Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 września 1998 r.
II UKN 218/98
Zaakceptowanie przez sąd drugiej instancji orzeczenia, w którym sąd
pierwszej instancji nie skorygował błędu organu rentowego, polegającego na
przypisaniu nieskładkowego charakteru okresowi pobierania zasiłku macie-
rzyńskiego w trakcie korzystania z urlopu wychowawczego, uzasadnia zarzut
kasacji niewłaściwego zastosowania prawa materialnego (art. 2 ust. 1 pkt 5
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasa-
dach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Barbara Wagner, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 września 1998 r. sprawy z wniosku
Małgorzaty W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o
rentę inwalidzką, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 27 listopada 1997 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzi-
bą w Gdyn,i wyrokiem z dnia 19 czerwca 1997 r. [...], oddalił odwołanie Małgorzaty
W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w G. z dnia 28 lutego
1997 r., odmawiającej wnioskodawczyni prawa do renty inwalidzkiej, gdyż w dziesię-
cioleciu poprzedzającym powstanie inwalidztwa, względnie złożenie wniosku - nie
2
wykazała 5-letniego okresu zatrudnienia. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd
Wojewódzki powołał się na następujące ustalenia faktyczne oraz ich prawną ocenę.
Wnioskodawczyni Małgorzata W., urodzona 17 sierpnia 1960 r., podjęła za-
trudnienie w dniu 1 września 1981 r. w Państwowym Przedszkolu [...] w W., gdzie
pracowała do dnia 31 października 1986 r. W okresie od 1 listopada 1986 r. do 3
sierpnia 1993 r. wnioskodawczyni pracowała w Przedszkolu Samorządowym [...] w
W. Od dnia 6 grudnia 1987 r. do 31 sierpnia 1993 r. Małgorzata W. korzystała z
urlopu wychowawczego, a od 18 września 1993 r. do 17 września 1994 r. pobierała
zasiłek dla bezrobotnych. Następnie wnioskodawczyni była od 1 lutego 1995 r. do 31
sierpnia 1995 r. zatrudniona w Przedsiębiorstwie „T.” w W. jako osoba współpracu-
jąca z mężem, a od dnia 16 grudnia 1995 r. do dnia 15 grudnia 1996 r. ponownie
pobierała zasiłek dla bezrobotnych.
Obwodowa Komisja Lekarska do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w W. orze-
czeniem z dnia 20 grudnia 1997 r. zaliczyła Małgorzatę W. do trzeciej grupy inwali-
dów, ustalając istnienie inwalidztwa od dnia 4 stycznia 1996 r. Wniosek Małgorzaty
W. z dnia 31 stycznia 1997 r. o przyznanie renty inwalidzkiej organ rentowy załatwił
jednak odmownie po stwierdzeniu, że w dziesięcioleciu poprzedzającym powstanie
inwalidztwa, tj. w okresie od 4 stycznia 1986 r. do 4 stycznia 1996 r., wnioskodaw-
czyni nie spełnia wymagania 5-letniego okresu zatrudnienia, gdyż udokumentowała
łączny okres 4 lat 8 miesięcy i 28 dni zatrudnienia, w tym 3 lata 6 miesięcy i 21 dni
okresów składkowych oraz 1 rok 2 miesiące i 7 dni okresów nieskładkowych.
Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, pięcioletni okres zatrudnienia należy obliczać
w dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku, gdyż w chwili jego zgłoszenia wnios-
kodawczyni pobierała zasiłek dla bezrobotnych, co zgodnie z art. 33 ust. 2 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U.
Nr 40, poz. 267 ze zm.) jest równoznaczne z pozostawaniem w zatrudnieniu. Obli-
czone w ten sposób zatrudnienie wnioskodawczyni w okresie od 31 stycznia 1987 r.
do 31 stycznia 1997 r. wynosi 4 lata 2 miesiące i 2 dni, czyli nie uprawnia jej do renty
inwalidzkiej.
Wobec wnioskodawczyni nie ma natomiast - w ocenie Sądu Wojewódzkiego -
zastosowania art. 33 ust. ustawy o z.e.p., który stanowi, że jeżeli pracownik nie
osiągnął okresu zatrudnienia wymienionego w art. 33 ust. 1, to warunek posiadania
wymaganego okresu zatrudnienia uważa się za spełniony, gdy podjął on zatrudnienie
przed osiągnięciem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole
3
ponadpodstawowej lub w szkole wyższej i pozostawał w zatrudnieniu do dnia pows-
tania inwalidztwa bez przerwy lub z przerwami nie przekraczającymi 6 miesięcy.
Cytowany przepis odnosi się jedynie do sytuacji powstania inwalidztwa przed osiąg-
nięciem 30-go roku życia. Tymczasem inwalidztwo wnioskodawczyni powstało w
wieku powyżej 30 lat, wobec czego należy wobec niej stosować art. 33 ust. 1 pkt 5
ustawy o z.e.p., zgodnie z którym okres zatrudnienia wymagany dla uzyskania prawa
do renty inwalidzkiej wynosi 5 lat.
Apelację wnioskodawczyni oddalił Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku wyrokiem z dnia 27 listopada 1997 r. [...]. W motywach tego
wyroku Sąd Apelacyjny podał, że orzeczenie Sądu pierwszej instancji jest - mimo
błędnego uzasadnienia - zgodne z prawem. Przepis art. 33 ust. 3 ustawy o z.e.p.
dotyczy bowiem osób, które nie posiadają okresu zatrudnienia w ilości lat wskaza-
nych w art. 33 ust. 1 od pkt 1 do pkt 5 (łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczal-
nymi). Wnioskodawczyni twierdzi wprawdzie, że jest absolwentką szkoły pomatural-
nej i podjęła zatrudnienie w ciągu 6 miesięcy od jej ukończenia, lecz nie przedłożyła
stosownego świadectwa szkolnego. Gdyby jednak jej twierdzenie uznać za prawdzi-
we, to i tak nie można by przyjąć, że w dacie powstania inwalidztwa, a więc w dniu 4
stycznia 1996 r. pozostawała w zatrudnieniu. Zatrudnieniem według art. 5 ustawy o
z.e.p. jest wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy. W okresie od 16 grudnia
1995 r. do 15 grudnia 1996 r. wnioskodawczyni pobierała zasiłek dla bezrobotnych, a
więc według art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i prze-
ciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 47, poz. 211 ze zm.) była
osobą nie zatrudnioną i nie wykonującą pracy zarobkowej. Nie sposób zatem przy-
jąć, że wnioskodawczyni spełnia warunki do przyznania renty inwalidzkiej na pods-
tawie art. 33 ust. 3 ustawy o z.e.p.
Wnioskodawczyni nie spełnia też przesłanek do przyznania dochodzonego
świadczenia w trybie art. 32 i art. 33 ust. 2 powołanej ustawy. W dziesięcioleciu po-
przedzającym datę powstania inwalidztwa pourazowego („doznała złamania w okoli-
cy stawu skokowego w połączeniu ze zwichnięciem”), tj. od 4 stycznia 1986 r. do 4
stycznia 1996 r., wnioskodawczyni legitymuje się okresem składkowym wynoszącym
3 lata 8 miesięcy i 6 dni. Na okres ten składają się okresy: zatrudnienia od 4 stycznia
1986 r. do 6 grudnia 1987 r. (1 rok 10 miesięcy i 6 dni) oraz pobierania zasiłku dla
bezrobotnych od 18 września 1993 r. do 17 września 1994 r. (1 rok) oraz od 16
grudnia 1995 r. do 15 grudnia 1996 r. (1 rok). W okresie korzystania z zasiłku dla
4
bezrobotnych od 15 lutego do 4 maja 1996 r. i od 31 maja do 29 czerwca 1996 r., a
więc przez 2 miesiące i 18 dni, wnioskodawczyni pobierała zasiłek chorobowy, który
jest okresem nieskładkowym i o ten okres należy pomniejszyć wskazany okres
składkowy, który wynosi zatem 3 lata 6 miesięcy i 18 dni. Po dodaniu 1/3 okresów
nieskładkowych (urlopu wychowawczego) daje to łącznie 4 lata 8 miesięcy i 6 dni.
Pięcioletniego okresu zatrudnienia nie stanowi też suma okresów składkowych
i nieskładkowych przypadających na dziesięciolecie liczone od złożenia wniosku w
dniu 31 stycznia 1997 r. W okresie od 1 lutego 1987 r. do 5 grudnia 1987 r. (po tej
dacie rozpoczął się urlop wychowawczy) wnioskodawczyni pracowała 11 miesięcy i 5
dni. Następnie wnioskodawczyni pobierała przez rok zasiłek dla bezrobotnych (od 18
września 1993 r. do 17 września 1994 r.), a od 1 lutego do 31 sierpnia 1995 r. była
przez 8 miesięcy ubezpieczona jako osoba współpracująca. Od dnia 16 grudnia
1995 r. do wypadku w dniu 4 stycznia 1996 r., czyli przez 18 dni, miała natomiast
uprawnienie do zasiłku dla bezrobotnych. Te okresy składkowe wynoszą więc łącznie
2 lata 7 miesięcy i 23 dni, a wraz z 1/3 okresów nieskładkowych stanowią okres 3 lat
6 miesięcy i 3 dni.
Sąd Apelacyjny podkreślił też, że bez znaczenia jest twierdzenie wnioskodaw-
czyni, iż przez 3 miesiące odmawiano jej w ZUS-ie przyjęcia wniosku rentowego.
Wniosek można bowiem było wysłać pocztą, a poza tym nawet ewentualne
uwzględnienie tej zwłoki nie zapewniałoby okresu zatrudnienia potrzebnego wnios-
kodawczyni według art. 33 ust. 1 ustawy o z.e.p. dla nabycia prawa do renty inwa-
lidzkiej.
Kasację od powyższego wyroku wniósł w imieniu wnioskodawczyni jej pełno-
mocnik, zarzucając naruszenie art. 11 ust. 1, 32 i 33 ustawy z dnia 14 grudnia 1982
r. o z.e.p., jak też art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) i domagając się na tej podstawie uchylenia
zaskarżonego orzeczenia oraz przekazania sprawy Sądowi pierwszej albo drugiej
instancji do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów procesu należnych
za wszystkie instancje. W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że Sąd Apelacyjny
„wadliwie uznał”, iż skarżąca „nie spełnia warunków z art. 32 i 33 ustawy o z.e.p.”,
chociaż pracę podjęła bezpośrednio po ukończeniu szkoły, a przerwy w zatrudnieniu
do chwili powstania inwalidztwa nie przekraczały 6 miesięcy. Do dnia 31 sierpnia
1995 r. skarżąca pozostawała w zatrudnieniu w Przedsiębiorstwie „TOM” jako osoba
5
współpracująca z mężem, a wypadek miał miejsce w dniu 4 stycznia 1996 r., a więc
przed upływem 6 miesięcy od ustania tego zatrudnienia. W chwili wypadku skarżąca
przebywała też na zasiłku dla bezrobotnych, co jest okresem składkowym.
Takim okresem składkowym zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy rewaloryza-
cyjnej i okresem zatrudnienia w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy o z.e.p., są również
okresy pobierania zasiłku macierzyńskiego. Zasiłki takie skarżąca pobierała w okre-
sie urlopu macierzyńskiego od 23 września 1990 r. do 26 stycznia 1991 r. z tytułu
urodzenia w dniu 24 września 1990 r. syna Tomasza oraz w okresie urlopu macie-
rzyńskiego od 9 marca 1993 r. do 28 czerwca 1993 r. z tytułu urodzenia w dniu 10
marca 1993 r. syna Marcina. Dzieci urodziły się wprawdzie w trakcie urlopu wycho-
wawczego, ale nie ma to wpływu na kwalifikację pobieranych w związku z tym zasił-
ków macierzyńskich jako okresów składkowych. Z przedstawionego przez skarżącą i
załączonego do kasacji zestawienia wynika, że od momentu wypadku z dnia 4
stycznia 1996 r. legitymowała się ona okresem zatrudnienia wynoszącym łącznie 5
lat 7 miesięcy i 10 dni.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna, gdyż zaskarżony wyrok narusza art. 2 ust. 1 pkt 5
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.) przez niezastosowanie tego przepisu w przedmiotowej sprawie. Powołany
przepis stanowi bowiem, że przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń emerytalno-
rentowych uwzględnia się jako okresy składkowe, m.in. okresy pobierania zasiłku
macierzyńskiego, a jeżeli okresy te przypadały przed dniem wejścia ustawy w życie,
to uważa się je za okresy składkowe (art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy). Jest to konse-
kwencja wcześniejszego kwalifikowania ich jako okresy zatrudnienia w rozumieniu
art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracow-
ników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), chociaż kasacyjny zarzut narusze-
nia tego przepisu w sytuacji uregulowania wspomnianych zaszłości przez ustawę
rewaloryzacyjną był całkowicie zbędny. Dla składkowego charakteru okresów pobie-
rania zasiłków macierzyńskich nie ma przy tym znaczenia fakt, że uprawnienie do
tego zasiłku przypada na okres urlopu wychowawczego.
6
W takiej właśnie sytuacji faktycznej była skarżąca, która w okresie urlopu wy-
chowawczego od dnia 6 grudnia 1987 r. od dnia 31 sierpnia 1993 r., rozpoczętego
po urodzeniu w dniu 22 lipca 1987 r. syna Michała, urodziła jeszcze dwóch synów:
Tomasza - w dniu 24 września 1990 r. oraz Marcina - w dniu 10 marca 1993 r. Dwa
pierwsze porody były też znane ZUS-owi z treści wniosku rentowego z dnia 31
stycznia 1997 r., gdyż skarżąca załączyła do niego nie tylko skrócony odpis aktu
urodzenia syna Michała (zapewne w celu wykazania tytułu do urlopu wychowawcze-
go), ale również syna Tomasza. Daty urodzenia tych dzieci (22 lipca 1987 r. i 24
września 1990 r.) są też w aktach rentowych odnotowane kilkakrotnie na wewnętrz-
nych dokumentach organu rentowego, służących ewidencji danych dla ustalenia
prawa do świadczenia. Urodzenie przez skarżącą syna Tomasza w okresie korzys-
tania z urlopu na wychowanie syna Michała było więc elementem stanu faktycznego
ustalonego w sprawie przez organ rentowy, lecz nie znalazło odzwierciedlenia w
treści jego decyzji z dnia 28 lutego 1997 r. Tymczasem właściwa kwalifikacja prawna
okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego z tytułu urodzenia syna Tomasza zmie-
niłaby skarżącej liczby posiadanych okresów składkowych, a tym samym rozmiar
podlegających wliczeniu okresów nieskładkowych, potwierdzając jej prawo do renty
inwalidzkiej, nawet bez uwzględnienia zasiłku macierzyńskiego na syna Marcina.
Organ rentowy popełnił więc błąd nie tyle w zakresie ustalenia stanu faktycz-
nego, ile przy jego subsumpcji pod odpowiednie normy prawne, które to uchybienie
powtórzyły, a przynajmniej nie skorygowały go Sądy obu instancji. Dlatego kasację
należało uwzględnić i zaskarżony wyrok uchylić, chociaż skarżąca nie podniosła pod
jego adresem żadnych zarzutów procesowych i ograniczyła się do zarzutów naru-
szenia prawa materialnego. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny
rozważy alternatywę wydania orzeczenia reformatoryjnego albo zastosowania art.
477
14a
KPC.
Z wyżej podanych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
13
§ 1 KPC
orzekł, jak w sentencji.
========================================