Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 28 maja 1998 r.
I PKN 138/98
Pojęcie "naruszenie prawa materialnego" z art. 393
1
pkt 1 KPC, poza ak-
tami wymienionymi w art. 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, obejmuje
także akty prawne wymienione w art. 9 KP w związku z art. 59 ust. 2 Konstytu-
cji. Instrukcja do zarządzenia dyrektora przedsiębiorstwa państwowego nie
stanowi prawa materialnego w rozumieniu art. 393
1
pkt 1 KPC.
Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN: Adam
Józefowicz, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 28 maja 1998 r. sprawy z powództwa Al-
bina K. przeciwko Hucie [...] w K. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku
Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 21
listopada 1997 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
o d r z u c i ć kasację.
U z a s a d n i e n i e
Pozwana Huta [...] w K. wniosła kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krako-
wie z dnia 21 listopada 1997 r. [...], którym Sąd ten oddalił jej apelację od wyroku Sądu
Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 28 kwietnia 1997 r. [...].
Powód Albin K. domagał się zasądzenia od Huty [...] w K. wynagrodzenia za
zastosowanie dwóch projektów racjonalizatorskich jego autorstwa, a to nr 2/P-96/83 pt.
Poprawa bezpieczeństwa drogowego pod Centrum Administracyjnym Huty oraz nr 7/P-
96/90 pt. Poprawa bezpieczeństwa drogowego na skrzyżowaniu dróg nr 100,102 i 111.
Sąd Wojewódzki uwzględniając częściowo jego powództwo zasądził na jego rzecz kwotę
5.787,72 zł z ustawowymi odsetkami od 1 stycznia 1997 r. z tytułu wynagrodzenia za
2
stosowanie projektu racjonalizatorskiego nr 7/P-96/90. Przy czym wyliczenie tego
wynagrodzenia oparł na ustaleniach poczynionych na podstawie opinii biegłego do spraw
wynalazczości S. Ł. [...]. W szczególności Sąd Wojewódzki przyjął, iż efekty wynikające z
zastosowania tego projektu winny być wyliczone w myśl wskaźników zawartych w tabeli II
instrukcji wewnętrznej strony pozwanej, dotyczącej ustalania wysokości wynagrodzeń za
pracownicze projekty wynalazcze z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy.
Apelację od wyroku Sądu Wojewódzkiego wniosły obie strony procesu.
Strona pozwana zarzuciła, iż wyliczenie należnego powodowi wynagrodzenia
nastąpiło przy błędnym zastosowaniu tabeli nr II instrukcji, w tym głównie przez przyjęcie
założenia, że liczba osób zagrożonych wynosiła ponad 500. Zdaniem pozwanej pod
pojęciem liczby osób zagrożonych należało rozumieć tylko dwie osoby, które w wypadku
jaki miał miejsce w okresie pięciu lat przed zastosowaniem projektu wynalazczego
znalazły się w stanie bezpośredniego zagrożenia. Takie założenie - przy przyjęciu
pozostałych współczynników z tabeli II instrukcji - oznacza, iż wypłacone powodowi przed
procesem wynagrodzenie przewyższało wynagrodzenie jakie mu się należało. Pozwana
zarzucała także, że według niej do oceny należnego powodowi wynagrodzenia winna
mieć zastosowanie tabela nr I instrukcji. Pogląd ten odnosiła do kwestionowanych
ustaleń biegłego S. Ł., a w ślad za nim ustaleń Sądu pierwszej instancji.
Odnosząc się do tych zarzutów Sąd Apelacyjny w szczególności podkreślił, że
brak jest wadliwości w przeprowadzonym przez Sąd Wojewódzki dowodzie z opinii
biegłego S. Ł. Opinia biegłego wydana została bez przekroczenia zakresu jaki został mu
zlecony, doręczono ją na piśmie stronom, umożliwiając zgłoszenie zarzutów, a do
zgłoszonych zarzutów biegły ustosunkował się na rozprawie w dniu 14 kwietnia 1997 r.
Mimo wysłuchania wyjaśnień biegłego strona pozwana nadal kwestionowała jego wnioski
co do przyjętej do wyliczeń tabeli nr II instrukcji. Nie zaoferowała jednakże przeciwdowo-
du, który mógłby dać podstawę do poczynienia innych ustaleń, niż te jakie mają oparcie
w opinii biegłego S. Ł. Takim przeciwdowodem według Sądu Apelacyjnego nie mogą być
bowiem wyjaśnienia słuchanego za stronę pozwaną L. N., zwłaszcza że istniejący
między stronami spór co do metodyki wyliczenia wynagrodzenia wynika z różnic w
interpretacji prawa wewnętrznego, jakim jest instrukcja strony pozwanej ustalająca
przesłanki wysokości wynagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze z dziedziny bhp
[...]. Analizując tę instrukcję Sąd Apelacyjny uznał, iż elementem decydującym o zasto-
sowaniu do wyliczenia wynagrodzeń z zakresu bhp według tabeli nr I lub według tabeli nr
II jest wystąpienie nieszczęśliwego wypadku (tabela nr II) bądź brak takiego wypadku
3
przy istniejącym zagrożeniu wypadkowym (tabela nr I). Powyższe stwierdzenie wynika z
§ 3 instrukcji, „gdzie element wystąpienia wypadku różnicuje według wyraźnego zapisu
instrukcji stosowanie tabeli nr II.” Nie można zatem twierdzić - jak czyni to strona
pozwana w apelacji - iż właściwszym sposobem dla ustalenia wynagrodzenia należnego
powodowi byłoby zastosowanie tabeli nr I, skoro jest niewątpliwe, że na skrzyżowaniu
dróg, którego poprawą bezpieczeństwa powód zajął się w projekcie nr 7/P-96/90, miały
miejsce wypadki.
Sąd Apelacyjny stwierdził ponadto, że zastosowana instrukcja, zwłaszcza w
zakresie § 3 ust. 2 pkt 1 do 3 nie jest wzorcowym aktem prawnym prawa wewnętrznego,
gdy zważyć, że definiowane w niej pojęcie odnosi się do okresu „przed zastosowaniem
projektu wynalazczego”. Jest bowiem regułą, że od momentu, gdy pewien problem
faktyczny zostanie rozwiązany teoretycznie do momentu, gdy owe teoretyczne rozwią-
zanie zostanie zastosowane w rzeczywistości upływa pewien okres czasu i w związku z
tym najwłaściwszym rozwiązaniem przy uwzględnieniu ilości wypadków, od liczby których
uzależnia się wysokość wynagrodzenia twórcy, byłby czas np. pięciu lat przed przyjęciem
do stosowania (a nie zastosowaniem) projektu wynalazczego. Projekt nr 7/P-96/90 został
przyjęty przez stronę pozwaną 12 grudnia 1990 r. zaś zastosowany w 1993 r. Ocenę
zakresu wpływu projektu racjonalizatorskiego powoda na poprawę bezpieczeństwa
drogowego wypada, zdaniem Sądu Apelacyjnego, wskutek powyższego założenia,
odnosić do pięcioletniego okresu od 1990 r., liczonego wstecz.
Sąd ten nie podzielił poglądu strony pozwanej, iż przez pojęcie liczby osób
zagrożonych w rozumieniu pkt 2 ust. 2 § 3 instrukcji należy pojmować tylko dwie osoby
(rowerzystę i kierowcę autobusu) jakie spowodowały zderzenie pojazdów na skrzyżowa-
niu będącym przedmiotem projektu w dniu 4 stycznia 1991 r. [...]. Przyjęte w instrukcji
pojęcie „bezpośrednio narażonych na zagrożenie wypadkowe” należy bowiem odnieść
do obiektywnie uzasadnionej liczby osób, które w obrębie miejsca wypadku się znalazły
albowiem ich również skutki owego wypadku w sensie bezpośredniego narażenia mogły
dotknąć. Odnosząc te stwierdzenia do dokumentów złożonych w aktach sprawy dowo-
dzących kolizji pojazdów z 1986 r. i 1991 r. [...] w połączeniu z pismami Przedsiębiorstwa
Transportu Samochodowego w K. z dnia 23 maja 1994 r. [...] Sąd Apelacyjny stwierdził,
iż Sąd pierwszej instancji przyjął trafnie (w ślad za opinią biegłego) sposób przeliczenia
efektów za zastosowanie projektu powoda według pozycji 13 tabeli II instrukcji.
4
W kasacji zaskarżonemu wyrokowi postawiony został zarzut, iż narusza on
przepis § 3 ust. 2 pkt 2 Instrukcji do zarządzenia nr 9 Dyrektora Kombinatu Metalurgicz-
nego Huty [...] z dnia 28 czerwca 1989 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie została oparta na właściwej podstawie prawnej i w związku z tym
musiała być odrzucona. Wprawdzie zarzuca się w niej, iż w zaskarżonym wyroku doszło
do naruszenia prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastoso-
wanie, to jednakże jako konkretną jej podstawę wskazano w niej przepis Instrukcji do za-
rządzenia Dyrektora Kombinatu Metalurgicznego, którego nie można uznać za normę
prawa materialnego w rozumieniu art. 393
1
pkt 1 KPC. Przepis art. 393
1
pkt 1 KPC
posługuje się kategorią „prawa materialnego” (naruszenia tego prawa), przy czym w
Kodeksie postępowania cywilnego brak jest wyjaśnienia co pod pojęciem tego prawa
należy rozumieć. Znamienne jest przy tym, że ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie
ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) uchylono przepis art. XVI ustawy z dnia
23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 ze
zm.), który przyjmował, że ustawą w rozumieniu Kodeksu cywilnego jest każdy obowią-
zujący przepis prawa. Na uwadze należy mieć także, że w myśl Konstytucji RP źródłem
powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, a ponadto źródłami
powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej na obszarze działania
organów, które je ustanowiły, są akty prawa miejscowego (art. 87). Oprócz tego w myśl
art. 59 ust. 2 Konstytucji związki zawodowe oraz pracodawcy mają między innymi prawo
do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień, co uzasadnia pogląd, iż
zasadniczo nadal - także pod rządami Konstytucji RP - zachowuje swoją dotychczasową
moc i sposób pojmowania przepisu art. 9 Kodeksu pracy. Przewiduje on w szczególno-
ści, że ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy to rozumie się przez to
przepisy tego Kodeksu oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające
prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbioro-
wych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów
określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. W tym stanie rzeczy przy inter-
pretowaniu ustawowego zwrotu z art. 393
1
pkt 1 KPC „naruszenie prawa materialnego”
należy przyjąć, [że pojęcie „prawa materialnego” poza aktami wymienionymi w art. 87
5
Konstytucji obejmuje także (inne) akty prawne wymienione w art. 9 KP]. Nie oznacza to
jednakże, że pojęcie „prawa materialnego” w rozumieniu art. 393
1
pkt 1 KPC można
rozciągać na wszelkiego rodzaju akty zawierające w swej treści reguły o charakterze
generalnym i abstrakcyjnym, wydawane przez upoważnione podmioty (organy).
Uwzględniając treść przepisów Konstytucji, regulację zawartą w art. 9 KP i okoliczność, iż
ustawodawca uchylił art. XVI przepisów wprowadzających Kodeks cywilny oraz poglądy
doktryny prawa w kwestii źródeł prawa (pojęcia prawa), należy dojść do wniosku, iż w
pojęciu prawa materialnego z art. 393
1
pkt 1 KPC nie mieszczą się między innymi
instrukcje i zarządzenia wydawane w zakładach pracy, jeżeli nie stanowią one części
porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów, o których mowa w art. 9 KP. Ważnym
kryterium zaliczenia przepisów o charakterze branżowym lub lokalnym do kategorii
przepisów prawa pracy jest to, by ich wydawanie znajdowało oparcie w ustawie, a przy
tym dotyczyło praw i obowiązków stron stosunku pracy. Ponadto z reguły - z uwagi na
sposób rozstrzygnięcia tych kwestii w ustawie - przepisy te mają charakter aktów
tworzonych przy udziale przedstawicielstwa pracowniczego, co stanowi istotną
przesłankę dla traktowania ich jako tzw. branżowego lub lokalnego prawa pracy i
podkreślenia ich jakościowej różnicy w stosunku do zarządzeń, instrukcji czy poleceń
wydawanych przez pracodawcę (dyrektora przedsiębiorstwa). Przewidziany w art. 9 KP
wymóg oparcia określonego aktu prawnego na ustawie należy rozumieć, jako koniecz-
ność co najmniej wymienienia określonego aktu przez ustawę (nazwania go przez
ustawę) oraz wskazania podmiotu (organu) upoważnionego przez nią do jego wydania.
Wymagania tego nie spełnia Instrukcja wymieniona w kasacji jako jej podstawa. Nie
należy ona ani do kategorii porozumień zbiorowych ani też nie jest opartym na ustawie
regulaminem czy też statutem. Ponadto nie określa ona praw i obowiązków stron
stosunku pracy, gdyż - zgodnie ze stanowiskiem przyjętym w orzecznictwie sądowym
oraz w przeważającej części doktryny prawa - wynagrodzenie należne za stosowanie
projektu wynalazczego (projektu racjonalizatorskiego) nie stanowi składnika stosunku
pracy (nie wynika ze stosunku pracy). Instrukcja do zarządzenia, jako akt pochodzący od
dyrektora Kombinatu Metalurgicznego Huty [...] nie ma charakteru porozumienia zbioro-
wego w rozumieniu Konstytucji oraz art. 9 KP, mimo że wydana została „ w porozumieniu
z Radą Pracowniczą KMHiL”. Nie wskazuje się w niej żadnego aktu prawnego, który
stanowić miałby podstawę jej wydania. W zarządzeniu stwierdza się jedynie, że wprowa-
dza się ją „w celu dostosowania wewnętrznych przepisów Kombinatu do przepisów
państwowych”. Oznacza to, iż jest ona aktem ustanowionym na podstawie ogólnego
6
upoważnienia dyrektora Kombinatu do jego zarządzania. Nie ulega więc wątpliwości, iż
nie należy ona do kategorii aktów prawnych wymienionych w art. 9 KP, czyli nie zawiera
w swej treści przepisów prawa pracy w jego rozumieniu. Nie ma jednocześnie żadnych
podstaw, by twierdzić, iż jej przepisy mieszczą się w pojęciu materialnego prawa cywil-
nego czy w pojęciu materialnego prawa wynalazczego (własności przemysłowej). Tym
samym nie ma też podstaw dla tezy - inaczej niż chce tego kasacja - że naruszenie
wskazanego w niej przepisu Instrukcji do zarządzenia dyrektora Kombinatu mieści się w
pojęciu naruszenia prawa materialnego.
Z powyższych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
8
§ 1 KPC orzekł jak
w sentencji.
========================================