Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 września 1998 r.
II UKN 229/98
1. Przepis art. 22 § 1
1
KP nie stwarza prawnego domniemania zawarcia
umowy o pracę.
2. O rodzaju zawartej umowy rozstrzyga zgodna wola stron. Organ ren-
towy może kwestionować rodzaj łączącej strony umowy albo jako zawartej dla
pozoru (art. 83 KC w związku z art. 300 KP) albo jako mającej na celu obejście
ustawy (art. 58 § 1 KC w związku z art. 300 KP).
3. Pełnienie dyżurów lekarskich w komórce organizacyjnej zakładów
służby zdrowia, do której zadań należy zapewnienie pacjentom opieki całodo-
bowej przez lekarzy zatrudnionych poza tym zakładem, może mieć podstawę w
umowie o świadczenie usług (art. 750 KC).
Przewodniczący SSN: Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Barbara Wagner
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 września 1998 r. sprawy z wniosku
Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w P. o składki na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji
organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Warszawie z dnia 9 grudnia 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P. decyzją z dnia 27 marca 1997
r. zobowiązał Wojewódzki Szpital Zespolony w P. do zapłaty kwot - 28.225,24 zł ty-
tułem zaległych składek na ubezpieczenie społeczne za wynagrodzenia wypłacone
lekarzom pełniącym dyżury lekarskie w okresie od stycznia 1994 r. do grudnia 1996
r. oraz 18.501, 10 zł tytułem odsetek. Organ rentowy ustalił, że podstawę zatrudnie-
2
nia lekarzy w celu pełnienia dyżurów lekarskich stanowiły umowy o pracę, a nie,
jakby to wynikało z ich nazwy, umowy zlecenia.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 4 września 1997 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że
ustalił, iż Wojewódzki Szpital Zespolony w P. nie miał obowiązku opłacania składek
na ubezpieczenie społeczne za okres od maja 1994 r. do grudnia 1996 r. z tytułu
zatrudnienia lekarzy na dyżurach w oparciu o umowy zlecenia oraz zasądził od Zak-
ładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P. na rzecz odwołującego się kwotę 150 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżył ten wyrok apelacją i podnosząc
zarzuty naruszenia prawa materialnego oraz sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z
treścią zebranego w sprawie materiału wniósł o jego zmianę przez oddalenie odwo-
łania oraz o zasądzenie od przeciwnika procesowego kosztów postępowania. Zda-
niem organu rentowego lekarze wykonywali pracę w warunkach określonych w art.
22 § 1 KP, a zatem ich zatrudnienie było zatrudnieniem w ramach stosunku pracy,
pomimo nadania umowom innej nazwy.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie podzielił
bez zastrzeżeń ocenę prawną niewadliwie ustalonego przez Sąd pierwszej instancji
stanu faktycznego i wyrokiem z dnia 9 grudnia 1997 r. [...], oddalił apelację.
Organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok kasacją i wskazując jako jej pods-
tawę naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię, w szczególności art.
22 KP, art. 734 KPC oraz art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpie-
czeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub
umowy zlecenia (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.), wniósł o
jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoz-
nania lub o zmianę przez ustalenie, że „ Wojewódzki Szpital Zespolony łączył z leka-
rzami pełniącymi dyżury lekarskie umowy o pracę od których przysługują składki na
ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy” oraz o „zasądzenie kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych”. Skarżący wywodził, że „zarówno treść
zawartych umów jak i sposób wykonywania zobowiązań wynikających z tych umów
nie odpowiada istocie umowy - zlecenie”. Lekarze pełniący dyżury „byli zobowiązani
do przebywania na oddziale w określonych godzinach, byli zobowiązani do przes-
trzegania ustaleń ordynatora oddziału tak w zakresie grafiku dyżurów (dni i godziny
pracy) jak też i w zakresie sposobu leczenia jeżeli leczenie było rozpoczęte, byli
3
uprawnieni do otrzymania wynagrodzenia za pełniony dyżur w tej samej wysokości,
do używania tych samych gabinetów, sprzętu i środków medycznych, a także do
spożywania posiłków w czasie dyżurów”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wojewódzki Szpital Zespolony w P. zawarł z lekarzami zatrudnionymi w ra-
mach stosunku pracy u innych pracodawców umowy nazwane umowami zlecenia,
które ze względu na przedmiot zobowiązania nie były umowami zlecenia w rozumie-
niu art. 734 KC, lecz umowami o świadczenie usług, do których z mocy art. 750 KC
stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Kwalifikacja umowy o świadczenie
usług jako umowy o pracę lub umowy cywilno - prawnej budzi w praktyce istotne
trudności. Przepisy ustawodawstwa pracy nie wskazują bowiem elementów przed-
miotowo istotnych umowy o pracę (art. 29 KP), a legalna definicja stosunku pracy
zawiera jedynie podstawowe jego cechy pojęciowe (art. 22 KP). W takiej sytuacji
kwalifikacji prawnej umowy o świadczenie usług można dokonywać tylko metodą ty-
pologiczną, tj. poprzez rozpoznanie i wskazanie jej cech przeważających (dominują-
cych). Tak od dziesięcioleci czyni się w nauce i orzecznictwie.
W razie ustalenia, iż zawarta przez strony umowa wykazuje cechy wspólne dla
umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, rozs-
trzygająca o jej typie powinna być in concreto wola stron. Art. 22 § 1
1
KP nie stwarza
prawnego domniemania zawarcia umowy o pracę. Nie wyłącza też ustalenia rodzaju
zawartej umowy poprzez wykładnię oświadczeń woli wedle kryteriów podanych w art.
65 KC, stosowanym tu poprzez art. 300 KP. O rodzaju zawartej umowy decyduje
więc nie tylko i nie tyle jej nazwa, ile cel i zgodny zamiar stron. Wykładając oświad-
czenia woli nie można jednak nazwie czynności prawnej odmówić jakiegokolwiek
znaczenia. Zwłaszcza wówczas, gdy strony mają świadomość co do rodzaju zawie-
ranej umowy, potwierdzoną jej postanowieniami. Art. 353
1
KC, skorygowany zasadą
uprzywilejowania pracownika, odnosi się także do umowy o pracę. O wyborze pods-
tawy zatrudnienia decyduje więc przede wszystkim zgodna, autonomiczna wola
stron.
W rozpoznawanej sprawie Sądy obu instancji ustaliły, że Wojewódzki Szpital
Zespolony w P. zawierał z lekarzami pełniącymi tam dyżury lekarskie, poza obo-
wiązkiem wynikającym z §§ 10 - 14 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia
4
1974 r. w sprawie niektórych obowiązków i uprawnień pracowników zatrudnionych w
zakładach służby zdrowia (Dz.U. Nr 51, poz. 326 ze zm.), umowy zlecenia. Strony
nie kwestionują tego typu podstawy świadczenia pracy strony nie. Ich zgodnej woli w
tej sytuacji można by przeciwstawić tylko zarzut zawarcia umowy zlecenia w celu
obejścia prawa (art. 58 § 1 KC w związku z art. 300 KP). To wymagałoby jednak
wykazania przez organ rentowy zamiaru kontrahentów obejścia prawa i wskazania
które przepisy prawa zamierzali obejść. Zarzutu takiego Zakład Ubezpieczeń Spo-
łecznych nie podnosi.
Ponadto zgodnie z art. 393
11
KPC Sąd Najwyższy rozpoznając sprawę jest
związany granicami kasacji. Skarżący nie wskazuje jako podstawy kasacyjnej naru-
szenia przepisów postępowania. W takiej sytuacji ustalenia stanowiące faktyczną
podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku nie podlegają kontroli
kasacyjnej i należy je uznać za niewadliwe. Skoro lekarze zatrudniani przez Woje-
wódzki Szpital Zespolony świadczyli usługi polegające na pełnieniu dyżurów na
podstawie umów cywilno - prawnych Sąd drugiej instancji prawidłowo zastosował
jako podstawę prawną rozstrzygnięcia przepisy ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyj-
nej i umowy zlecenia (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r., Nr 65, poz. 333 ze zm.),
zwłaszcza zaś jej art. 1 ust. 2.
Podstawa kasacji nie jest usprawiedliwiona. Dlatego też Sąd Najwyższy [...],
orzekł jak w sentencji.
========================================