Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 6 sierpnia 1998 r.
III ZP 22/98
Przewodniczący SSN: Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w dniu 6 sierpnia 1998 r. na posiedzeniu jawnym
sprawy z powództwa Marka R. przeciwko Domowi Pomocy Społecznej w Ł. o odpra-
wę rentową, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi postanowieniem z dnia 8 kwietnia
1998 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 KPC:
Czy pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę na czas
określony, który przeszedł na rentę inwalidzką po dniu rozwiązania tej umowy, przys-
ługuje odprawa rentowa stosownie do § 16 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19.07.1996 r. w sprawie wynagrodzenia za pracę i
przyznania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w
jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, prowadzonych przez organy
administracji rządowej (Dz. U. Nr 96, poz. 448),
jeżeli inwalidztwo jego powstało przed zatrudnieniem w pozwanym zakładzie, zaś
przed rozwiązaniem umowy o pracę na czas określony, stał się niezdolny do pracy i
pobierał zasiłek chorobowy do dnia przyznania świadczenia rentowego?
p o d j ą ł następująca uchwałę:
Pracownikowi, który przeszedł na rentę inwalidzką (rentę z tytułu niez-
dolności do pracy) po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony przysłu-
guje jednorazowa odprawa pieniężna na warunkach określonych w § 16 ust. 1
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19 lipca 1996 r. w
sprawie zasad wynagradzania i przyznawania innych świadczeń związanych z
pracą, dla pracowników zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych pomo-
2
cy społecznej prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz. U. Nr 96,
poz. 448) także wtedy, gdy jego inwalidztwo powstało przed podjęciem tego
zatrudnienia, jeżeli pracownik stał się niezdolny do pracy wskutek choroby
stwierdzonej w czasie zatrudnienia i prowadzącej, po nieprzerwanym okresie
pobierania zasiłku chorobowego, do przyznania mu renty.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego. Powód był zatrudniony jako
główny specjalista w pozwanym Domu Pomocy Społecznej w Ł. od 1 grudnia 1995 r.
na podstawie szeregu umów o pracę na czas określony w pełnym wymiarze czasu
pracy. Ostatnia umowa terminowa była zawarta na okres od dnia 1 września 1996 r.
do dnia 30 września 1996 r.
Od dnia 26 września 1996 r. do dnia 30 września 1996 r. powód otrzymywał
wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy, a od dnia 1 października 1996 r. do
dnia 22 czerwca 1997 r. korzystał z zasiłku chorobowego. Przed nawiązaniem sto-
sunku pracy z pozwanym powód był zaliczony do II grupy inwalidów, z ustaleniem
braku możliwości określenia daty powstania inwalidztwa. Decyzją z dnia 16 lipca
1997 r. organ rentowy przyznał powodowi - na jego wniosek złożony w dniu 24
czerwca 1997 r. - rentę inwalidzką II grupy od dnia 23 czerwca 1997 r., tj. od dnia
zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego. W dniu 11 lipca 1997 r. powód wys-
tąpił o wypłatę odprawy rentowej, której pozwany odmówił mu - argumentując, że
terminowa umowa o pracę rozwiązała się z upływem czasu na jaki była zawarta, tj. z
dniem 30 września 1996 r., a zatem nie wystąpił związek ustania stosunku pracy z
przejściem na rentę.
Stanowisko to podzielił Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Łodzi, który wyrokiem z
dnia 15 października 1997 r. oddalił powództwo o zapłatę kwoty 3.468,00 zł z usta-
wowymi odsetkami, odpowiadającej wysokości dochodzonej odprawy pieniężnej w
związku z przejściem powoda na rentę inwalidzką. Sąd ten uznał, że powód nie
spełnił warunków do przyznania tego świadczenia określonych w § 16 ust. 1 pkt 3
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19 lipca 1996 r. w sprawie
wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla
3
pracowników zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej pro-
wadzonych przez organy administracji rządowej (Dz. U. Nr 96, poz. 448, powoływa-
nego dalej jako rozp. MPiPS z 19 lipca 1996 r.), wobec braku związku czasowego,
przyczynowego lub funkcjonalnego pomiędzy ustaniem stosunku pracy, a przejściem
powoda na rentę inwalidzką.
Na tle takiego stanu sprawy Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość w zakresie
wyrażonym w treści przedstawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego -
wskazując, że z literalnego brzmienia przepisu § 16 ust. 1 rozp. MPiPS z 19 lipca
1996 r. mogłoby wynikać, iż warunkiem nabycia jednorazowej odprawy pieniężnej
jest ustanie stosunku pracy z powodu nabycia prawa do renty inwalidzkiej, bądź też
podjęcia przez pracownika starań zmierzających do skutecznego uzyskania świad-
czenia rentowego. Nabycie prawa do renty nie musi nastąpić bezpośrednio po roz-
wiązaniu stosunku pracy, ale konieczny jest związek ustania stosunku pracy z pow-
staniem prawa do renty inwalidzkiej. Ustawodawca dopuścił szerokie rozumienie
tego związku występującego nie tylko w przypadkach, w jakich ustanie stosunku
pracy zbiega się bezpośrednio z nabyciem prawa do renty. Związek ten judykatura
Sądu Najwyższego określiła nie tylko jako przyczynowy i czasowy, ale również jako
funkcjonalny.
Analizując istnienie takiego związku na tle rozpoznawanej sprawy Sąd Woje-
wódzki wypowiedział argumenty zarówno za jego przyjęciem, jak i za odrzuceniem.
W ocenie tego Sądu okoliczność zaliczenia powoda do II grupy inwalidów, przed
podjęciem zatrudnienia u pozwanego na podstawie kolejnych umów terminowych,
oraz rozwiązanie ostatniej z nich z upływem czasu na jaki była zawarta, tj. z dniem
30 września 1996 r., wyłączają związek przyczynowy i czasowy pomiędzy rozwiąza-
niem stosunku pracy a nabyciem prawa do renty od dnia 23 czerwca 1997 r. (od dnia
zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego). Rozwiązanie stosunku pracy
nastąpiło bowiem jako rezultat terminowego charakteru łączącej strony umowy o
pracę, a zatem było niezależne od nabycia uprawnień rentowych.
Natomiast odmienna interpretacja analizowanej normy może wskazywać, że
przyznanie spornej odprawy pieniężnej następuje również wtedy, gdy pracownik na-
bywa prawo do renty inwalidzkiej z powodu choroby rozpoczętej w czasie trwania
stosunku pracy, która po jego ustaniu prowadzi do nabycia prawa do renty inwalidz-
kiej po nieprzerwanym okresie pobierania zasiłku chorobowego. Taki zbieg zdarzeń
świadczy o zachowaniu wymaganej przez ustawodawcę ciągłości i prowadzi do na-
4
bycia jednorazowej odprawy pieniężnej, wynikającej z przejścia na rentę. Dodatkowo
za przyznaniem tego prawa świadczy aktualnie powszechny charakter tego jednora-
zowego świadczenia, którego powód nie może być pozbawiony.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Treść § 16 ust. 1 rozp. MPiPS z 19 lipca 1996 r. stanowi, że pracownikowi
spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub
emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub eme-
ryturę, przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna w wysokości uzależnionej od
stażu pracy. Regulacja ta stanowi powtórzenie zasady wyrażonej w art. 92
1
KP, który
ustanowił jednorazową odprawę pieniężną w minimalnie gwarantowanej wysokości
jednomiesięcznego wynagrodzenia, jako powszechne świadczenie pracownicze,
należne każdemu pracownikowi w wypadku przejścia na rentę lub emeryturę po
ustaniu stosunku pracy. Z tej obligatoryjnej i powszechnej formuły wywodzi się do-
puszczalność ustalenia - w drodze szczególnych regulacji płacowych prawa pracy -
korzystniejszych przesłanek nabycia, wyższego wymiaru, czy też odstąpienia od za-
sady jednorazowego charakteru tego uprawnienia.
Analizowany przepis rozporządzenia wykonawczego przewiduje prawo do
jednomiesięcznego lub wyższego wymiaru jednorazowej odprawy pieniężnej w
związku z przejściem na rentę lubi emeryturę, w wysokości uzależnionej od legity-
mowania się określonym stażem pracy, obliczonym według zasad obowiązujących
przy ustalaniu okresów uprawniających do dodatku za wysługę lat.
Powołane regulacje prawne wiążą prawo do jednorazowej odprawy pieniężnej
z ustaniem stosunku pracy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przez co
prawo to ma każdy pracownik spełniający warunki uprawniające do renty z tytułu
niezdolności do pracy lub do emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z
nabyciem tych uprawnień. Wynika stąd, że jednorazowa odprawa pieniężna przysłu-
guje z tytułu ustania stosunku pracy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę,
a zatem prawo to powstaje po ustaniu stosunku pracy oraz w związku i w dacie na-
bycia uprawnień rentowych lub emerytalnych. W szczególności nie występuje uza-
leżnienie nabycia prawa do odprawy pieniężnej od sposobu ustania (rozwiązania lub
wygaśnięcia) stosunku pracy, jeżeli ten pozostaje w związku, tj. prowadzi bezpoś-
rednio lub po okresie nieprzerwanego korzystania z chorobowych świadczeń pra-
5
cowniczych (wynagrodzenia z tytułu czasowej niezdolności do pracy) lub ubezpie-
czeniowych (zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego) do przyznania
renty lub emerytury.
Istotne jest również to, że w przypadku nabycia rentowych lub emerytalnych
uprawnień z ubezpieczenia społecznego stosunki pracy mogą być rozwiązane tylko
na ogólnych zasadach określonych w przepisach Kodeksu pracy lub w przepisach
szczególnych. Normy prawa pracy nie określają sposobu ustania stosunku pracy z
powodu przejścia na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub na emeryturę, co w
szczególności oznacza, iż sposób określany potocznie jako rozwiązanie stosunku
pracy w związku z uzyskaniem jednego z tych świadczeń wywołuje skutki prawne
związane z ustawowo określonym sposobem rozwiązania lub wygaśnięcia (ustania)
stosunku pracy.
Warto nadto sygnalizować, że spełnianie przez pracownika warunków upraw-
niających do renty z tytułu niezdolności do pracy lub do emerytury nie stwarza dla
żadnej ze stron obowiązku rozwiązania stosunku pracy, przeto zachowanie prowa-
dzące do ustania stosunku pracy w związku z nabyciem uprawnień rentowych lub
emerytalnych musi przyjąć określoną w przepisach prawa pracy formę prawną roz-
wiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. W tym sensie prawo do jednorazowej od-
prawy pieniężnej jest niezależne od sposobu ustania stosunku pracy, byleby przy-
czyna rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy była bezpośrednio lub ostatecz-
nie powiązana z nabyciem prawa do renty lub emerytury. W takim rozumieniu prawo
do jednorazowej odprawy pieniężnej przysługuje zawsze, jeżeli ustanie stosunku
pracy następuje w związku z uzyskaniem przez pracownika - spełniającego warunki
uprawniające do renty lub emerytury - prawa do jednego z tych świadczeń, chyba że
pomiędzy ustaniem stosunku pracy a uzyskaniem renty inwalidzkiej wystąpiłyby
zdarzenia, które łączność tę unicestwiają, np. rozwiązanie stosunku pracy bez wy-
powiedzenia w trybie art. 52 § 1 KP , bądź podjęcie nowego zatrudnienia przed
przyznaniem uprawnień rentowych.
W zakresie dotyczącym odprawy rentowej, w bogatym dorobku judykatury
Sądu Najwyższego wskazywano, że związek między ustaniem stosunku pracy a na-
byciem prawa do renty lub emerytury może mieć nie tylko charakter przyczynowy lub
czasowy, ale także funkcjonalny (por. w szczególności wyrok z dnia 23 listopada
1993 r., I PRN 111/93, OSNCP 1994 z. 12 poz. 243). Ten normatywny związek jest
rozumiany w ten sposób, że gdyby nie ustanie stosunku pracy, to pracownik speł-
6
niający warunki uprawniające do renty lub emerytury nie wystąpiłby o przyznanie
jednego z tych świadczeń. Dlatego pojęcie przejścia na rentę lub emeryturę inter-
pretowane jest w kategoriach obiektywnych, co oznacza, że nie jest ważny zamiar
pracownika skorzystania z tych świadczeń lecz rzeczywisty, obiektywny skutek w
postaci skorzystania z przyznanego świadczenia rentowego lub emerytalnego w
związku z ustaniem stosunku pracy (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z
dnia 4 czerwca 1991 r., I PZP 17/91, OSNCP 1992 z. 3 poz. 37).
Wprawdzie judykatura przyznająca pracownikowi prawo do jednorazowej od-
prawy rentowej, gdy uzyskał on rentę nie z dniem zakończenia stosunku pracy, lecz
po upływie okresu pobierania zasiłku chorobowego z powodu choroby rozpoczętej w
czasie zatrudnienia, a zakończonej po ustaniu stosunku pracy, zasadniczo posiadała
odniesienie do bezterminowych stosunków pracy, to Sąd Najwyższy już w uzasad-
nieniu uchwały z dnia 2 marca 1994 r., I PZP 4/94 (OSNAPiUS 1994 nr 2 poz. 24)
sygnalizował pogląd, że również rozwiązanie umowy o pracę zawartej na czas okreś-
lony, które następuje wraz z upływem ustalonego przez strony terminu, nie pozbawia
pracownika prawa do odprawy, jeżeli zbiega się w czasie z jego przejściem na
emeryturę lub rentę inwalidzką. Stanowisko to potwierdzają obowiązujące regulacje
prawne, które nie uzależniają prawa do jednorazowej odprawy pieniężnej od rodzaju
stosunku pracy, który ustaje w związku z przejściem pracownika na rentę lub
emeryturę, jeżeli choroba prowadząca po nieprzerwanym okresie pobierania
świadczeń z tytułu niezdolności do pracy do nabycia prawa do renty została stwier-
dzona w czasie trwania stosunku pracy i ma charakter przyczyny decydującej, tj. ze
swej istoty przyczyny sprawczej, prowadzącej do skorzystania z uprawnień do renty
lub emerytury. Z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby pracownik jest
uprawniony przede wszystkim do nabycia chorobowych świadczeń pracowniczych
(świadczenia przysługujące w okresie niezdolności do pracy - art. 92 KP) lub do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego, które mogą prowadzić do odzyskania
sprawności zawodowej po okresie czasowej niezdolności do pracy. Okres choroby i
pobierania tych świadczeń może przy tym trwać dłużej niż stosunek pracy, a prawo
do emerytury lub renty dla osoby spełniającej warunki do ich przyznania powstaje
dopiero z dniem zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego (art. 76 ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin - Dz. U. Nr
40, poz. 267 ze zm.). Prawo do jednorazowej odprawy rentowej może zatem
powstać dopiero po przyznaniu i skorzystaniu przez uprawnionego pracownika z
7
renty inwalidzkiej. Dotyczy to również pracownika, który był inwalidą przed podjęciem
zatrudnienia terminowego, ale nie korzystał z renty inwalidzkiej i stał się niezdolny do
pracy w czasie tego zatrudnienia wskutek choroby prowadzącej, po nieprzerwanym
okresie pobierania zasiłku chorobowego, do przyznania mu uprawnień rentowych.
Jeżeli taki pracownik nie korzystał z jednorazowej odprawy pieniężnej w związku z
przejściem na rentę, to jako pracownikowi, którego terminowy stosunek pracy ustał w
związku z przejściem na rentę przysługuje mu jednorazowa odprawa pieniężna na
warunkach określonych w § 16 ust. 1 rozp. MPiPS z 19 lipca 1996 r.
Nadto w stosunku do powoda, u którego inwalidztwo dla celów zatrudnienia
osób niepełnosprawnych stwierdzono przed podjęciem zatrudnienia terminowego,
nieprzyznanie mu jednorazowej odprawy pieniężnej byłoby niedopuszczalną dys-
kryminacją w rozumieniu art. 11
3
KP, która oznaczałaby bezprawne pozbawienie go
należnego uprawnienia z uwagi na okoliczności związane z jego stanem zdrowia.
Powyższe względy prowadziły do podjęcia określonej w sentencji uchwały.
========================================