Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 sierpnia 1998 r.
I PKN 262/98
Dyrektorowi nie przysługuje sprzeciw od decyzji uprawnionego organu o
odwołaniu go ze stanowiska (art. 63 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przed-
siębiorstwach państwowych, jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze
zm.).
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Adam Józefowicz
(sprawozdawca), Zbigniew Myszka (autor uzasadnienia).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 25 sierpnia 1998 r. sprawy z po-
wództwa Antoniego Ł. przeciwko Wojewodzie L., Wojewódzkiej Dyrekcji Inwestycji w
L. o unieważnienie decyzji Wojewody L., na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 5
marca 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 5 marca 19898 r. oddalił apelację powoda Antoniego Ł. od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Legnicy z dnia 26 listopada 1997 r. [...], oddalającego
powództwo o unieważnienie decyzji Wojewody L., odwołującej powoda ze stanowis-
ka dyrektora Wojewódzkiej Dyrekcji Inwestycji w L.
W sprawie tej ustalono, że w dniu 16 czerwca 1994 r. powód został powołany
przez radę pracowniczą Wojewódzkiej Dyrekcji Inwestycji w L. na stanowisko dyrek-
tora tego przedsiębiorstwa. Natomiast w dniu 8 października 1997 r. powód został
odwołany z tego stanowiska na podstawie art. 70 § 2 KP przez Wojewodę L., będą-
cego organem założycielskim Wojewódzkiej Dyrekcji Inwestycji w L. Odwołanie uza-
sadniono utratą przez powoda zdolności do zarządzania przedsiębiorstwem i kiero-
2
wania załogą, z czego wynikały opóźnienia terminów realizowanych inwestycji pub-
licznych, zła jakość wykonywanych robót i brak nadzoru. Od decyzji o odwołaniu po-
wód wniósł sprzeciw do Wojewody L., który podtrzymał swoje stanowisko.
Na tle takich ustaleń Sąd Wojewódzki potwierdził prawidłowość poglądu Sądu
pierwszej instancji, że powództwo ze stosunku pracy dyrektora winno być skierowane
przeciwko pracodawcy powoda (Wojewódzkiej Dyrekcji Inwestycji w L.), mającego
status przedsiębiorstwa państwowego. Natomiast tryb powołania i odwołania dyrek-
tora regulują przepisy ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach pańs-
twowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm., powoływanej dalej
jako ustawa o p.p. lub ustawa). Do odwołania dyrektora przedsiębiorstwa państwo-
wego jest uprawniona rada pracownicza (art. 37) lub organ założycielski (art. 37 a tej
ustawy), przy czym w zakresie oceny prawnej rozwiązania stosunku pracy dyrektora
mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy.
Sąd Wojewódzki przyjął, że organ założycielski skorzystał ze swoich kompe-
tencji do odwołania powoda w trybie art. 37 a ust. 1 ustawy oraz sygnalizował, że w
dacie odwołania powoda ze stanowiska w pozwanym przedsiębiorstwie nie działała
rada pracownicza, której upłynęła kadencja, a nową radę powołano dopiero pod ko-
niec października 1997 r. Brak działań powoda w celu zachowania terminowego wy-
boru tego organu samorządu pracowniczego był jednym z powodów odwołania go ze
stanowiska. W takich okolicznościach sprawy organem uprawnionym do skuteczne-
go odwołania powoda ze stanowiska dyrektora był Wojewoda jako organ założy-
cielski przedsiębiorstwa.
Równocześnie, skoro przepisy Kodeksu pracy dotyczące stosunku pracy z
powołania jednoznacznie wyłączają dopuszczalność orzekania o bezskuteczności
odwołania, o odszkodowaniu przewidzianym w razie wypowiedzenia umowy o pracę
lub o przywróceniu do pracy pracownika odwołanego ze stanowiska (art. 69 KP),
powód nie mógł skutecznie dochodzić roszczeń związanych z odwołaniem go ze
stanowiska dyrektora w sposób równoznaczny z wypowiedzeniem umowy o pracę.
Sąd Wojewódzki wskazał na utrwaloną judykaturę Sądu Najwyższego, która nie do-
puszcza dochodzenia przez pracowników odwołanych ze stanowiska ustalenia, że
stosunek pracy z powołania został rozwiązany z naruszeniem przepisów prawa, bądź
ustalenia nieważności decyzji organu założycielskiego o odwołaniu ze stanowiska w
trybie art. 189 KPC lub na podstawie art. 58 § 1 lub § 2 KC w związku z art. 300 KP.
3
W kasacji powoda podniesiono zarzuty naruszenia przepisów prawa material-
nego przez przyjęcie, że w sprawie nie miały zastosowania przepisy art. 1, art. 37 a,
art. 38, art. 58 ust. 2 i art. 63 ustawy o p.p., a jedynie art. 70 § 2 KP, oraz skutkujące
nieważnością postępowania orzekanie w procesie przez Sąd Rejonowy, podczas gdy
zgodnie z art. 691
1
-691
8
KPC, właściwym do rozpoznania sprawy był „sąd gos-
podarczy stopnia wojewódzkiego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wstępnie wymaga podkreślenia, że odwołanie pracownika zatrudnionego na
podstawie powołania wywołuje podwójny skutek prawny: natychmiastowy - w sferze
organizacyjnej - w postaci pozbawienia pracownika stanowiska, na które był powoła-
ny; a także w sferze stosunku pracy, gdzie akt odwołania jest równoznaczny z wy-
powiedzeniem (art. 70 § 2 KP) bądź rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedze-
nia (art. 70 § 3 KP). Oznacza to, że w wyniku odwołania powód został pozbawiony
stanowiska oraz kompetencji dyrektora, przez co w dacie odwołania utracił status
kierowniczego organu przedsiębiorstwa państwowego. Już z tego powodu chybiony
okazał się kasacyjny zarzut naruszenia art. 691
1
-691
8
KPC, które stosuje się w
sprawach o rozstrzygnięcie sporu między radą pracowniczą a dyrektorem przedsię-
biorstwa, albo między organami przedsiębiorstwa a organem założycielskim lub or-
ganem sprawującym nadzór na przedsiębiorstwem. Jeżeli powód w wyniku odwoła-
nia ze stanowiska został pozbawiony statusu prawnego kierowniczego organu
przedsiębiorstwa państwowego, to nie może być uczestnikiem postępowania niepro-
cesowego w sprawach z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o
samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego, w których zdolność sądową po-
siada organ przedsiębiorstwa, tj. jego dyrektor (art. 691
3
KPC). Powodowi nie przys-
ługiwał zatem sprzeciw w trybie art. 63 ustawy o p.p., jaki służy wyłącznie dyrektorowi
przedsiębiorstwa państwowego, a to stanowisko i związany z nim status prawny
organu przedsiębiorstwa powód utracił w wyniku i w dacie odwołania.
Nadto dyrektorowi przysługuje sprzeciw z art. 63 ustawy wyłącznie w stosunku
do decyzji podjętych wobec przedsiębiorstwa przez organ nadzorczy. Chodzi tu o
decyzje podjęte przez organ założycielski w zakresie jego kompetencji do władczego
wkraczania w sprawy przedsiębiorstwa (art. 58 ust. 2 ustawy o p.p.). Na podstawie
takich decyzji organ założycielski może nałożyć na przedsiębiorstwo obowiązek wy-
4
konania określonych zadań (art. 60), bądź wstrzymać wykonanie sprzecznej z pra-
wem decyzji dyrektora oraz zobowiązać go do jej zmiany lub cofnięcia (art. 61 tej
ustawy). Jednakże do zakresu decyzji podejmowanych w sprawach przedsiębiorstwa
nie zaliczają się decyzje co do obsady personalnej stanowiska dyrektora przedsię-
biorstwa państwowego, które podlegają zakwestionowaniu wyłącznie w drodze zgło-
szenia sprzeciwu według przepisów Rozdziału 8 ustawy o p.p. - („Organy przedsię-
biorstwa państwowego”). Z tych regulacji wynika, że od decyzji w sprawach powoła-
nia lub odwołania dyrektora przedsiębiorstwa państwowego - sprzeciw przysługuje
wyłącznie radzie pracowniczej i to w trybie odsyłającym do art. 63 ustawy (art. 34 ust.
2, art. 37 ust. 5 i art. 45 ust. 4). Samemu dyrektorowi sprzeciw w trybie art. 63
przysługuje wyłącznie od decyzji o zawieszeniu go w czynnościach (art. 41 ust. 2
ustawy). Z przepisów tych wynika, że uprawnienie do złożenia sprzeciwu w sprawach
obsady personalnej na stanowisku dyrektora przedsiębiorstwa państwowego
wymaga wyraźnej pozytywnej ustawowej podstawy prawnej, a władcze wkraczanie
organu założycielskiego wiąże się z dyrektorem jedynie w ten sposób, że może do-
tyczyć podjętych przez niego decyzji w sprawach przedsiębiorstwa, ale nigdy
bezpośrednio jego osoby (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 1995
r., I CRN 17/95, OSNCP 1995 z. 9, poz. 131).
W sprawach dotyczących powołania lub odwołania dyrektora przedsiębiorstwa
szczególne i wyraźne regulacje prawne przewidują wniesienie sprzeciwu wyłącznie
przez radę pracowniczą i odsyłają do trybu określonego w art. 63 ustawy o p.p., co
dyskwalifikuje prezentowaną w kasacji wykładnię, że sprzeciw od odwołania
dyrektora ze stanowiska przysługuje pracownikowi odwołanemu ze stanowiska dy-
rektora przedsiębiorstwa państwowego we własnej sprawie i to w drodze bezpośred-
niego zastosowania dyspozycji art. 63 ustawy o p.p. Brak pozytywnej regulacji nor-
matywnej przewidującej zgłoszenie przez dyrektora sprzeciwu od decyzji organu za-
łożycielskiego o odwołaniu go ze stanowiska, jak też wniesienia przez niego sprawy
do sądu o uchylenie takiej decyzji na podstawie przepisów ustawy o p.p. - powoduje,
że odwołany dyrektor przedsiębiorstwa nie jest uprawniony do kwestionowania tej
decyzji w drodze powództwa o ustalenie jej nieważności (por. uchwała Sądu Najwyż-
szego z dnia 23 marca 1993 r., I PZP 1/93, OSNCP 1993 z. 12, poz. 210).
Ocena skutków prawnych odwołania powoda w zakresie jego stosunku pracy
jako dyrektora przedsiębiorstwa państwowego możliwa była jedynie na gruncie prze-
pisów Kodeksu pracy. W zakresie rozwiązania pracowniczego stosunku pracy dy-
5
rektora przedsiębiorstwa państwowego Sąd drugiej instancji trafnie wskazał, że or-
gan założycielski odwołał powoda na podstawie szczególnej - w stosunku do art. 70
§ 1 KP - dyspozycji art. 37a ust. 1 ustawy o p.p. Nie miało uzasadnienia prawnego
ani racjonalnego twierdzenie, że brak organu, który powołał powoda na stanowisko
dyrektora i który był uprawniony do odwołania pracownika ze stanowiska w trybie art.
70 § 1 KP (brak rady pracowniczej nie wybranej na kolejną kadencję w dacie odwo-
łania powoda ze stanowiska), uniemożliwiał odwołanie dyrektora przez organ zało-
życielski w szczególnym trybie określonym w art. 37a ustawy o p.p. Warto przy okazji
zasygnalizować, że od decyzji o odwołaniu dyrektora z przyczyn określonych w tym
przepisie sprzeciw w trybie odsyłającym do art. 63 tej ustawy nie przysługuje również
radzie pracowniczej.
W sprawie nie został naruszony przepis art. 38 ustawy o p.p., który przewiduje
rozwiązanie stosunku pracy w trybie i na zasadach określonych w art. 70-72
Kodeksu pracy. Zastosowanie przez organ założycielski trybu określonego w art. 70
§ 2 KP wyłączyło dopuszczalność rozpatrywania sporów ze stosunku pracy odwoła-
nego pracownika w części dotyczącej orzekania o bezskuteczności wypowiedzenia,
o odszkodowaniu przewidzianym w razie odwołania równoznacznego z wypowie-
dzeniem stosunku pracy oraz o przywracaniu do pracy (art. 69 pkt 2 KP). W tym za-
kresie bez znaczenia prawnego byłoby zatem badanie prawdziwości wskazanych
przyczyn odwołania powoda ze stanowiska dyrektora pod kątem wypełnienia przes-
łanek uzasadniających odwołanie w trybie art. 37a ust. 1 ustawy o p.p., skoro nega-
tywne zweryfikowanie wskazanych przyczyn odwołania i tak nie mogłoby prowadzić
do podważenia skuteczności prawnej dokonanego odwołania powoda ze stanowiska
(w sposób równoznaczny z wypowiedzeniem umowy o pracę).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
393
12
KPC.
========================================