Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 28 maja 1998 r.
III ZP 13/98
Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Adam Józefowicz
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana
Szewczyka, w sprawie z powództwa Mieczysława M. przeciwko Wojewódzkiemu
Szpitalowi Specjalistycznemu [...] w L. o wynagrodzenie za pracę, po rozpoznaniu na
posiedzeniu w dniu 28 maja 1998 r. zagadnienia prawnego, przekazanego przez Sąd
Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie - postanowieniem z
dnia 17 marca 1998 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC
Czy przepis § 7 pkt 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 2
lipca 1992 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników publicznych zakładów
opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 55, poz. 273) oznacza, że ustalanie zasad premiowania
przez kierownika zakładu pracy jest uzależnione od wyrażenia na to zgody przez
działające w zakładzie pracy związki zawodowe i czy ewentualna zgoda związków
zawodowych może być wyrażona w sposób milczący ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
1) Zawarte w § 7 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo-
łecznej z dnia 2 lipca 1992 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników
publicznych zakładów opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 55, poz. 273) sformułowanie
„w uzgodnieniu z przedstawicielami związków zawodowych” oznacza, że wy-
konanie tej kompetencji przez kierownika zakładu jest uzależnione od prze-
prowadzenia rokowań z przedstawicielami związków zawodowych, w wyniku
których zostanie zaaprobowana treść wypracowanego wspólnie rozstrzygnię-
cia, dotyczącego wysokości funduszu premiowania, zadań oraz zasad premio-
wania w ramach środków na wynagrodzenia osobowe w zakładzie pracy;
2
2) Milczenie przedstawicieli związków zawodowych i nie podjęcie roko-
wań, o których mowa w pkt 1, nie może być uznane za dorozumianą (domnie-
maną) aprobatę propozycji kierownika zakładu.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1
KPC zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego sprawy.
Powód Mieczysław M. wystąpił z powództwem przeciwko Wojewódzkiemu
Szpitalowi Specjalistycznemu [...] w L. o zasądzenie kwoty 1077 zł z ustawowymi
odsetkami od 16 stycznia 1994 r. z tytułu premii regulaminowej w wysokości 10%
wynagrodzenia zasadniczego za okres od stycznia 1994 r. do 11 października 1996
r. z wyłączeniem premii za grudzień 1994 r. i 1995 r. oraz wyrównania nagrody z
zakładowego funduszu nagród za lata 1994, 1995 i 1996. W toku procesu powód
rozszerzył powództwo, domagając się wyrównania nagrody z zakładowego funduszu
nagród, tzw. 13-ki za lata 1994-1996.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lublinie wyrokiem z dnia 23 grudnia 1997 r. [...]
zasądził od pozwanego na rzecz powoda należność główną z tytułu premii w kwocie
1210,75 zł z ustawowymi odsetkami. Ponadto zasądził na rzecz powoda kwoty sta-
nowiące wyrównanie 13-tki, obliczonej jako 8,5% zasądzonej premii za dany rok, a w
części obejmującej roszczenie o wyrównanie nagrody z zakładowego funduszu na-
gród ponad zasądzone kwoty 27,13 zł, 37 zł i 38,77 zł oddalił powództwo.
Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że podstawę prawną roszczeń powoda z
tytułu premii stanowi regulamin premiowania pracowników zatrudnionych w Woje-
wódzkim Szpitalu z dnia 1 lipca 1991 r. Regulamin ten był opracowany na podstawie
rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 września 1989 r. w
sprawie uposażenia pracowników zakładów społecznych służby zdrowia, zakładów
pomocy społecznej i zakładów rehabilitacji zawodowej inwalidów (Dz. U. Nr 58, poz.
346 ze zm.). Przepis § 11 pkt 1 tego rozporządzenia określa, iż w ramach środków
na wynagrodzenia osobowe w zakładzie tworzy się fundusz premiowy z przeznacze-
niem na premie za wykonanie przez pracowników określonych zadań, a punkt 2 tego
paragrafu stanowi, że wysokość funduszu premiowego, zadania oraz zasady pre-
miowania ustala dyrektor (kierownik) zakładu z udziałem przedstawicieli związków
3
zawodowych działających w zakładzie. Postanowienie § 8 wymienionego regulaminu
premiowania stanowi, że fundusz premiowy tworzy się w ramach posiadanych
środków na wynagrodzenia, w wysokości 20% wynagrodzeń zasadniczych. Regula-
min ten określa zasady przyznawania, nie przyznawania i utraty prawa do premii. Z §
23 pkt 1 i 2 regulaminu wynika, że zmiany w regulaminie mogą być dokonywane w
formie aneksu z udziałem przedstawicieli Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność”,
która brała udział w ustaleniu regulaminu.
Z kolei przepis § 7 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia
2 lipca 1992 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników publicznych zakładów
opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 55, poz. 273) utrzymał regulację zawartą w § 11
uprzednio obowiązującego rozporządzenia z dnia 22 września 1989 r. Jednakże § 7
pkt 2 rozporządzenia z 2 lipca 1992 r. w inny sposób określa współdziałanie kie-
rownika zakładu pracy ze związkami zawodowymi. Poprzednio obowiązujące sfor-
mułowanie, że zasady premiowania kierownik zakładu pracy ustala, „z udziałem
związków zawodowych” zostało zastąpione zwrotem „w uzgodnieniu ze związkami
zawodowymi”.
Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że w grudniu 1993 r. dyrektor pozwanego
Szpitala sporządził aneks nr 7 do regulaminu premiowania, w którym „zawiesił
regulamin premiowania”. Aneks nie był podpisany ani zaopiniowany przez Komisję
Zakładową NSZZ „Solidarność”, pomimo iż pismo było jej doręczone. Aneks nr 7
został zwrócony dyrekcji bez opinii.
Zgodnie z § 11 pkt 1 rozporządzenia z dnia 22 września 1989 r., jak również §
7 pkt 1 rozporządzenia z dnia 2 lipca 1992 r. fundusz premiowy tworzony w ramach
środków na wynagrodzenia osobowe jest obligatoryjny. W ocenie Sądu I instancji nie
jest możliwe „zawieszenie” regulaminu, a jedynie istnieje możliwość regulowania
wysokości premii w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi.
Przy rozpatrywaniu apelacji strony pozwanej od wymienionego wyroku Sądu
Rejonowego powstało wymienione na wstępie zagadnienie prawne budzące po-
ważne wątpliwości, które Sąd Wojewódzki przedstawił Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia.
Zdaniem Sądu Wojewódzkiego sformułowanie „w uzgodnieniu z przedstawi-
cielami związków zawodowych” może oznaczać tak - jak przyjął Sąd I instancji - ko-
nieczność uzyskania wyraźnej opinii związków zawodowych, a brak odpowiedzi
4
związków zawodowych na propozycję zmian regulaminu premiowania może ozna-
czać brak uzgodnienia. Jednakże możliwe jest przyjęcie odmiennego poglądu, że
„uzgodnienie” nie oznacza konieczności uzyskania wyraźnej zgody. Ustawodawca
bowiem w różnych aktach prawnych posługuje się sformułowaniem „uzyskania
zgody”, a w omawianym wypadku poprzestał na „uzgodnieniu”, co jest niewątpliwie
określeniem nie tak kategorycznym, jak „uzyskanie zgody”, czy też „za zgodą”. W
związku z tym - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - można również uznać, że takie
sformułowanie nie oznacza konieczności uzyskania wyraźnej zgody przedstawicieli
związków zawodowych na wstrzymanie wypłaty premii. Wydaje się, że przy aktualnej
treści § 7 pkt 2 cytowanego rozporządzenia z dnia 2 lipca 1992 r. byłoby można mil-
cząco akceptować decyzje podejmowane przez kierownika zakładu pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiot dochodzonego roszczenia należy zaliczyć do sprawy o świadczenia
pieniężne, w których kasacja nie przysługuje ze względu na niższą niż pięć tysięcy
złotych wartość przedmiotu sporu, jak również przedmiotu zaskarżenia, określonego
w apelacji (art. 393 pkt 1 KPC). W tej sytuacji Sąd Wojewódzki mógł skorzystać z
wynikającej z art. 390 § 1 KPC możliwości przedstawienia do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości. W
rozpatrywanej przez Sąd Wojewódzki sprawie istotną kwestią jest wyjaśnienie
znaczenia sformułowania „w uzgodnieniu z przedstawicielami związków zawodo-
wych”, zawartego w § 7 ust. 2 wymienionego rozporządzenia z dnia 2 lipca 1992 r.
Powyższa dyspozycja prawna zawarta w § 7 ust. 2 cyt. rozporządzenia nie
może być rozpatrywana w oderwaniu od regulacji ustrojowych zasad działania
związków zawodowych. Dlatego należy zwrócić uwagę na treść przepisu art. 27 ust.
3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze
zm.), z którego między innymi wynika, że „zakładowy system (zasady) wynagradza-
nia i związane z nim regulaminy nagród i premiowania są ustalane i zmieniane w
uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową; dotyczy to również zasad podziału
środków na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w państwowej jednostce
budżetowej”. Przepis § 7 ust. 2 omawianego rozporządzenia reguluje ustalenie za-
sad premiowania zgodnie z art. 27 ust. 3 cyt. ustawy i odnosi się do takich samych
5
jak dochodzone w niniejszej sprawie roszczeń z tytułu premii regulaminowej i na-
grody z zakładowego funduszu nagród. Jednakże wymieniony przepis rozporządze-
nia tylko zwięźle wskazuje sposób działania podmiotów współdziałających stanowiąc,
że „wysokość funduszu premiowego, zadania oraz zasady premiowania ustala
kierownik zakładu w uzgodnieniu z przedstawicielami związków zawodowych”. Prze-
pis ten nie określa bliżej trybu postępowania kierownika zakładu z przedstawicielami
związków zawodowych działających w zakładzie. Dlatego w sprawach wymagających
uzgodnienia stanowisk z organizacjami związków zawodowych należy sięgnąć do
art. 30 ust. 3 i 4 ustawy o związkach zawodowych, który szerzej precyzuje ten tryb
postępowania. Przepis ten odróżnia tryb postępowania w indywidualnych sprawach
ze stosunku pracy i w sprawach dotyczących zbiorowych praw i interesów pracowni-
ków. Odmienny jest tryb współdziałania pracodawcy z zakładową organizacją związ-
kową w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których w zakresie unormo-
wanym w przepisach prawa pracy pracodawca jest zobowiązany do przeprowadze-
nia konsultacji ze związkami zawodowymi lub uzyskania zgody właściwej organizacji
związkowej. W sprawach ustalania zasad premiowania ten tryb postępowania nie
ogranicza się tylko do zasięgnięcia opinii lub uzyskania zgody na propozycje kie-
rownika zakładu pracy, lecz obejmuje również rozmowy i rokowania z przedstawi-
cielami wszystkich związków, działających w zakładzie, które powinien zainicjować
kierownik zakładu opieki zdrowotnej w celu zapewnienia czynnego udziału tych
związków w procedurze współdziałania , polegającej na uzgodnieniu z nimi treści
obligatoryjnego aktu, określającego zasady premiowania w zakładzie. Pojęcie „wyra-
żenie zgody” na określoną czynność prawną nie jest tożsame z pojęciem działania
„w uzgodnieniu”, pomimo, iż obie te instytucje prawne należą do grupy form współ-
działania oznaczonych podmiotów, które dla osiągnięcia skutków prawnych wyma-
gają zgodnych stanowisk, ale nie zawierają tej samej treści. Wyrażenie zgody orga-
nizacji związkowej jest oświadczeniem woli organu współdziałającego, nie mającym
samodzielnego znaczenia dla wywołania skutku prawnego, lecz stanowi element
współdziałania związkowego poprzedzający podjęcie określonej czynności prawnej z
zakresu prawa pracy przez kierownika zakładu pracy. „W uzgodnieniu” mieści się
tryb wspólnego działania oznaczonych przez prawo podmiotów, podejmujących
współdziałanie w opracowaniu projektu decyzji kierownika, a nie tylko wyrażenia
zgody na propozycję kierownika. Taka regulacja służy poszerzeniu społecznego
wpływu i kontrolnego oddziaływania przedstawicieli związków zawodowych na
6
ukształtowanie określonych uprawnień pracowników i obowiązków zakładu opieki
zdrowotnej w zakresie zasad premiowania. Prowadzi to do większego wyważenia i
wszechstronnego rozpatrzenia postulatów partnerów uczestniczących w postępowa-
niu uzgadniającym oraz umacnia ich pozycję we wspólnych rokowaniach. Podmioty
te podejmujące współdziałanie korzystają z organizatorskiej swobody do określenia
sposobu swego działania w ramach prawa. W regulacji zawartej w § 7 ust. 2 wymie-
nionego rozporządzenia należy jednak wyróżnić podmiot decydujący (kierownika
zakładu) i podmiot współdziałający (organizacje związkowe). Oba podmioty mają
różną pozycję prawną, to jest decydującą i współdziałającą. Na kierowniku zakładu
ciąży prawny obowiązek zorganizowania współdziałania, które powinien zainicjować i
przygotować oraz przedłożyć organizacjom związkowym potrzebne obliczenia i
materiały, niezbędne do podjęcia rozmów i rokowań w celu wypracowania wspólnego
stanowiska z przedstawicielami związków w ramach obowiązującego prawa i
zgodnego z wolą stron ukształtowania uzgodnionego tekstu aktu, zawierającego za-
sady premiowania, zaaprobowanego przez wszystkich partnerów uzgodnień i nie
wzbudzającego ich sprzeciwów i zastrzeżeń. W toku rokowań nie jest wykluczona
możliwość powstania rozbieżności stanowisk między kierownikiem zakładu, a związ-
kami zawodowymi, a nawet konflikt między stronami wspólnego działania ze względu
na rozbieżność interesów, mogący prowadzić do impasu w postępowaniu uzgadnia-
jącym. W takiej sytuacji powinien nastąpić dialog i korygowanie partykularnych inte-
resów z interesem społecznym w zgodności z prawem, aby doprowadzić do rozwią-
zań kompromisowych, uznanych za optymalne przez partnerów negocjacji.
Jeżeli w wyniku przeprowadzonego procesu uzgadniającego nastąpi ustalenie
tekstu uzgodnionego, to znaczy zaaprobowanego przez wszystkich partnerów
uzgodnień bez zastrzeżeń, to na kierowniku zakładu spoczywa obowiązek zamiesz-
czenia w decyzji rozstrzygnięć przyjętych w toku współdziałania i zamieszczenia
wzmianki o wspólnym uzgodnieniu tekstu decyzji.
Jednakże brak merytorycznej i bezspornie wyrażonej zgody wszystkich part-
nerów uzgodnień, wskazanych w § 7 ust. 2 rozporządzenia, oznacza brak warunków
do legalnego ustanowienia zasad premiowania oraz wydania w tym przedmiocie
decyzji przez kierownika zakładu i tym samym brak podstaw do obliczenia, ustalenia
i wypłaty pracownikom premii.
7
W świetle powyższych wywodów należy uznać, że wykonanie przez kierow-
nika zakładu opieki zdrowotnej kompetencji z § 7 ust. 2 omawianego rozporządzenia
jest uzależnione od przeprowadzenia rokowań z przedstawicielami związków zawo-
dowych, w wyniku których będzie zaaprobowana treść wypracowanego wspólnie
rozstrzygnięcia, dotyczącego wysokości funduszu premiowania, zadań oraz zasad
premiowania w ramach środków na wynagrodzenia osobowe w zakładzie pracy. Kie-
rownik zakładu nie może wydać decyzji o zasadach premiowania z pominięciem za-
sad współdziałania uzgadniającego ze związkami zawodowymi, ani zamieszczać w
decyzji postanowień sprzecznych z ustaleniami wypracowanymi w postępowaniu
uzgadniającym. Za wydanie decyzji niezgodnej z prawem i z naruszeniem postępo-
wania uzgadniającego kierownik zakładu może ponieść odpowiedzialność służbową i
spowodować spór zbiorowy. Działające w zakładzie związki zawodowe mają
uprawnienie do domagania się od kierownika zakładu wykonania obowiązku ustale-
nia zasad premiowania w postępowaniu uzgadniającym i odwrotnie, nie mogą uchy-
lić się od podjęcia współdziałania z kierownikiem zakładu w uzgodnieniach zasad
premiowania i wyrażenia swojego stanowiska w sprawie. Przedstawiciele związków
zawodowych nie mogą zachowywać się milcząco i odmówić podjęcia rokowań. Mil-
czenie przedstawicieli związków zawodowych i brak wyraźnego przedstawienia sta-
nowiska w sprawie nie może być uznane za domniemaną lub dorozumianą aprobatę
propozycji kierownika zakładu. W sprawach związanych z ustalaniem regulaminów
nagród i premiowania zgodnie z art. 30 ust. 6 ustawy o związkach zawodowych, nie
może być stosowany tryb postępowania, przewidziany w art. 30 ust. 4 tej ustawy,
który przewiduje, że w razie gdy organizacje związkowe nie przedstawią wspólnie
uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni, decyzje podejmuje pracodawca po
rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych. Powyższa wyraźna re-
gulacja ustawowa przemawia za analogicznym potraktowaniem milczenia związków
zawodowych lub odmowy podjęcia rokowań w ramach uzgodnienia zasad premio-
wania podmiotów tego postępowania, wskazanych w § 7 ust. 2 cyt. rozporządzenia.
W konkluzji powyższych wywodów Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że
należy rozstrzygnąć przedstawione mu w trybie art.390 § 1 KPC zagadnienie prawne
jak w sentencji.
========================================