Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 maja 1998 r.
I PKN 150/98
Do oceny zasadności roszczenia o jednorazowe odszkodowanie z tytułu
choroby zawodowej, powstałego po wejściu w życie ustawy z dnia 28 czerwca
1995 r. o zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypła-
calności pracodawcy (Dz.U. Nr 87, poz. 435), ma zastosowanie przepis art. 6
ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 1994 r. Nr 1, poz. 1 ze zm.) w
brzmieniu nadanym przez nowelę z dnia 28 czerwca 1995 r.
Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Adam Józefowicz, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 28 maja 1998 r. sprawy z powództwa
Henryka M. przeciwko Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w S.
o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z dnia 18 grudnia 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powód Henryk M. wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z dnia 18 grudnia 1997 r. [...], którym
Sąd ten oddalił jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Łukowie z
dnia 18 czerwca 1997 r. [...].
W pozwie skierowanym przeciwko Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych powód domagał się zasądzenia na jego rzecz kwoty 11.533,50 zł
wraz z ustawowymi odsetkami poczynając od dnia 20 listopada 1996 r. do dnia za-
płaty, tytułem jednorazowego odszkodowania należnego w następstwie uszczerbku
na zdrowiu spowodowanego chorobą zawodową. Z ustaleń Sądu pierwszej instancji
2
wynika, iż stosunek pracy z powodem uległ rozwiązaniu z dniem 29 lutego 1992 r. na
skutek wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, tj. Zakład Mechanizacji
Rolnictwa w R. Po tej dacie powód nie podjął zatrudnienia albowiem początkowo
przebywał na zwolnieniu lekarskim, a następnie uzyskał prawo do renty inwalidzkiej.
Postanowieniem z dnia 11 września 1992 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Gospodarczy w
Siedlcach ogłosił upadłość Zakładu Naprawczego Mechanizacji Rolnictwa w R., zaś
postanowieniem z dnia 30 grudnia 1996 r. stwierdził zakończenie postępowania
upadłościowego. Decyzją z dnia 27 września 1996 r. Państwowy Terenowy Inspektor
Sanitarny w Ł. stwierdził u powoda istnienie choroby zawodowej, a Obwodowa Ko-
misja Lekarska do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia orzeczeniem z dnia 5 listopada
1996 r. stwierdziła u powoda 55% uszczerbek na zdrowiu spowodowany chorobą
zawodową.
Zdaniem Sądu Rejonowego uprawnienie powoda do jednorazowego odszko-
dowania z tytułu choroby zawodowej powstało dopiero z chwilą uprawomocnienia się
orzeczenia OKiZ ustalającego uszczerbek na zdrowiu. W tym czasie nie istniał już
pracodawca powoda, który jako uspołeczniony zakład pracy byłby zobowiązany do
wypłaty odszkodowania i z tego względu roszczenie skierowane zostało przeciwko
pozwanemu Funduszowi. Ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r. Nr 1, poz. 1 ze
zm.) wprowadzając ochronę roszczeń pracowniczych jednocześnie wyznaczyła
granice czasowe dla zaspokojenia określonych w niej roszczeń przez wskazanie dnia
poprzedzającego wystąpienie niewypłacalności pracodawcy i następującego po tym
dniu. Zgodnie z jej art. 2a za dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy uważa
się między innymi datę postanowienia Sądu o ogłoszeniu upadłości (w roz-
poznawanej sprawie jest to dzień 11 września 1992 r.). W myśl zaś jej art. 6 ust. 2
pkt 1 i ust. 3, jednorazowe odszkodowanie pieniężne z tytułu choroby zawodowej
podlega zaspokojeniu, jeżeli uprawnienie do tego świadczenia powstało w okresie 3
miesięcy poprzedzających powstanie niewypłacalności pracodawcy, (a więc między
11 czerwca 1992 r. a 11 września 1992 r.), albo w okresie poprzedzającym ustanie
stosunku pracy przypadającym w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzają-
cych dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy, lub następującym po tym dniu
(a więc w okresie od 11 listopada 1991 r. do 29 lutego 1992 r.). Uprawnienie powoda
do odszkodowania nie powstało w żadnym z wymienionych okresów i z tego względu
zdaniem Sądu Pracy nie jest możliwe jego zaspokojenie.
3
Rozpoznając apelację powoda Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pod-
kreślił w pierwszej kolejności, że ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie rosz-
czeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy określając zasady i zakres
ochrony roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, stanowi
jednocześnie w art. 25, że znajduje ona zastosowanie do świadczeń objętych przepi-
sem art. 6, do których uprawnienie powstało po upływie trzech miesięcy od dnia
wejścia w życie ustawy, tj. od 1 kwietnia 1994 r. Prawo do odszkodowania z tytułu
choroby zawodowej będącego przedmiotem żądania pozwu, powstaje z momentem
spełnienia się przesłanek jego nabycia, a więc (również) po prawomocnym ustaleniu
uszczerbku na zdrowiu spowodowanego chorobą zawodową (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1984 r. , III PZP 29/84,
OSNCP 1985 z. 1, poz. 21). W rozpoznawanej sprawie orzeczenie Obwodowej Ko-
misji Lekarskiej do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w Ł. z dnia 5 listopada 1996 r.
[...], ustalające procentowy uszczerbek na zdrowiu, stało się prawomocne z dniem 20
listopada 1996 r. i w tej dacie powstało prawo do jednorazowego odszkodowania, co
jest równoznaczne z jego wymagalnością. W tym świetle nie budzi wątpliwości, że
dochodzone roszczenie powstało w terminie określonym w art. 25 ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności praco-
dawcy. Nie jest to jednak jedyny warunek konieczny dla zaspokojenia spornego
roszczenia ze środków Funduszu.
W kasacji podniesiony został zarzut, iż zaskarżony wyrok narusza art. 6 ust. 3
i art. 25 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy, przez przyjęcie, że uprawnienie do jednorazowego
świadczenia, które dochodzi powód, zależy łącznie od spełnienia dwóch przesłanek,
tj. powstania niewypłacalności pracodawcy w terminach określonych ustawą i
uprawomocnienia się orzeczenia o stopniu uszczerbku na zdrowiu. Ponadto kasacja
zarzuca, iż naruszony został art. 5 i 477
1
KPC „przez nie udzielenie powodowi wska-
zówek co do czynności procesowej” oraz „uznanie iż wprowadzenie powoda w błąd
jakiego dopuścili się przedstawiciele pozwanego nie wpływa na prawidłowość wyroku
wydanego przez Sąd pierwszej instancji”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego została oddalona. Sta-
wiając w niej zarzut naruszenia art. 6 ust. 3 i art. 25 ustawy o ochronie roszczeń pra-
cowniczych nie wyjaśnia się w jej uzasadnieniu z jakich powodów błędne jest stano-
wisko Sądu przyjęte w zaskarżonym wyroku, że uprawnienie do jednorazowego od-
szkodowania zależy zarówno od tego, by niewypłacalność pracodawcy „wystąpiła w
określonych terminach” oraz, by również doszło do „uprawomocnienia się orzeczenia
o stopniu uszczerbku na zdrowiu”. W istocie więc z uzasadnienia kasacji nie wynika
dlaczego należy uznać, iż w zaskarżonym wyroku doszło do błędnego zinter-
pretowania i zastosowania art. 6 ust. 3 i art. 25 ustawy o ochronie roszczeń pracow-
niczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych, podobnie jak i Sąd pierwszej instancji, przyjął ten sposób wykładni przepisu art.
6 ust. 3 i art. 25 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, w związku ze zmianami
wprowadzonymi przez ustawę z dnia 28 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr
87, poz. 435), który został ustalony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia
1996 r., II PR 2/96. Między innymi sformułowano w nim pogląd, że przepisy ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy mają zasto-
sowanie do niezaspokojonych roszczeń o jednorazowe odszkodowanie przysługują-
ce na podstawie przepisów ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych, o ile prawo do nich powstało po dniu 31 marca 1994 r. i jeżeli
faktycznie zaprzestanie działalności przez pracodawcę miało miejsce również po tej
dacie. Jeżeli niewypłacalność pracodawcy powstała przed dniem wejścia w życie
ustawy, to nie istniała możliwość skorzystania przez pracowników z zaspokojenia nie
zrealizowanych roszczeń, nawet jeżeli uprawnienie do świadczeń powstało w termi-
nie określonym w art. 25 ustawy z 23 grudnia 1993 r. Z chwilą wejścia w życie
ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. zmianie uległa redakcja art. 6 ustawy o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, a to oznacza, że
przepis ten w nowym brzmieniu ma zastosowanie do tych roszczeń, które stają się
wymagalne po tej chwili. Na stanowisku takim stanął Sąd Najwyższy także w wyroku
z dnia 8 grudnia 1997 r., I PKN 424/97 (nie publikowany), przyjmując jednocześnie
(podobnie jak w wyroku z 17 grudnia 1996 r., a także w uchwale z 17 października
1984 r.), że uprawnienie do jednorazowego odszkodowania powstaje (roszczenie
staje się wymagalne) w dacie orzeczenia (ostatecznego) Komisji Lekarskiej do
Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia. W ocenie składu orzekającego w niniejszej spra-
5
wie wykładnia przyjęta we wcześniejszych orzeczeniach Sądu Najwyższego, a tym
samym także w zaskarżonym wyroku, jest prawidłowa. Skoro roszczenie powoda
powstało dopiero z momentem wydania orzeczenia (ostatecznego) przez Obwodową
Komisję Lekarską do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia, a jednocześnie weszły w
życie zmiany dokonane w art. 6 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy przez ustawę nowelizującą z 28 czerwca 1995 r. , to
wobec tego przy ocenie roszczenia powoda słusznie zastosowano przepis art. 6 ust.
3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy
w jego nowym brzmieniu. Wynika zaś z niego, że jednorazowe odszkodowanie pod-
lega zaspokojeniu ze środków Funduszu, jeżeli uprawnienie do tego świadczenia
powstało w okresie 3 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia niewypłacalności
pracodawcy albo w okresie poprzedzającym ustanie stosunku pracy przypadającym
w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia niewypła-
calności pracodawcy lub następującym po tym dniu. Wymagania przewidzianego w
tym przepisie roszczenie powoda bez wątpienia nie spełnia, jeżeli uwzględnić, że
stało się ono wymagalne (powstało) 5 listopada 1996 r. zaś niewypłacalność praco-
dawcy „wystąpiła” 11 września 1992 r. Jest to wystarczający wzgląd dla przyjęcia
twierdzenia, iż powód nie spełniał warunków przewidzianych w ustawie (art. 6 ust. 3)
o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, niezależ-
nie od tego, czy z art. 25 tej ustawy oraz innych jej przepisów wynika ogólna reguła,
iż ma ona zastosowanie tylko w tych przypadkach, w których niewypłacalność pra-
codawcy powstała w terminie określonym w tym przepisie, co kwestionuje się w ka-
sacji. Podkreślić przy tym należy, że kasacja pośrednio przyjmuje, iż do roszczenia
powoda ma zastosowanie art. 6 ust. 3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy w nowym brzmieniu oraz, że „decydującym po-
winien być moment ustalenia uszczerbku na zdrowiu albowiem dopiero wówczas
można podjąć dalsze czynności mające na celu realizację swoich uprawnień”, co
oznacza, iż w istocie przyjmuje się w niej za prawidłowy pogląd, w myśl którego
roszczenie o jednorazowe odszkodowanie powstaje dopiero po ustaleniu stopnia
uszczerbku na zdrowiu. W tym stanie rzeczy niezrozumiały jest jej zarzut, iż w zas-
karżonym wyroku doszło do naruszenia art. 6 ust. 3 ustawy o ochronie roszczeń pra-
cowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Za bezzasadny należy uznać
także zarzut naruszenia art. 25 tej ustawy, między innymi z powodów wskazanych w
wyroku Sądu Najwyższego z 17 grudnia 1996 r., co jednak o tyle jest mniej istotne, iż
6
z jej art. 6 ust. 3 wynika, że prawo powoda do otrzymania świadczenia z Funduszu
jest wykluczone.
Bezzasadne są także zarzuty naruszenia art. 5 KPC i art. 477
1
KPC. W uza-
sadnieniu kasacji brak jest bliższego wyjaśnienia na czym naruszenie to polegało.
Można przypuszczać, iż pozostają one w związku z podnoszonym już wcześniej (w
apelacji) zarzutem wprowadzenia powoda w błąd przez przedstawiciela Wojewódz-
kiego Urzędu Pracy jako reprezentanta Funduszu. Sąd drugiej instancji słusznie w
związku z tą kwestią stwierdził, że pozew dotyczył wypłaty jednorazowego odszko-
dowania z tytułu choroby zawodowej na podstawie ustawy o ochronie roszczeń pra-
cowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Natomiast sugerowana przez po-
woda odpowiedzialność jest odpowiedzialnością o innym charakterze; ewentualne
roszczenia mogą być dochodzone w odrębnym procesie na podstawie przepisów
prawa cywilnego. W tym stanie rzeczy nie ma podstaw do twierdzenia, że naruszony
został przepis przewidujący udzielanie przez sąd stronom i uczestnikom postępowa-
nia występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wska-
zówek co do czynności procesowych oraz pouczania ich o skutkach prawnych tych
czynności i skutkach zaniedbań (art. 5 KC). Gdy idzie o zarzut naruszenia art. 477
1
KPC, to zachodzi sprzeczność między tym, co mogłoby wynikać z powołania się na
ten artykuł, a wyjaśnieniem kasacji, jakie temu zarzutowi towarzyszy. Można przy-
puszczać, iż skarżącemu idzie o paragraf pierwszy art. 477
1
KPC, tj. że sąd powinien
orzec ponad (lub obok) żądania powoda, ale jest to wątpliwe gdy zważyć, że według
słów kasacji naruszenie tego przepisu nastąpiło „przez uznanie iż wprowadzenie
powoda w błąd jakiego dopuścili się przedstawiciele pozwanego nie wpływa na pra-
widłowość wyroku wydanego przez Sąd I instancji, co skutkowało odstąpieniem od
wyjaśnienia tej kwestii”. W tym stanie rzeczy - niezależnie od tego, że zdaniem Sądu
Najwyższego w rozpoznawanej sprawie nie ma żadnych podstaw do wysuwania za-
rzutu, iż naruszony został art. 477
1
§ 1 KPC z uwagi na okoliczność, iż wyjaśnienie
istoty pretensji powoda nie przystaje w żadnej mierze do treści art. 477
1
KPC, powo-
łanie się na ten przepis w kasacji nie mogło stać się przedmiotem merytorycznej
analizy.
Z powyższych względów na podstawie art. 393
12
KPC Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji.
========================================