Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 czerwca 1998 r.
II UKN 94/98
Niedopuszczalne jest uzupełnienie kasacji przez wskazanie po terminie
zakreślonym w art. 394
4
KPC nowych zarzutów.
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 czerwca 1998 r. sprawy z wniosku
Henryka W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o eme-
ryturę, na skutek kasacji wnioskodawcy i organu rentowego od wyroku Sądu Apela-
cyjnego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 9 października
1997 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt I i sprawę w tym zakresie przekazał
Sądowi Apelacyjnemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie do
ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów zastępstwa adwokackiego w
postępowaniu kasacyjny;
2. o d r z u c i ł kasację strony pozwanej
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. decyzjami z dnia 21 i 28
kwietnia 1994 r. odmówił Henrykowi W. prawa do dalszego pobierania uprzednio
przyznanej wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 stycz-
nia 1982 r. - Karta Nauczyciela z uwagi na to, że nie udowodnił wymaganego okresu
zatrudnienia oraz ustalił, iż wnioskodawca pobrał w okresie od 8 maja 1993 r. do 30
kwietnia 1994 r. nienależne świadczenie w łącznej kwocie 3.516,97 zł i w związku z
tym jest zobowiązany do jego zwrotu.
Wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rze-
szowie z dnia 15 grudnia 1995 r., uwzględniający odwołanie wnioskodawcy, uchylił
2
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z
dnia 19 kwietnia 1996 r. i przekazał sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponowne-
go rozpoznania. Wyrokiem Sądu pierwszej instancji z dnia 8 kwietnia 1997 r. po-
nownie zostały uwzględnione w całości odwołania wnioskodawcy od obu zaskarżo-
nych decyzji organu rentowego. Sąd przyznał Henrykowi W. prawo do emerytury na
podstawie przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela i zwolnił
wnioskodawcę od obowiązku zwrotu kwoty 3.516,97 zł.
W wyniku rozpoznania apelacji wniesionej przez pozwany Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddział w R., Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Rzeszowie wyrokiem z dnia 9 października 1997 r. zmienił zaskarżony wyrok
Sądu Wojewódzkiego z dnia 15 grudnia 1995 r. w części ustalającej prawo wniosko-
dawcy do wcześniejszej emerytury na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela w ten sposób, że odwołanie od decyzji organu rentowego z dnia
21 kwietnia 1994 r. oddalił, oddalając apelację dalej idącą.
Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym również w
postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym, Sąd ustalił, że Henryk W. pracował w
Przedsiębiorstwie Transportu Handlu Wewnętrznego w R. od 1 września 1964 r. do 7
maja 1993 r. to jest łącznie przez 28 lat, 8 miesięcy i 7 dni, natomiast instruktorem
praktycznej nauki zawodu był w tym Przedsiębiorstwie od 1 września 1972 r. do 30
czerwca 1992 r.
Sąd Apelacyjny nie dał wiary zeznaniom świadków przesłuchanych w postę-
powaniu przed Sądem pierwszej instancji, a także zeznaniom powoda w charakterze
strony, złożonym w postępowaniu apelacyjnym, że pracował w gospodarstwie rolnym
swoich rodziców w okresie od 7 czerwca 1962 r. do 31 sierpnia 1964 r.
W takich okolicznościach Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca nie spełnia
wymagań art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, gdyż nie
wykazał 30-letniego okresu zatrudnienia, w tym 20-letniego okresu pracy w charak-
terze instruktora praktycznej nauki zawodu i z tych przyczyn nie przysługuje mu
prawo do wcześniejszej emerytury.
Natomiast odnośnie do żądanego zwrotu pobranej emerytury w okresie od
maja 1993 r. do 30 kwietnia 1994 r. Sąd Apelacyjny uznał, że jakkolwiek wniosko-
dawca pobrał świadczenia, do którego nie miał prawa, to jednak nie były to świad-
czenia nienależne w rozumieniu art. 106 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
3
z.e.p., gdyż w decyzjach organu rentowego brak było pouczeń, kiedy powstaje
uprawnienie do emerytury i o skutkach braku uprawnień do jej pobierania.
Powyższy wyrok zaskarżyły kasacjami obie strony.
Kasacja wnioskodawcy zarzuca naruszenie przepisów prawa materialnego
przez błędną wykładnię art. 275 § 1 i art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela, że rok szkolny kończy się z końcem czerwca a nie w końcu sierpnia
1992 r. oraz przyjęcie, że wnioskodawca nie ma 30-letniego zatrudnienia, w tym 20
lat zatrudnienia w charakterze instruktora praktycznej nauki zawodu oraz art. 5 pkt 3
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent i zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.) przez nieuwzględnienie okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16
lat życia, a także naruszenie istotnych przepisów postępowania, które mogły mieć
wpływ na wynik sprawy: art. 3, 217 § 1 i 2 oraz 232 KPC przez nie dopuszczenie
zeznań ze świadków wnioskowanych w odwołaniu i apelacji na okoliczność pracy
wnioskodawcy na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu od 1 września
1970 r., rażące naruszenie art. 233 § 1 KPC przez to, że Sąd nie rozważył
wszechstronnie zebranego w sprawie materiału dowodowego, wówczas gdy doku-
menty zostały zniszczone i były odtwarzane w sposób niekompletny oraz pominięcie
zeznań świadków B.S. i K.B., oraz odmówienie wiary zeznaniom świadków M.L. i
J.K., którzy przed Sądem Wojewódzkim potwierdzili pracę wnioskodawcy w gospo-
darstwie rolnym, naruszenie art. 328 i 2 KPC przez nie ustosunkowanie się do zez-
nań świadków B.S. i K.B., którzy jako przełożeni wnioskodawcy potwierdzili, że
wnioskodawca od 1970 r. pracował na stanowisku instruktor praktycznej nauki za-
wodu.
Podnosząc te zarzuty wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w
pkt I przez przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury na podstawie art. 88 Karty
Nauczyciela lub uchylenie w tej części wyroku i przekazanie sprawy w tym zakresie
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, dopuszczenie dowodu z zaś-
wiadczenia lekarskiego o stanie zdrowia ojca wnioskodawcy w latach 1960-1970 i
zasądzenie na rzecz wnioskodawcy kosztów procesu.
W piśmie z 19 lutego 1998 r. zatytułowanym „uzupełnienie kasacji„ wniosko-
dawca wskazał naruszenie art. 160 KPC przez to, że przed rozstrzygnięciem wniosku
o sprostowanie protokołu przewodniczący powinien był porozumieć się z proto-
kolantem.
4
Kasacja organu rentowego zarzuca naruszenie art. 106 ust. 2 pkt 2 ustawy z
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.) przez błędną jego interpretację, wnosząc o zmianę zaskarżo-
nego wyroku w pkt II przez orzeczenie, że wnioskodawca jest zobowiązany zwrócić
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. świadczenie nienależne w
kwocie 3.516,97 zł z ustawowymi odsetkami. Pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o
odrzucenie kasacji strony pozwanej na podstawie art. 393 pkt 1 KPC.
Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację w jej granicach (art. 393
11
KPC) co ozna-
cza, że kasacja nie może być uzupełniona nowymi zarzutami zgłoszonymi po termi-
nie zakreślonym w art. 393
4
KPC, ani uzasadniona nowymi dowodami, które nie były
przedmiotem rozpoznania w postępowaniu przed Sądami obu instancji. Zasadą -
wynikająca z istoty postępowania kasacyjnego - jest niedopuszczalność przed Są-
dem Najwyższym nowych okoliczności faktycznych i dowodów (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 czerwca 1997 r., II CKN 180/97 - OSNC 1997 z. 12, poz.
202). Strony nie mogą rozszerzać ani zmieniać zawartych w kasacji podstaw kasa-
cyjnych mogą przytaczać jedynie nowe ich uzasadnienie ale zawsze w ramach mate-
riału dowodowego, który stanowił podstawę rozstrzygnięcia zaskarżanego wyroku.
Dlatego przedmiotem rozpoznania przed Sądem Najwyższym w niniejszej sprawie
mogła być jedynie kasacja wnioskodawcy złożona w Sądzie Apelacyjnym w dniu 13
listopada 1997 r. i tę kasację Sąd Najwyższy uznał za zasadną.
Sąd Apelacyjny, co słusznie zarzuca kasacja wnioskodawcy, naruszył wska-
zane przepisy prawa materialnego oraz art. 217, 232, 233 § 1 i 328 § 2 KPC, co
miało istotny wpływ na wynik sprawy. Trafnie przytoczył pełnomocnik wnioskodawcy
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1996 r., I PKN 44/96 (OSNAPiUS 1997
nr 15, poz. 272), w którym uznano, że mimo skreślenia art. 477
4
KPC i stwierdzenia
w art. 382 KPC, że Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału dowodowego
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym,
Sąd drugiej instancji, bez ponownego przeprowadzenia dowodów, nie może dokonać
nowych ustaleń odmiennych od ustaleń Sądu pierwszej instancji, jeżeli byłyby one
wyłącznie wynikiem innej oceny wiarygodności zeznań świadków lub stron.
Sąd Apelacyjny, naruszając zasadę bezpośredniości, dokonał nowych ustaleń
odmiennych od ustaleń Sądu pierwszej instancji w wyniku innej oceny wiarygodności
zeznań świadków bez ponownego przesłuchania tych świadków. Sąd Apelacyjny
5
mógł poczynić własne ustalenia ale na podstawie materiału zebranego we własnym
postępowaniu i wówczas dopiero samodzielnie go ocenić z punktu widzenia prawa
materialnego (art. 233 § 1 KPC). Pominięcie również dowodów z zawnioskowanych
przez wnioskodawcę świadków, gdy zeznaniom dotychczas przesłuchanych świad-
ków Sąd odmówił wiary, stanowi naruszenie art. 217 § 2 i 232 KPC, w sytuacji jeżeli
okoliczności sporne nie zostały dostatecznie wyjaśnione.
Sąd Apelacyjny nie rozważył także zebranego w sprawie materiału dowodo-
wego w sposób wszechstronny, skoro pomijając fakt zaginięcia dokumentacji doty-
czącej okresów pracy wnioskodawcy, nie zajął stanowiska co do zeznań na ten te-
mat świadków B.S. i K.B. Stanowi to naruszenie zarówno art. 233 § 1 jak i 328 § 1
KPC.
Powyższe naruszenia przepisów prawa procesowego uzasadniają wniosek
kasacji o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjne-
mu do ponownego rozpoznania.
Zauważenia wymaga również to, że w odwołaniu od obu decyzji organu ren-
towego (akta sprawy rozpoczynają się od odpowiedzi strony pozwanej na odwołanie
wnioskodawcy, którego jedynie kserokopia znajduje się w aktach organu rentowego)
wnioskodawca twierdził, że pracował na stanowisku instruktora zawodu od 1 wrześ-
nia 1970 r., powołał na tę okoliczność 3 świadków i zeznając w charakterze strony
przed Sądem Wojewódzkim potwierdził, ze 1 września 1970 r. rozpoczął tę pracę
[...]. Tak samo datę 1970 r., jako początek pracy wnioskodawcy w charakterze nau-
czyciela zawodu, potwierdzili świadkowie B.S. [...] i K.B. [...], a zeznań tych Sąd
Apelacyjny w ogóle nie wziął pod uwagę w swoich rozważaniach. Na tę samą oko-
liczność pełnomocnik wnioskodawcy na rozprawie apelacyjnej zgłosił dowód z kolej-
nych świadków J.R. i H.K. [...]. Dowód ten nie został uwzględniony tak samo, jak
wniosek H.W. o sprostowanie protokołu rozprawy z dnia 16 września 1997 r. [...] w
zakresie jego zeznań co do daty rozpoczęcia pracy w 1972 r., „a powinno być w
1970 r”.
Odnośnie do okresu pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym, to rzeczą
Sądu będzie przy ponownym rozpoznaniu sprawy przesłuchanie świadków M.L. i
J.K. oraz dokonanie oceny tych zeznań. Dopiero tak ustalony stan faktyczny podle-
gać będzie subsumpcji przepisom prawa materialnego w zakresie uprawnień wnios-
kodawcy, wynikających z przytoczonych w kasacji art. 27 i 88 ustawy z dnia 26
6
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela oraz art. 5 pkt 3 ustawy rewaloryzacyjnej z dnia
17 października 1991 r.
Sąd Najwyższy nie podzielił zarzutu kasacji wnioskodawcy o naruszeniu przez
Sąd Apelacyjny art. 3 KPC bowiem w kasacji nie zostało wykazane na czym miałoby
polegać naruszenie tego przepisu w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 24
maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez Sądu spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz.
175)
Natomiast kasacja strony pozwanej podlegała odrzuceniu, gdyż wartość
przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 5.000 zł (art. 393 pkt 1 KPC). Analogicznie w
postanowieniu z dnia 10 października 1996 r., II UKN 4/96 (OSNAPiUS 1997 nr 7,
poz. 138) Sąd Najwyższy uznał, iż w sprawach o zwrot nienależnie pobranych
świadczeń emerytalno - rentowych o dopuszczalności kasacji decyduje, zgodnie z
przepisem art. 393 pkt 1 KPC, wartość przedmiotu zaskarżenia, to jest wysokość
dochodzonej kwoty.
Z tych wszystkich względów i na postawie art. 393
13
KPC oraz art. 393
8
KPC
Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================