Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 czerwca 1998 r.
I PKN 159/98
Dla zakresu zastosowania normy z art. 23
1
§ 1 KP obojętny jest przed-
miot działalności prowadzonej przez nowego pracodawcę w oparciu o majątek
przejęty w całości lub w części od poprzedniego pracodawcy, a więc nie musi
to być działalność tego samego czy podobnego rodzaju.
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Adam Józefowicz, Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu dniu 3 czerwca 1998 r. sprawy z powództwa
Olgi H. przeciwko 1. Centrum Kształcenia Podyplomowego w W., 2. Państwowemu
Szpitalowi Klinicznemu w B., 3. Akademii Medycznej w B. o zapłatę i sprostowanie
świadectwa pracy, na skutek kasacji strony pozwanej ad) 1 od wyroku Sądu Woje-
wódzkiego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 28 listo-
pada 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt II i poprzedzający go wyrok Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Białymstoku z dnia 23 września 1997 r. [...] w pkt I oraz prze-
kazał sprawę temu Sądowi Rejonowemu w tym zakresie do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Białymstoku wyrokiem z dnia 23 września 1997 r.
[...] zasądził od pozwanego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w W.
na rzecz powódki Olgi H. kwotę 5.369,20 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1
kwietnia 1997 r. co do kwoty 2.918 zł i od dnia 17 kwietnia 1997 r. co do kwoty
2.451,20 zł, nakazał pozwanemu sprostować świadectwo pracy powódki z dnia 28
marca 1997 r. przez wpisanie w jego pkt I początkowej daty zatrudnienia w dniu 1
czerwca 1973 r., oddalił powództwo o sprostowanie świadectwa pracy w pozostałym
2
zakresie, umorzył postępowanie w sprawie o ustalenie i wydanie świadectwa pracy
oraz oddalił powództwo wobec dwojga pozostałych pozwanych, to jest Akademii Me-
dycznej w B. i Państwowego Szpitala Klinicznego [...] Akademii Medycznej w B. W
motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Pracy powołał się na ustalenie poniższego stanu
faktycznego.
Powódka Olga H. podjęła pracę w pozwanym Centrum Medycznego Kształce-
nia Podyplomowego w W. (Filia Domu Nauki w B.) w dniu 1 stycznia 1984 r., pracu-
jąc przedtem - od 1 czerwca 1973 .r do 31 grudnia 1983 r. - w zlikwidowanym i
przejętym przez Centrum innym zakładzie, to znaczy w Ośrodku Szkoleniowym
Społecznej Pediatrii i Położnictwa w B. Powódka pracowała w Centrum jako samo-
dzielny referent w pełnym wymiarze czasu. Pismem z dnia 26 lutego 1997 r. pozwa-
ne Centrum poinformowało powódkę, iż w związku z przejściem Filii Domu Nauki na
innego pracodawcę będzie od 1 marca 1997 r. pracownikiem PSK w B. oraz że ma w
terminie 1 miesiąca prawo rozwiązania umowy o pracę z zachowaniem 7-dniowego
okresu uprzedzenia. Pomimo wstępnej zgody, powódka nie przyjęła jednak nowych
warunków pracy i płacy zaproponowanych jej przez pozwany Szpital i pismem z 7
marca 1997 r. zwróciła się do pozwanego CMKP o wypłacenie 3-miesięcznej odpra-
wy oraz należności za urlop wypoczynkowy. W nawiązaniu do wystąpienia powódki,
Centrum oświadczyło w piśmie z dnia 20 marca 1997 r., że „uznaje”, iż skorzystała
ona z możliwości rozwiązania umowy za 7-dniowym uprzedzeniem, wobec czego
„rozwiązuje” z nią umowę o pracę z dniem 31 marca 1997 r. w trybie art. 23
1
§ 4 KP,
„traktując” okres od 13 do 31 marca 1997 r. „jako wykorzystywanie urlopu wypoczyn-
kowego za 1996 r. - 5 dni i 1997 r. - 7 dni.” Pozwane Centrum oświadczyło równo-
cześnie, że nie ma podstaw do wypłaty odprawy pieniężnej, gdyż po przekazaniu
części zakładu zostało powódce zapewnione miejsce pracy, które nadal na nią
czeka.
Poza sporem w sprawie było to, że na mocy porozumienia z dnia 28 lutego
1997 r. pozwana Akademia Medyczna przejęła nieodpłatnie od pozwanego Centrum
działkę gruntu przy ul. W. w B., zabudowaną drewnianym domkiem usługowym
(„domkiem szwedzkim”). W wykonaniu tego porozumienia, pozwane Centrum proto-
kołem zdawczo-odbiorczym z tej samej daty przekazało Akademii Medycznej wspo-
mnianą nieruchomość wraz z domkiem, mieniem ruchomym oraz aktami osobowymi
zatrudnionych tam pracowników. Wskutek dalszych uzgodnień między stronami,
pracowników białostockiej Filii Domu Nauki CMKP miał zatrudnić pozwany PSK w B.,
3
któremu Akademia Medyczna przekazała obiekt do bezpłatnego używania. Wynika
to wprost z treści faxu dyrektora PSK z dnia 26 lutego 1997 r., potwierdzającego wo-
bec pozwanego Centrum „przyjęcie na etaty szpitalne” 10 wymienionych w faxie pra-
cowników Filii, w tym powódki. W odpowiedzi na ten fax Centrum powiadomiło tegoż
dnia dyrektora PSK, że zgodnie z art. 23
1
KP przekazuje mu z dniem 1 marca 1997
r. akta personalne wszystkich dziesięciorga pracowników Filii.
Od dnia 1 marca 1997 r. powódka nadal stawiała się do pracy i podpisywała
listę obecności w byłej siedzibie Filii pozwanego Centrum. W dniu 7 marca 1997 r.
powódka otrzymała od pozwanego PSK ofertę pracy na stanowisku pomocy labora-
toryjnej z wynagrodzeniem miesięcznym w kwocie 340 zł brutto i 10%-ową premią
oraz dodatkiem stażowym. Ze względu na rodzaj pracy i niskie wynagrodzenie pro-
pozycja ta nie odpowiadała powódce, więc w tym samym dniu oświadczyła pozwa-
nemu PSK, że zainteresowana jest świadczeniem pracy na dotychczasowym stano-
wisku i za identycznym lub podobnym wynagrodzeniem. W dniu 7 marca 1997 r. po-
wódka z czworgiem innych pracowników byłej Filii wystosowała też do pozwanego
Centrum pismo z informacją , że Akademia Medyczna nie dotrzymała warunków do-
tyczących ich dalszego zatrudniania i scedowała to na PSK, który nie zapewnił nie
tylko równorzędnych, ale nawet podobnych warunków pracy oraz wynagrodzenia. W
tymże dniu powódka zwróciła się wreszcie ze wspomnianym już wyżej pismem do
pozwanego Centrum, którego przytoczoną wcześniej odpowiedź z dnia 20 marca
1997 r. otrzymała w dniu 24 marca 1997 r.
Na podstawie dokonanych ustaleń Sąd Pracy stwierdził, że w przedmiotowej
sprawie nie doszło do przejęcia części zakładu pracy przez innego pracodawcę (art.
23
1
§ KP). Do statutowych zadań pozwanego Centrum należy bowiem podyplomowe
kształcenie lekarzy i innych pracowników ochrony zdrowia z wyższym wykształce-
niem, badanie potrzeb w zakresie kształcenia podyplomowego, prowadzenie badań
naukowych w zakresie nauk medycznych i ochrony zdrowia oraz udzielanie specjali-
stycznych świadczeń diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych w zakresie
specjalności reprezentowanych przez poszczególne jednostki organizacyjne. Do za-
dań pracowników białostockiej Filii Domu Nauki CMKP należała zaś administracyjna i
hotelowa obsługa osób odbywających podyplomowe szkolenie. Natomiast statuto-
wym celem pozwanej Akademii Medycznej jest kształcenie studentów i pracowników
naukowo-dydaktycznych oraz prowadzenie badań naukowych. Zamiarem Akademii
było wprawdzie przejęcie „domku szwedzkiego” na cele dydaktyczne, jednakże „w
4
rezultacie” obiekt został na podstawie umowy użyczenia przekazany do dyspozycji
PSK i obecnie mieści się tam jego administracja. Akademia nie przejęła działalności
białostockiej Filii Domu Nauki CMKP, tylko zobowiązała się jej pracownikom znaleźć
zatrudnienie w PSK.
Skoro działalność Filii nie jest w przejętym obiekcie kontynuowana, to nie nas-
tąpiło - zdaniem Sądu Pracy - przejście części zakładu na nowego pracodawcę, tylko
jej likwidacja przez dotychczasowego pracodawcę. Nie ma tu więc zastosowania art.
23
1
§ 1 KP, a w konsekwencji również przepis jego § 4, błędnie zresztą zinterpreto-
wany przez pozwane Centrum. Rozwiązanie stosunku pracy z powódką zostało
przez Centrum dokonane niezgodnie z prawem, wobec czego Sąd zasądził na jej
rzecz odszkodowanie, a ze względu na przyczynę rozwiązania, którą była redukcja
zatrudnienia warunkowana ekonomicznie - również odprawę z art. 8 ust. 2 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. Poza tym Sąd zasądził powódce ekwiwalent za nie wyko-
rzystaną część urlopu wypoczynkowego i nakazał sprostować świadectwo pracy
przez zmianę daty podjęcia zatrudnienia z uwagi na zachowanie jego ciągłości od 1
czerwca 1973 r. wskutek przejęcia przez Centrum poprzedniego zakładu pracy zain-
teresowanej. Powództwo o sprostowanie świadectwa Sąd oddalił jako przedwcze-
sne, a umorzył postępowanie co do roszczenia o wydanie świadectwa, gdyż pozew
został w tym zakresie cofnięty. Oddalenie powództwa wobec pozwanej Akademii
oraz Szpitala wynika zaś z braku ich biernej legitymacji procesowej.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 28 listopada 1997 r. [...] uwzględnił apelację pozwanego Centrum jedynie
w odniesieniu do pkt II zaskarżonego wyroku, oddalając powództwo o sprostowanie
w świadectwie pracy początkowej daty zatrudnienia powódki. W okresie od 1
czerwca 1973 r. do 31 grudnia 1984 r. powódka była bowiem pracownikiem Ośrodka
Szkoleniowego Społecznej Pediatrii i Położnictwa, który należał do Instytutu Matki i
Dziecka. Późniejsze „przekazanie” powódki jako pracownika Instytutu do dyspozycji
pozwanego Centrum nie zmienia więc w niczym faktu, że są to dwa niezależne
okresy zatrudnienia, poświadczone odrębnymi świadectwami pracy. Sąd Wojewódzki
oddalił natomiast apelację w pozostałej części, podzielając ustalenia faktyczne i ich
prawną kwalifikację w wyroku pierwszoinstancyjnym. Sąd drugiej instancji podkreślił,
że dla przejęcia zakładu w rozumieniu art. 23
1
KP nie wystarczy przejęcie majątku
dotychczasowego pracodawcy. Konieczne jest również to, aby na bazie przejętego
majątku pracownicy przejmowanego zakładu mogli na rzecz nowego pracodawcy
5
świadczyć pracę dotychczasową lub podobnego charakteru. Zakład pracy nie jest
bowiem tylko zbiorem określonych wartości majątkowych, lecz również zbiorem
zadań wykonywanych przy pomocy tego majątku. Dotychczasowe miejsce pracy
powódki zostało wprawdzie przejęte przez inny podmiot, ale z przeznaczeniem na
zupełnie odmienne cele, więc nie miała ona możliwości kontynuowania zatrudnienia
z wykorzystaniem swych kwalifikacji i umiejętności. Pozwane Centrum powinno jej
zatem wypowiedzieć umowę o pracę z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypo-
wiedzenia, gdyż przekazaniem budynku dokonało „częściowej likwidacji swego stanu
posiadania”, równoznacznego z częściową likwidacją zakładu pracy.
Kasację od powyższego wyroku wniosło pozwane Centrum, zarzucając błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 3 i art. 23
1
KP, jak też art. 8 ust. 2 w
związku z art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy...
(Dz.U. z 1990 Nr 4, poz. 19 ze zm.) i domagając się na tej podstawie uchylenia zas-
karżonego orzeczenia oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w Bia-
łymstoku i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W uza-
sadnieniu skargi podniesiono, że przepis art. 23
1
KP ma zastosowanie w razie fak-
tycznego przejęcia majątku, choćby dotychczasowy i nowy pracodawca nie działali w
zgodnym celu. Intencje stron porozumienia z dnia 28 lutego 1997 r. były zresztą jed-
nakowe aż do momentu przekazania - przejęcia obiektu. Centrum działało w przeko-
naniu, że Akademia Medyczna będzie - jak to deklarowała wobec Ministra Zdrowia i
Opieki Społecznej - wykorzystywać obiekt na cele dydaktyczne wraz z usługami to-
warzyszącymi, przy których zatrudnienie znajdą pracownicy Filii Domu Nauki CMKP,
przejęci przez Akademię w trybie art. 23
1
KP. Tymczasem Akademia wbrew porozu-
mieniu i wspomnianej deklaracji użyczyła obiekt na administracyjne cele Szpitala
Klinicznego, przekazując mu też - bez świadectwa pracy - dziesięcioro pracowników
byłej Filii, na co Centrum nie miało żadnego wpływu. W tej sytuacji należało - zda-
niem skarżącego - uznać, że pracownicy Filii przeszli na podstawie art. 23
1
KP naj-
pierw do pozwanej Akademii a następnie do pozwanego Szpitala Klinicznego. Sąd
Wojewódzki pojmuje jednak zakład pracy jako kategorię podmiotowo-przedmiotową,
a więc zgodnie z art. 3 KP w jego brzmieniu sprzed dnia 2 czerwca 1996 r., nie zau-
ważając, że przepis ten definiuje już pojęcie „pracodawca”, wobec czego nazwa „za-
kład pracy” funkcjonuje obecnie tylko w znaczeniu przedmiotowym, jako wyodręb-
nione mienie pracodawcy, przeznaczone dla prowadzenia określonej działalności
6
przy użyciu siły roboczej. Niewłaściwe rozumienie art. 3 KP doprowadziło Sąd w
konsekwencji do błędnej wykładni art. 23
1
KP i bezzasadnej odmowy zastosowania
go w niniejszej sprawie. Teza Sądów obu instancji o likwidacji Filii jako częściowej
likwidacji pozwanego Centrum, jest też sprzeczna z treścią porozumienia stron,
przez co narusza art. 56 KC w związku z art. 300 KP. Zasądzenie powódce odprawy
przewidzianej w ustawie o grupowych zwolnieniach pozostaje zaś w sprzeczności z
jej art. 8 ust. 2, gdyż w pozwanym Centrum nie wystąpiły przesłanki określone w art.
1 i 10 tej ustawy.
W odpowiedzi na kasację Akademia Medyczna w B. wniosła o jej oddalenie i
zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu od-
powiedzi podkreśla się, że pomimo darowizny prawa wieczystego użytkowania
działki o powierzchni 2620 m
2
i własności drewnianego budynku o powierzchni 625
m
2
, Akademia nigdy nie zobowiązała się wobec Centrum do przejęcia zadań Filii
oraz jej pracowników, a jedynie do pomocy w znalezieniu zwolnionym pracownikom
zatrudnienia w Szpitalu Klinicznym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna, chociaż nie wszystkie podniesione w niej zarzuty zas-
ługują na uwzględnienie. Trafny jest bowiem tylko zarzut błędnej wykładni art. 23
1
KP, a ściślej przepisu jego § 1, co jedynie w konsekwencji doprowadziło zarówno do
niesłusznej w ustalonych okolicznościach faktycznych odmowy zastosowania tego
przepisu, jak też do niesłusznego w tych okolicznościach zastosowania wobec skar-
żącego Centrum powinności wypłacenia odprawy z art. 8 ust. 2 tzw. ustawy o gru-
powych zwolnieniach. Zarzut naruszenia art. 56 KC (w związku z art. 300 KP) jest
zaś chybiony dlatego, że przepis ten wiąże z czynnością prawną skutki nie tylko w
niej wyrażone, lecz „również” skutki wynikające z ustawy, z zasad współżycia spo-
łecznego i z ustalonych zwyczajów, podczas gdy skutek określony w art. 23
1
§ 1 KP
następuje ex lege, w sposób automatyczny i niezależny od woli dotychczasowego
oraz nowego pracodawcy, którzy w zawieranej między sobą umowie (np. umowie
darowizny) nie mogą go wyłączyć ani ograniczyć. Kasacja gołosłownie też zarzuca,
że Sąd drugiej instancji nie dostrzega obowiązującej od 2 czerwca 1996 r. zmiany
treści art. 3 KP (tzn. zastąpienia nazwy „zakład pracy” kategorią „pracodawca”) i przy
wykładni art. 23
1
KP posługuje się pojęciem „zakład pracy” w dawnym „podmiotowo-
7
przedmiotowym” ujęciu, nie konkretyzując zresztą w czym się takie ujęcie przejawiło.
Sąd Wojewódzki w żadnym jednak razie nie miesza pojęć „pracodawca” oraz „zakład
pracy”, chociaż drugiemu z nich, a więc placówce zatrudnienia, przypisuje na płasz-
czyźnie art. 23
1
KP zbyt szeroki zakres.
Sąd drugiej instancji twierdzi bowiem, że zakład pracy jest nie tylko zbiorem
określonych wartości majątkowych, ale również zbiorem zadań realizowanych przy
pomocy tego majątku, lecz z tej słusznej skądinąd tezy wyprowadza w odniesieniu
do art. 23
1
KP fałszywe wnioski. Uważa bowiem, że o przejęciu zakładu pracy w ro-
zumieniu tego przepisu można mówić jedynie wówczas, gdy nowy pracodawca
przejął majątek poprzedniego pracodawcy i na bazie tego majątku pracownicy mają
możliwość świadczenia na rzecz nowego pracodawcy dotychczasowej pracy lub
pracy o podobnym charakterze. Co prawda, w orzecznictwie Sądu Najwyższego, na
które powoływał się Sąd pierwszej instancji, wielokrotnie zwracano uwagę, że pojęcie
„części” zakładu pracy i istota aktu jej „przejęcia” muszą być wobec zakładów pracy
realizujących cele społeczne, polityczne czy publiczne (np. szkoły) rozumiane nie
tylko, a nawet nie tyle w aspekcie przejmowania struktury organizacyjnej i majątku,
ile statutowych zadań zakładu (por. np. wyrok z dnia 16 marca 1994 r., PRN 4/94,
OSNAPiUS 1994 Nr 3, poz. 42), lecz intencją tych orzeczeń nie było zawężenie, a
wprost przeciwnie - rozszerzenie ochrony wynikającej z art. 23
1
KP również na
pracowników zatrudnionych poza sferą obrotu gospodarczego. Wymagało to uznania
(potwierdzenia) prawnej doniosłości praktyki przekazywania zadań (kompetencji) w
oderwaniu od majątku dotychczasowego pracodawcy. Sąd Najwyższy nie twierdził
jednak, iż statutowe zadania zakładu pracy są ważniejsze od jego majątku albo że
jego przejęcie nie stanowi wystarczającej przesłanki do zastosowania art. 23
1
§ 1
KP. Sąd Najwyższy podkreślał tylko, że zastosowanie tego przepisu przy przejmo-
waniu części majątku wymaga, aby dla pracujących w jej ramach osób mogła ona
stanowić osobną placówkę zatrudnienia. Inna sprawa, że jej istnienie (trwanie) nie
jest samoistnym celem, a jedynie środkiem dla realizacji zamierzeń pracodawcy. O
szerokości zakresu zastosowania art. 23
1
§ 1 KP w razie przejęcia „części zakładu”
rozstrzyga więc ostatecznie interes pracodawcy, co można oceniać jedynie w oko-
licznościach konkretnej sytuacji, kierując się ogólną dyrektywą, że jeżeli nowy pra-
codawca prowadzi już jakiś zakład (przedsiębiorstwo), to rygory co do przejęcia w
trybie art. 23
1
§ 1 KP części innego zakładu powinny być relatywnie łagodniejsze ze
8
względu na możliwość włączenia tej części w strukturę posiadanego zakładu (przed-
siębiorstwa).
Dla zakresu zastosowania normy prawnej z art. 23
1
§ 1 KP obojętny jest na-
tomiast - wbrew twierdzeniom Sądu drugiej instancji - przedmiot działalności prowa-
dzonej przez nowego pracodawcę „na bazie” majątku przejętego od dotychczasowe-
go pracodawcy. Nowy pracodawca najczęściej zresztą kontynuuje merytoryczną
(statutową) działalność przejętego zakładu pracy. Tak będzie niejako z natury rzeczy
przy przejmowaniu „części” zakładu, obejmującej głównie, czy wręcz zredukowanej
do niektórych jego zadań, których kontynuacja w ramach nowej struktury organiza-
cyjnej może być na podstawie szczególnych przepisów niekiedy przedmiotem praw-
nej powinności pracodawcy (np. prowadzenie klas zerowych przez gminy po przeję-
ciu tej funkcji od resortu edukacji narodowej). Inaczej natomiast może być i - jak po-
kazuje niniejsza sprawa - rzeczywiście bywa - przy przejmowaniu części majątku,
względnie całego zakładu pracy. Ten sam majątek zakładu można bowiem
wykorzystać dla różnych celów produkcyjno - usługowych i decyzja w tej kwestii
pozostawiona jest swobodzie zainteresowanego pracodawcy. Jeżeli więc zadecyduje
on o zmianie dotychczasowego przedmiotu merytorycznej działalności przejętego
zakładu pracy lub jego części, to taka zmiana może wpłynąć tylko na trwałość
przejętych stosunków pracy, uzasadniając ich ewentualne wypowiedzenie
zmieniające czy nawet wypowiedzenie definitywne, chyba że określony pracownik w
miesięcznym terminie od zawiadomienia go o przyszłej zmianie pracodawcy (art. 23
1
§ 3 KP) sam rozwiązałby stosunek pracy bez wypowiedzenia za siedmiodniowym
uprzedzeniem na podstawie art. 23
1
§ 4 KP.
Błędna ocena zakresu zastosowania normy z art. 23
1
§ 1 KP spowodowała
nieobjęcie nim stanu faktycznego ustalonego w niniejszej sprawie. Tymczasem w
świetle tych ustaleń przejście białostockiej Filii Domu Nauki skarżącego Centrum na
innego pracodawcę nie powinno być kwestionowane, bez względu na popełnione
przez Centrum uchybienia. Przedmiotem sporu może być zatem jedynie - wymagają-
ca dalszych ustaleń - kwestia, czy pracodawcą powódki był od razu PSK w B., czy
też stało się to wskutek użyczenia Szpitalowi „domku szwedzkiego” przez Akademię
Medyczną w B., która przejęła go od Centrum (mającego z Akademią bardzo podob-
ne zadania statutowe) protokołem zdawczo-odbiorczym w dniu 28 lutego 1997 r. i
mogła w roli pracodawcy występować nawet bardzo krótko, nie wyłączając dni 1 i 2
marca 1997 r., które wypadały w sobotę i niedzielę.
9
Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
13
§ 1
KPC orzekł, jak w sentencji.
========================================