru danego dodatku - być uprawnieniami stałymi
albo okresowymi i ulegać też korzystnej bądź niekorzystnej dla zainteresowanego
zmianie pod względem swego wymiaru, zgodnie z zasadami określonymi w przepi-
5
sach płacowych wydanych na podstawie upoważnienia z art. 30 Karty. Natomiast
wynagrodzenie zasadnicze, uzależnione głównie od poziomu wykształcenia i stażu
pracy (zwiększenie stawki tego wynagrodzenia o maksimum 20% zależnie od osią-
ganych wyników pracy jest fakultatywne i następuje na czas określony - § 5 rozpo-
rządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie wynagra-
dzania nauczycieli, Dz.U. Nr 29, poz. 160 ze zm.) ma trwały charakter w tym sensie,
że nie może ulec zmniejszeniu, wobec czego zmiana jego wysokości w czasie trwa-
nia stosunku pracy jest w art. 39 ust. 1 Karty identyfikowana z „awansem” nauczy-
ciela. Wynika stąd, że zmiana wysokości wynagrodzenia „z innych przyczyn” obej-
muje tylko jego podwyżki albo obniżki w obrębie dodatków do wynagrodzenia za-
sadniczego.
Norma wyrażona w art. 39 ust. 1 Karty stanowi więc w istocie, że zarówno
awansowanie do wyższego szczebla nauczycielskiego wynagrodzenia zasadniczego,
jak też podwyżka bądź obniżka należnych doń dodatków, następują z pierwszym
dniem najbliższego miesiąca kalendarzowego, chyba że warunki dla dokonania
takich zmian wysokości wynagrodzenia ziściły się w pierwszym dniu danego
miesiąca kalendarzowego. Regulacja ta wyklucza wprawdzie możliwość żądania
awansu lub przyznania (podwyższenia) dodatku z dniem spełnienia warunkujących je
przesłanek, ale do końca danego miesiąca chroni też zainteresowanego przed
pozbawieniem go prawa do danego dodatku (obniżeniem jego wysokości), co wią-
załoby się z koniecznością zwrotu części wynagrodzenia. Wynagrodzenie nauczy-
cielskie jest bowiem wypłacane miesięcznie z góry w pierwszym dniu miesiąca (art.
39 ust. 3 Karty), zaś miesięcznie lub jednorazowo z dołu w ostatnim dniu miesiąca
tylko w odniesieniu do tych składników wynagrodzenia, których wysokość może być
ustalona jedynie na podstawie już wykonanych prac (art. 39 ust. 4 Karty).
Z powyższych wywodów wynika, że w zakresie zastosowania art. 39 ust. 1
Karty nie mieści się obniżenie wysokości wynagrodzenia zasadniczego, więc bez-
przedmiotowa jest kwestia, czy jego wysokość ukształtowano zgodnie, czy też zawy-
żano w porównaniu z treścią odpowiednich przepisów płacowych. Kwestia ta ma
wprawdzie doniosłość wobec dodatków do wynagrodzenia zasadniczego, lecz w tym
wypadku brak z kolei podstaw do przyjęcia, że „zmiana” wysokości tych składników
nauczycielskiej płacy obejmuje również ich obniżenie z powodu przyznania w kwo-
tach wyższych niż przewidziane. Wprost przeciwnie, trzeba zakładać, że wspom-
niane zmiany odnoszą się jedynie do wysokości zgodnej z przepisami prawa. W
6
konsekwencji należy zatem uznać, że określony w art. 39 ust. 1 Karty szczególny
mechanizm zmieniania wysokości nauczycielskiego wynagrodzenia w ogólności, a
więc zarówno w odniesieniu do wynagrodzenia zasadniczego, jak też wobec dodat-
ków do płacy zasadniczej, nie obejmuje jego redukcji z powodu wcześniejszego
przyznania w zawyżonej kwocie.
Wspomniana redukcja wynagrodzenia nie jest zatem sprawą uregulowaną
przez Kartę i zgodnie z przepisem jej art. 91c ust. 1 w tym zakresie zastosowanie
mają unormowania Kodeksu pracy. Oznacza to, że obniżenie nauczycielskiego wy-
nagrodzenia w celu dostosowania go do wysokości ustalonej w przepisach płaco-
wych wymaga zmiany treści stosunku pracy w trybie porozumienia stron, względnie
dokonanego przez pracodawcę wypowiedzenia warunków płacy (art. 42 § 2 KP).
Skutkiem ewentualnego nieprzyjęcia przez pracownika zaproponowanych mu przez
pracodawcę nowych (zgodnych z przepisami) warunków płacowych jest jednak roz-
wiązanie stosunku pracy (art. 42 § 3 KP). Nie budzi to zastrzeżeń w odniesieniu do
nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, lecz wspomniany skutek -
nawet jeśli ma on jedynie warunkowy charakter - nie powinien osłabiać, a tym bar-
dziej prowokować do obchodzenia szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy, z
jakiej na podstawie przepisów Karty korzystają nauczyciele mianowani. Przepis art.
42 § 2 KP o wypowiedzeniu zmieniającym warunki płacy w umownym stosunku
pracy trzeba by więc wobec nauczycieli mianowanych stosować „odpowiednio”, a
skoro brakuje do tego ustawowego upoważnienia, to w grę wchodzi jedynie
zastosowanie powołanego przepisu w drodze analogii. Wynika stąd, że zawyżone
wynagrodzenie za pracę mianowanego nauczyciela jest w braku jego zgody
dostosowywane do wysokości zgodnej z przepisami płacowymi przez uprzedzenie ze
strony pracodawcy z zachowaniem okresów równych ogólnym okresom
wypowiedzenia.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji uchwały.
========================================