Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 kwietnia 1998 r.
II UKN 20/98
Pogorszenie stanu zdrowia psychicznego żołnierza w okresie służby
wojskowej w czasie pokoju do stopnia inwalidztwa w wymiarze drugiej grupy
może być uznane za powodujące inwalidztwo wojskowe.
Przewodniczący SSN: Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Maria Mańkowska
(sprawozdawca), Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 1998 r. sprawy z wniosku
Krzysztofa P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o
rentę inwalidy wojskowego, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apela-
cyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 21 październi-
ka 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 11 czerwca 1997 r. oddalił odwołanie Krzysztofa P., w którego imieniu
występuje matka Krystyna P., pełniąca obowiązki kuratora, od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. z dnia 20 września 1994 r. odmawiającej
przyznania mu renty inwalidzkiej w związku ze służbą wojskową.
Sąd Wojewódzki ustalił, że wnioskodawca odbywał służbę wojskową w okre-
sie od 26 kwietnia 1984 r. do 19 listopada 1986 r., podczas pobytu w wojsku był le-
czony w [...] Klinice Chorób Wewnętrznych Wojskowej Akademii Medycznej od 29
października do 26 listopada 1986 r. z powodu choroby wrzodowej dwunastnicy i
orzeczeniem Rejonowej Wojskowej Komisji Lekarskiej z 19 listopada 1986 r. został
uznany za czasowo niezdolnego do służby wojskowej z powodu choroby wrzodowej
2
dwunastnicy z czynną niszą wrzodową. Komisja Lekarska ustaliła, że schorzenie to
pozostaje w związku ze służbą wojskową.
Po zwolnieniu ze służby wojskowej w latach 1987-1989 wnioskodawca uczył
się w Policealnym Studium Zawodowym, w 1988 r. wystąpiły wyraźne zaburzenia
psychiczne, które uniemożliwiły mu dalszą naukę. Od listopada 1989 r. do kwietnia
1994 r. wnioskodawca był pod opieką Poradni Zdrowia Psychicznego, rozpoznano u
niego schizofrenię paranoidalną. Wcześniej Krzysztof P. był dwukrotnie badany
psychiatrycznie i w 1984 r. stwierdzono u niego objawy nerwicy wegetatywnej, zaś w
1986 r. jego stan psychiczny wskazywał na podejrzenie zespołu urojeniowego. Od 1
sierpnia 1989 r. wnioskodawca pobiera rentę inwalidzką II grupy ze stwierdzeniem,
że choroba powstała w okresie nauki w szkole ponadpodstawowej.
Postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 18 listopada 1994
r. Krzysztof P. został częściowo ubezwłasnowolniony, zaś w lutym 1995 r. kuratorem
ustanowiono jego matkę Krystynę P.
Biegli lekarze neuro-psychiatrzy dr W.Ż., dr B.Z. i dr M.K. wskazali, że schi-
zofrenia, na którą cierpi wnioskodawca, ma charakter endogenny, a sytuacje zew-
nętrzne mogły jedynie przyczynić się do jej ujawnienia, natomiast nie miały wpływu
na jej powstanie. Dwaj pierwsi biegli oraz biegła specjalista psychiatra lekarz med.
M.L. uznali, że nie ma żadnych danych, aby ustalić, że inwalidztwo wnioskodawcy
powstało w związku lub w czasie służby wojskowej. Natomiast biegły psychiatra neu-
rolog dr M.K. potwierdzając dotychczasowe opinie stwierdził ponadto, że z przewa-
żającym prawdopodobieństwem należy uznać, iż inwalidztwo wnioskodawcy z powo-
du choroby psychicznej powstało podczas służby wojskowej. W opinii Instytutu Psy-
chiatrii i Neurologii podpisanej przez 3 kolejnych biegłych - lekarzy psychiatrów
wskazano, że schizofrenia należy do grupy psychoz endogennych, na jej wystąpienie
mają wpływ zarówno czynniki genetyczne, wczesne zaburzenia neurorozwojowe, a
także czynniki środowiskowe. Nie można więc - zdaniem biegłych z Instytutu - za-
sadnie przyjąć, że służba wojskowa i warunki jej odbywania spowodowały lub choćby
ujawniły chorobę wnioskodawcy. Na podstawie wyżej opisanych opinii biegłych leka-
rzy Sąd Wojewódzki uznał, że choroba psychiczna wnioskodawcy (schizofrenia pa-
ranoidalna) nie pozostaje ani w związku przyczynowym, ani w związku czasowym z
odbywaną przez wnioskodawcę służbą wojskową.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 21 października 1997 r. oddalił apelację wnioskodawcy, uznając - w
3
świetle opinii biegłych neuropsychiatrów, potwierdzonych opinią lekarzy z Instytutu
Neurologii i Psychiatrii w W. - za chybiony zarzut apelacji o niewyjaśnieniu wszyst-
kich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu. Pobyt wniosko-
dawcy w wojsku nie miał wpływu na jego inwalidztwo z miesięcznego okresu leczenia
wnioskodawcy w klinice wojskowej nie pozostały jakichkolwiek zapisów na temat jego
zaburzeń osobowości i rozpoznano jedynie chorobę wrzodową dwunastnicy, co było
podstawą odroczenia służby wojskowej.
Powyższy wyrok zaskarżył pełnomocnik wnioskodawcy w drodze kasacji na
podstawie art. 393
1
pkt 2 KPC, zarzucając naruszenie przepisów postępowania ma-
jące istotny wpływ na wynik sprawy, a polegające na niezastosowaniu trybu przewi-
dzianego w art. 290 § 1 KPC poprzez niezażądanie od Instytutu Psychiatrii i Neuro-
logii w W. dodatkowych wyjaśnień odnośnie do okresu wystąpienia u wnioskodawcy
schizofrenii paranoidalnej w sytuacji, gdy istniały poważne rozbieżności co do daty
wystąpienia tej choroby. W kasacji wnosi się o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna. Zgodnie z art. 30 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zao-
patrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z
1983 r. Nr 13, poz. 68 ze zm.) inwalidą wojskowym jest żołnierz niezawodowych Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, który został zaliczony do jednej z grup inwali-
dów wskutek inwalidztwa powstałego w czasie odbywania czynnej służby wojskowej
w okresie pokoju lub w ciągu 3 lat od zwolnienia z tej służby, jeżeli inwalidztwo to jest
następstwem chorób powstałych lub urazów doznanych w czasie odbywania służby
wojskowej.
Oznacza to, że wnioskodawca, który odbywał zasadniczą służbę wojskową od
26 kwietnia 1984 r. do 19 listopada 1986 r. i jego inwalidztwo byłoby następstwem
choroby, która powstała w czasie odbywania służby wojskowej albo w ciągu 3 lat od
zwolnienia z tej służby, to znaczy do 18 listopada 1989 r. - jest inwalidą wojskowym.
U wnioskodawcy stwierdzono psychozę paranoidalną w październiku 1989 r.
przez Poradnię Zdrowia Psychicznego, która wnioskowała z tego powodu o przyz-
nanie jemu renty inwalidzkiej. Inwalidztwo wnioskodawcy z tej przyczyny potwierdziła
Komisja Lekarska d/s Inwalidztwa i Zatrudnienia, przyznając II grupę inwalidztwa.
4
W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że zespół paranoidalny jest schorze-
niem endogennym. Prawdą jest zatem, że choroba ta może ujawnić się w równym
stopniu w warunkach życia wojskowego, jak i cywilnego, na co wskazano w piśmie
Okręgowej Komisji Lekarskiej [...]. Jednakże na istnienie tej choroby, jeszcze przed
wystąpieniem pierwszej fazy ostrych objawów, zwracają uwagę specyficzne właści-
wości osobowości, określane jako osobowość schizoidalna. Długotrwały stres, sytua-
cje powodujące reakcje psychopatyczne i czynniki środowiskowe, do których zalicza
się niekorzystne oddziaływanie środowiska a także niekorzystne doświadczenia
emocjonalne mają wpływ na wyzwolenie się chorobowych czynników genetycznych
tego schorzenia (opinia Instytutu...).
Nie można więc zgodzić się z opinią lekarzy z Instytutu, że odbywanie przez
chorego już żołnierza zasadniczej służby wojskowej, przebyta tam ospa i choroba
oka oraz choroba wrzodowa z miesięcznym pobytem w szpitalu bez leczenia psy-
chiatrycznego nie spowodowały wyzwolenia tej choroby do stopnia powodującego
inwalidztwo. Pogorszenie bowiem w czasie służby wojskowej zaburzeń psychicznych
żołnierza do stopnia inwalidztwa II grupy stanowi o inwalidztwie wojskowym.
Z dokumentacji lekarskiej wnioskodawcy wynika, że już w czerwcu 1984 r.
stwierdzono u niego nerwicę wegetatywną, a w 1986 r. był badany w Poradni Zdro-
wia Psychicznego zaraz po zwolnieniu z wojska i zdiagnozowano „obs.zespołu uroje-
niowego [...]”. Dane powyższe uznał biegły dr B., jako rażąco ze sobą sprzeczne, bez
szerszego uzasadnienia i wyprowadzenia wniosku co do prawidłowości takiej diag-
nozy. Chorobę wnioskodawcy w postaci psychozy schizofrenicznej rozpoznała Po-
radnia Zdrowia Psychicznego w Z., gdzie był leczony od 6 października 1989 r. [...].
Zdaniem biegłej lekarza psychiatry K.L. proces chorobowy wnioskodawcy narastał
powoli, prawdopodobnie od lat szkolnych, ale sytuacja zewnętrzna mogła przyczynić
się do jej ujawnienia. Natomiast biegły neuro-psychiatra dr M.K. uwzględniając: 1)
oświadczenie nauczycielki wnioskodawcy E.K., że uczeń zachowywał się dziwacznie,
zaniedbywał swoje obowiązki i z tego powodu był już w 1987 r. kierowany do
psychiatry, 2) zeznania dr B.-Z., że badając wnioskodawcę w Poradni Zdrowia Psy-
chicznego w 1986 r. zaobserwowała u niego zespół paranoidalny, 3) biorąc pod
uwagę zeznania świadków L.M. i K.O., iż wnioskodawca podczas pobytu w domu na
przepustkach z wojska zachowywał się dziwnie i bał się powrotu do wojska, 4) a
także faktu, że jego matka zabiegała o skierowanie go na leczenie w wojsku - uznał,
5
z przeważającym prawdopodobieństwem, że inwalidztwo wnioskodawcy z powodu
choroby psychicznej (schizofrenii) powstało podczas służby wojskowej.
Nie można również nie zauważyć zaniedbania w diagnozowaniu wnioskodaw-
cy podczas pobytu w szpitalu wojskowym od 29 października 1986 r. do 26 listopada
1986 r. Przebywał tam w związku z chorobą wrzodową dwunastnicy, nie wzięto na-
tomiast pod uwagę istniejącej już choroby psychotycznej, na co zwracała uwagę
matka wnioskodawcy. Powszechnie natomiast wiadomo, że choroba wrzodowa ma
często podłoże nerwowe i w powstaniu tej choroby duże znaczenie mają wstrząsy
psychiczne.
W takich okolicznościach pobyt wnioskodawcy w wojsku mógł być czynnikiem
wyzwalającym i przyspieszającym wystąpienie choroby psychicznej. Samo nieuwzg-
lędnienie chorób psychicznych w wykazach do Zarządzenia Ministra Obrony Na-
rodowej nr 5/MON z dnia 16 stycznia 1973 r. (MP Nr 4, poz. 29) nie może oznaczać
braku odpowiedzialności za stan zdrowia żołnierza, który już w chwili przyjęcia go do
wojska miał zmiany psychopatyczne, a służba wojskowa je pogorszyła do stopnia
inwalidztwa II grupy.
Brak odpowiedzi biegłych lekarzy na powyższe wątpliwości, podnoszone już
w apelacji i nieuwzględnienie okoliczności wystąpienia choroby w okresie 3 lat od
zwolnienia ze służby wojskowej, o czym stanowi art. 30 ustawy o z.i.w. uzasadnia
zarzut kasacyjny naruszenia art. 290 § 1 KPC.
Z tych wszystkich względów i na podstawie art. 393
13
KPC Sąd Najwyższy
orzekł, jak w sentencji.
========================================