Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 czerwca 1998 r.
I PKN 174/98
Przy wykładni i stosowaniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela - Ustawa z
dnia 26 stycznia 1982 r. (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.)
należy uwzględnić, iż Centrum Edukacji Nauczycieli nie jest typową szkołą, a
organizacja pracy zatrudnionych w nim nauczycieli wykazuje cechy szcze-
gólne.
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz,
Walerian Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 1998 r. sprawy z powódz-
twa Romana B. przeciwko Centrum Edukacji Nauczycieli w G. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą w Gdyni z dnia 4 listopada 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację i zasądził od Romana B. na rzecz strony pozwanej kwotę
100 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Roman B. wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 4 listopada 1997 r. [...], którym Sąd
ten oddalił jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Gdańsku z
dnia 10 kwietnia 1997 r. [...]. Sąd Pracy oddalił jego powództwo o przywrócenie do
pracy. Z ustaleń Sądu Pracy wynika, iż powód Roman B. był zatrudniony w Centrum
Edukacji Nauczycieli w G. od dnia 1 września 1993 r. do dnia 30 czerwca 1996 r.,
wykonując pracę na stanowisku nauczyciela - konsultanta do spraw nauczania histo-
rii. Pismem z dnia 4 czerwca 1996 r. dyrektor CEN poinformował powoda, iż z dniem
1 lipca 1995 r. ulega likwidacji etat nauczyciela-konsultanta do spraw nauczania hi-
storii, co uniemożliwia dalsze zatrudnienie powoda na zajmowanym stanowisku, a co
2
za tym idzie, zamierza rozwiązać z nim stosunek pracy na podstawie art. 20 ust. 1
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karty Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r.
Nr 56, poz. 357). W dniu 18 czerwca 1996 r. powód otrzymał pismo dyrektora CEN
rozwiązujące z nim stosunek pracy z dniem 30 czerwca 1996 r. W dniu 30 maja
1996 r. dyrektor Wydziału Kształcenia Ogólnego i Opieki Kuratorium Oświaty w G.
wydał zalecenie do organizacji CEN na rok szkolny 1996/1997. Zalecenia te doty-
czyły, po pierwsze, zmiany organizacyjnej w związku z powoływaniem nauczycieli
wiodących (pełniących zadania doradcy) i ograniczeniem skutkiem tego etatów kon-
sultantów przedmiotowych i problemowych (do jednego), z wyjątkiem języka polskie-
go i matematyki. Po drugie, włączenia do obowiązków konsultantów przedmiotów
zawodowych (którym podlega najmniejsza liczba nauczycieli), prowadzenia egzami-
nów na stopień specjalizacji. Zalecenia te przygotowane były przy współudziale dy-
rektora ekonomiczno-administracyjnego Kuratorium i przez niego zaakceptowane,
jako pełniącego funkcje wicekuratora oświaty w zastępstwie kuratora przebywają-
cego na zwolnieniu lekarskim. Placówka Centrum Edukacji Nauczycieli w G. w 1993
r. przechodziła zmiany reorganizacyjne. W ramach tych zmian funkcje doskonalenia
zawodowego nauczycieli przejmowali nauczyciele konsultanci. Założeniem było jed-
nocześnie, że w drugim etapie zmian powoływani będą nauczyciele wiodący. Stano-
wiska konsultantów wprowadzone zostały jako etap przejściowy dla wprowadzenia
stanowiska nauczycieli wiodących z chwilą przejęcia szkół przez władze samorzą-
dowe i uregulowania w tym zakresie kwestii finansowych. Ostateczne przejęcie szkół
podstawowych przez samorządy nastąpiło w styczniu 1996 r. Ponadto, na mocy
ustawy o dużych miastach przejęte zostały przez samorządy szkoły ponadpodsta-
wowe. W tym stanie rzeczy od początku 1996 r. wprowadzono instytucję nauczycieli
wiodących. Wprowadzenie instytucji nauczycieli wiodących ma na celu umożliwienie
nauczycielom bliższego kontaktu z nimi i stworzenia warunków do doskonalenia za-
wodowego bliżej miejsca pracy. Za doskonalenie zawodowe nauczycieli odpowiada
kurator, jednakże nauczyciele wiodący zatrudnieni są w poszczególnych szkołach,
obejmujących jedną gminę. W celu powierzenia funkcji nauczycielowi wiodącemu w
danej szkole, gmina musi otrzymać na to środki finansowe z budżetu państwa. Ku-
ratorium nie przekazuje z własnej puli na ten cel żadnych środków pieniężnych, wys-
tępuje natomiast z wnioskiem do Ministra Edukacji Narodowej o przyznanie określo-
nej subwencji. W roku 1996 w wyniku porozumienia Ministerstwa Edukacji Narodo-
wej i Ministerstwa Finansów przekazano gminom środki finansowe na zatrudnienie
3
nauczycieli wiodących. Środki te nie zostały przyznane Kuratorium. Problemy finan-
sowe Kuratorium, między innymi związane z nadmiernym zatrudnieniem w stosunku
do otrzymywanych środków, jak również to, że w znacznej części te same zadania
były realizowane przez nauczycieli wiodących i konsultantów, spowodowało podjęcie
przez Kuratorium decyzji o redukcji etatów nauczycieli konsultantów według zalece-
nia dyrektora Wydziału Kształcenia Ogólnego i Opieki Kuratorium Oświaty z dnia 30
maja 1996 r. Z pisma z dnia 4 marca 1997 r. (Wicekuratora Oświaty) skierowanego
do dyrektora CEN wynika, iż Ministerstwo Edukacji Narodowej określiło dla Kurato-
rium na 1996 rok 4.326 etatów kalkulacyjnych. Według sprawozdań Rb-70 przecięt-
ne zatrudnienie w poszczególnych kwartałach 1996 r. w jednostkach bezpośrednio
podległych Kuratorium Oświaty kształtowało się następująco: w I kwartale 4.996
etatów, w II kwartale 4.658 etatów, w III kwartale 4.590 etatów. Zatem określona w
planie kalkulacyjnym liczba etatów została znacznie przekroczona i konieczne było
podjęcie działań zmierzających do zmniejszenia zatrudnienia. Redukcja etatów w
CEN początkowo miała dotyczyć 10 osób.
Nauczyciele wiodący zaczęli pracować od 1994 r. W roku 1996 liczba nau-
czycieli wiodących wynosiła 165 osób (ich zatrudnienie finansowane jest z dotacji
rządowych). Z uwagi na znaczną liczbę stanowisk nauczycieli wiodących i sposób ich
finansowania, Kuratorium mogło podjąć decyzję o ograniczeniu etatów konsultantów,
których zakres zadań częściowo pokrywał się z zadaniami nauczycieli wiodących. W
1997 r. stan osobowy nauczycieli wiodących uległ zmniejszeniu, natomiast pojawiła
się funkcja nauczyciela doradcy. Nauczycieli doradców powołuje Kuratorium, lecz ich
stanowiska finansowane są ze środków przydzielonych w ramach subwencji z
budżetu państwa. Nauczyciele wiodący pracują w okręgu gminy, zaś nauczyciele
doradcy obejmują swym działaniem kilka gmin w województwie. Centrum Edukacji
Nauczycieli jest placówką podległą i nadzorowaną przez Kuratorium Oświaty (przez
dyrektora Wydziału Kształcenia Ogólnego i Opieki) oraz jednostką przez Kuratorium
finansowaną. Instytucja nauczyciela wiodącego przewidziana jest w statucie CEN.
Podstawę prawną jej funkcjonowania stanowi art. 78 ustawy z dnia 7 września 1991
r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.) oraz
rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 1992 r. w sprawie
placówek doskonalenia nauczycieli (Dz. U. Nr 63, poz. 317).
Według Sądu Pracy rozwiązanie stosunku pracy z powodem (i innymi nau-
czycielami-konsultantami) opierało się na art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Dyrektor
4
CEN, jako kierownik zakładu pracy, uprawniony był do złożenia oświadczenia woli o
rozwiązaniu stosunku pracy z pracownikami tej placówki. Bezsporne jest, iż pismem
z dnia 30 maja 1996 r. dyrektor Wydziału Kształcenia Ogólnego i Opieki Kuratorium
Oświaty w G. wydał zalecenie dotyczące zmiany organizacyjnej w związku z powo-
ływaniem nauczycieli wiodących, poprzez ograniczenie etatów konsultantów przed-
miotowych i problemowych do jednego (z wyjątkiem języka polskiego i matematyki).
Zalecenie to zostało następnie zaakceptowane przez Wicekuratora Oświaty. U pods-
taw tej decyzji legły wcześniejsze plany, związane z reorganizacją CEN w 1993 r.,
przewidujące, iż stanowiska konsultantów miały być „etapem przejściowym” dla
powoływanych później, tj. po przejęciu przez gminy szkół podstawowych i ponad-
podstawowych, stanowisk nauczycieli wiodących. W 1994 r., kiedy zaczęli pracować
nauczyciele wiodący, zakres ich zadań w znacznej części pokrywał się z działaniem
nauczycieli konsultantów (ma to miejsce nadal). Z chwilą, gdy w styczniu 1996 r. do-
szło do przejęcia szkół przez gminy, a tym samym przejęcia obowiązku finansowania
stanowisk nauczycieli wiodących, Kuratorium Oświaty, borykając się z problemami
finansowymi, zadłużeniem i przekroczeniem limitu etatów, podjęło decyzję o likwida-
cji części stanowisk konsultantów - nauczycieli, których swobodnie, w znacznej czę-
ści mogą zastępować nauczyciele wiodący. Zasadniczym powodem tej redukcji eta-
tów było finansowe odciążenie Kuratorium Oświaty, przy jednoczesnym utrzymaniu
statutowych zadań Centrum Edukacji Nauczycieli. Nadal bowiem Kuratorium i CEN
pełnią funkcje nadzorcze w zakresie doskonalenia nauczycieli; nauczyciele wiodący
są powoływani przez gminy, bądź dyrektorów szkół i finansowani w ramach subwen-
cji rządowych. Organem właściwym do dokonania redukcji etatów jest dyrektor CEN.
Korzystając w tej mierze ze swoich uprawnień rozwiązał on stosunki pracy z
ośmioma nauczycielami konsultantami, zgodnie z zaleceniem z dnia 30 maja 1996
r., w tym z powodem. Decyzja o zwolnieniach konkretnych osób leżała w gestii dy-
rektora CEN, który jest kierownikiem tej placówki (zakładu pracy) i którego kompe-
tencje wynikają z art. 39 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie
oświaty. Zgodnie z którym dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnio-
nych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników nie będących nauczycielami.
Dyrektor w szczególności decyduje w sprawach zatrudnienia i zwalniania nauczycieli
oraz innych pracowników szkoły lub placówki.
Rozpoznając apelację powoda Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych za bez-
zasadny uznał zawarty w niej zarzut naruszenia prawa materialnego, jak i sprzecz-
5
ności istotnych ustaleń Sądu Pracy z zebranym w sprawie materiałem dowodowym.
Sąd ten przeprowadził wnikliwe postępowanie dowodowe, a zebrany w sprawie ma-
teriał dowodowy został przezeń prawidłowo oceniony. Prawidłowo w rozpoznawanej
sprawie Sąd Pracy przyjął, iż zostały spełnione przesłanki z art. 20 ust. 1 Karty Nau-
czyciela. Skoro bowiem na skutek odgórnych (ministerialnych) decyzji w zakresie
kształcenia nauczycieli faktycznie funkcjonowali nauczyciele wiodący, pełniący za-
dania doradców, a zadania ich de facto pokrywały się z zadaniami nauczycieli kon-
sultantów, to okoliczność ta ma zasadnicze znaczenie. Aczkolwiek samo rozporzą-
dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 1992 r. w sprawie placówek
doskonalenia nauczycieli w § 10 ust. 1 operuje pojęciem „doradców”, to wprost z za-
kresu ich zadań (zadania wymienione w § 1 ust. 2) wynika, że takie same zadania
mogą należeć do nauczycieli konsultantów (§ 8 ust. 1 pkt 1 i § 9). Wprawdzie for-
malnie biorąc brak było podstawy dla stworzenia grupy „nauczycieli wiodących”, jed-
nakże - co wynika z pisma Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 10 stycznia 1997
r. [...] - faktycznie pełnili oni zadania doradców, bo tacy powinni być powołani przez
Kuratora Oświaty na wniosek dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli i za zgodą
dyrektora szkoły. Istotną okolicznością - przy ocenie zasadności decyzji strony
pozwanej - jest to, że konieczność zmniejszenia zatrudnienia nauczycieli kon-
sultantów była niewątpliwa w świetle powyższych zmian, jak i ze względu na okolicz-
ność, iż środki finansowe na doskonalenie nauczycieli nie są już przekazywane, jak
dotychczas na rzecz Kuratorium Oświaty, ale na rzecz poszczególnych gmin, a nas-
tępnie szkół. Względy te w sposób decydujący wpłynęły na zmianę planu nauczania
poprzez ograniczenie liczby nauczycieli konsultantów. Nie ma przy tym, w ocenie
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, znaczenia to, czy w istocie zatrudnienie
ograniczono o 8 etatów, czy o mniejszą ich liczbę. Z zaleceń Kuratorium Oświaty
jednoznacznie bowiem wynikało, że w nowym planie nauczania nie przewiduje się
już pracy dla konsultanta do spraw historii.
W kasacji postawiony został zaskarżonemu wyrokowi zarzut naruszenia art.
20 Karty Nauczyciela przez błędną jego wykładnię w związku z: 1) § 10 ust. 1 rozpo-
rządzenia z 10 sierpnia 1992 r. w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli, 2) §
12 ust. 2 Statutu CEN w G., 3) § 1 pkt 4 zarządzenia nr 25 Ministra Edukacji Naro-
dowej z dnia 12 listopada 1991 r. w sprawie organizacji Kuratorium Oświaty (Dz. U.
Nr 7, poz. 31) oraz 4) art. 5 ust. 2 regulaminu organizacyjnego Kuratorium Oświaty w
6
G. z grudnia 1994 r., „przez przyjęcie, że rozwiązanie z powodem umowy o pracę
nastąpiło wskutek funkcjonowania nauczycieli wiodących i zgodnie z obowiązującą
praktyką Kuratorium w Gdańsku dotyczące trybu wprowadzania zmian organizacyj-
nych u pozwanego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego została oddalona.
Część jej zarzutów jest oparta na zakwestionowaniu ustaleń faktycznych poczynio-
nych (przyjętych) przez Sąd w zaskarżonym wyroku. Nie mogą one jednakże stać się
przedmiotem merytorycznej analizy w postępowaniu kasacyjnym, gdyż Sąd Najwyż-
szy w jego ramach zajmuje się jedynie badaniem tego, czy w sprawie nie doszło do
naruszenia prawa (przepisów prawa materialnego lub przepisów postępowania).
Wynika to zwłaszcza ze sposobu ujęcia podstaw kasacji w art. 393
1
KPC. Zadaniem
Sądu Najwyższego nie jest ustalanie stanu faktycznego sprawy ani też jego weryfi-
kowanie. Ustalenia faktyczne zawarte w zaskarżonym kasacją wyroku mogą zostać
zakwestionowane jedynie w sposób pośredni przez wykazanie (uzasadnienie), iż
przy rozpoznawaniu sprawy przez Sąd drugiej instancji doszło do naruszenia okreś-
lonych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (które mogło mieć istotny wpływ
na wynik sprawy. Powód jednakże nie stawia w kasacji zarzutu naruszenia przepisów
postępowania, a to dla Sądu Najwyższego oznacza, iż musi on uznać za prawidłowe
(za odpowiadające rzeczywistości) wszystkie ustalenia faktyczne, które stały się
podstawą zaskarżonego wyroku. Do kategorii ustaleń faktycznych - mimo, iż w
kasacji pisze się w związku z nimi, że brak podstaw „prawnych” dla ich przyjęcia -
należy stwierdzenie, że zadania „nauczycieli wiodących” de facto są takie same jak
„doradców” (Sąd drugiej instancji nie twierdzi bowiem, iż zadania te są prawnie takie
same, lecz takie same „de facto”), że zadania „doradców” są tożsame z funkcją kon-
sultantów metodycznych oraz, że instytucja konsultantów w CEN miała charakter
przejściowy, co wynika z założeń przyjętych przy tworzeniu tej placówki. „Faktem”
jest także ustalenie Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych to, że w praktyce szkół
przejętych przez gminy funkcjonowała instytucja „nauczycieli wiodących”. W kasacji
brak przy tym wyjaśnienia twierdzenia dlaczego jest „brak podstaw prawnych do
funkcjonowania instytucji nauczycieli wiodących” i czy wobec tego należy uważać, że
istnienie takich nauczycieli jest niedopuszczalne, a ich praca jest „nielegalna”. Nie
7
wyjaśnia się przy tym w niej, jaki zachodzi związek między tym twierdzeniem, a
wskazaną w art. 20 Karty Nauczyciela podstawą rozwiązania stosunku pracy. W
kasacji brakuje również wyjaśnienia i uzasadnienia na czym konkretnie według skar-
żącego polegały uchybienia § 10 ust. 1 rozporządzenia z 10 sierpnia 1992 r., para-
grafowi 12 ust. 2 Statutu CEN, § 1 pkt 1 zarządzenia z 12 listopada 1991 r. oraz art.
5 ust. 2 regulaminu organizacyjnego Kuratorium Oświaty. To oznacza, iż zarzuty w
tym zakresie są gołosłowne i nie mogą być przedmiotem merytorycznej analizy, gdyż
nie wiadomo o co w istocie skarżącemu idzie i jak w związku z wymienionymi
przepisami stanowisko swoje argumentuje. Ponadto, zasadniczo w kasacji - co wy-
nika z jej petitum - postawiony został zarzut błędnej wykładni art. 20 Karty Nauczy-
ciela, jednakże nie wyjaśniono na czym błąd w interpretacji tego przepisu polegał.
Błąd ten miał jakoby pozostawać w związku z wymienionymi w niej przepisami (wyli-
czonymi wyżej), brak wszakże wyjaśnienia na czym związek ten ma polegać. To bo-
wiem, iż w sprawie mogło dojść do naruszenia tych przepisów nie musi jeszcze
oznaczać, że automatycznie bezzasadne jest twierdzenie, że w rozpoznawanym
stanie faktycznym brak było podstaw dla przyjęcia określonej wykładni art. 20 Karty
Nauczyciela i do jego zastosowania do powoda.
W uzasadnieniu kasacji, w jej zakończeniu pisze się, że „ponadto wprowadze-
nie zmian organizacyjnych wymagało zastosowania przewidzianego trybu - przy
uwzględnieniu podmiotowych kompetencji a tego w sprawie nie dochowano - co
potwierdza w rozstrzygnięciu Sąd - uzasadniając to naruszeniem prawa - istniejącą
praktyką i trudnościami natury organizacyjnej”. Niezależnie od trudności w zrozu-
mieniu sensu wypowiedzi zawartej w przytoczonym zdaniu, z uwagi na jego wady
językowo-logiczne, przyjmując, iż skarżącemu w istocie idzie o to, że stosunek pracy
z powodem został rozwiązany przez organ (dyrektora CEN) do tego nieupoważniony,
należy stwierdzić, że nie wskazuje się w nim - ani w innych wywodach kasacji - jakie
to konkretnie przepisy prawa materialnego w tym wypadku zostały naruszone.
Natomiast Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych powołał przepisy, które jego zda-
niem wskazują na to, iż dyrektor CEN występuje w roli organu reprezentującego pra-
codawcę, którym jest CEN i wobec tego do zakresu jego kompetencji należy zatrud-
nianie i zwalnianie nauczycieli tego Centrum. Powyższy zarzut kasacji jest gołosłow-
ny, a przy tym nie koresponduje z twierdzeniem, iż w sprawie doszło do naruszenia
art. 20 Karty Nauczyciela.
8
Na marginesie należy zaznaczyć, że w kontekście rozpoznawanego stanu
faktycznego Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - podobnie jak i Sąd pierwszej
instancji - nie poddał bliższej analizie sformułowań zawartych w art. 20 ust. 1 Karty
Nauczyciela (w brzmieniu sprzed nowelizacji z 14 czerwca 1996 r.), który stanowi, że
możliwe jest rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem w razie całkowitej lub częś-
ciowej likwidacji szkoły, a także w razie zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, zmian planu nauczania bądź zwiększenia
obowiązkowego wymiaru zajęć uniemożliwiających dalsze zatrudnienie nauczycieli w
pełnym wymiarze zajęć. Z ustaleń faktycznych poczynionych w sprawie wynika, że w
CEN nastąpiły zmiany w planie nauczania. Niewątpliwe jest też przy tym, iż ich źród-
łem były motywy ekonomiczne (ograniczenie liczby etatów, w wymiarze finansowym).
Sprzęgły się one jednakże równocześnie ze zmianą w organizacji kształcenia nau-
czycieli wiodących. Zmiana doprowadziła do tego, że w istocie z przyczyn finanso-
wych i merytorycznych dalsze zatrudnianie nauczycieli konsultantów straciło swoje
uzasadnienie. Uwzględniając przy tym szczególny charakter placówki, w której po-
wód był zatrudniony, którą nie jest szkoła oraz to, iż przepis art. 20 ust. 1 Karty Nau-
czyciela został - co wynika z jego brzmienia - zredagowany raczej z myślą o typowej
szkole, należy stwierdzić, iż na tle ustalonego stanu faktycznego istniały pełne pods-
tawy do zakwalifikowania powstałej sytuacji jako zmiany organizacyjnej powodującej
zmiany planu nauczania. Ważne przy tym z tego punktu widzenia jest to, że przepis
art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela nie zastrzega, iż zmiany organizacyjne muszą za-
chodzić w samej szkole, jak również nie nakłada na dyrektora szkoły obowiązku ba-
dania czy zmiany, które następują poza szkołą są w pełni zgodne z prawem i jakie są
ich źródła. W tym stanie rzeczy niezależnie od tego, iż kasacja nie mogła zostać
uwzględniona z uwagi na rodzaj i sposób sformułowania w niej zarzutów, jest ona
także bezpodstawna z przyczyn merytorycznych, gdyż w świetle dokonanych przez
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ustaleń stanu faktycznego dokonana przez
ten Sąd subsumbcja tego stanu pod art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela jest prawidłowa.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
12
KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================