Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 grudnia 1998 r.
II UKN 343/98
Stosownie do art. 5a ustawy z dnia 20 stycznia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) wa-
runkiem podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu przez rolnika
(domownika), który podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą jest
uprzednie, trwające nieprzerwanie przynajmniej przez jeden rok podleganie z
mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie.
Przewodniczący: SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Stefania Szymańska,
Maria Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 grudnia 1998 r. sprawy z wniosku
Jana O. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Re-
gionalnemu w B.B. o objęcie ubezpieczeniem społecznym, na skutek kasacji wnios-
kodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Katowicach z dnia 29 stycznia 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej wy-
rokiem z dnia 2 września 1997 r. [...], oddalił odwołanie Jana O. od decyzji Kasy Rol-
niczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w B.B. z dnia 5 maja
1997 r., którą ustalono, że przestał on podlegać obowiązkowi ubezpieczenia spo-
łecznego rolników.
Wyrok ten został oparty na następującym stanie faktycznym:
Jan O. w dniu 21 stycznia 1997 r. otrzymał w drodze darowizny gospodarstwo
rolne o pow. 0,6445 ha, a decyzją z dnia 21 lutego 1997 r. został objęty ubezpiecze-
niem społecznym rolników. Wobec podjęcia przez niego działalności gospodarczej 7
marca 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w B.B. objął wnioskodawcę z dniem
2
1 kwietnia 1997 r. ubezpieczeniem społecznym osób prowadzących działalność gos-
podarczą, a Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Rolniczego wydała zaskarżoną decyzję.
Sąd Wojewódzki uznał, że skarżący nie spełnia warunków pozwalających rol-
nikom na wybór systemu ubezpieczenia, określonych w przepisach art. 2 ustawy z
dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
(Dz.U. Nr 124, poz. 585) oraz art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpiecze-
niu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.).
W apelacji od tego wyroku ubezpieczony domagał się jego zmiany i orzecze-
nia, że podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników, zarzucając, że wyrok został
wydany z naruszeniem prawa materialnego, ponieważ obowiązujące przepisy sta-
nowią, że rolnik - na swój wniosek - podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 29 stycznia 1998 r. [...] oddalił apelację uznając - przy niespornym stanie
faktycznym - podstawę prawną zaskarżonego wyroku za prawidłową.
W kasacji od tego wyroku wnioskodawca wniósł o jego zmianę i uwzględnienie
odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go
wyroku Sądu Wojewódzkiego w Bielsku-Białej z dnia 1 września 1997 r. i przekaza-
nie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
procesu za wszystkie instancje według norm przepisanych. Jako podstawy kasacyjne
wskazano:
„1) naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 5 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 1
ustawy o u.s.r., a także art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1996 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin;
2) naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 227, 233 i 328 KPC przez
błędne ustalenie, że ubezpieczony nie spełnia warunków podlegania innemu ubez-
pieczeniu, o którym mowa w art. 2 cytowanej ustawy i przez ustalenie, że ubezpie-
czony zgłosił się do ubezpieczenia społecznego rolników w dniu 4 lutego 1997 r., a
zatem nie podlegał rocznemu ubezpieczeniu”.
Rozpoznając kasację w jej granicach Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co
następuje:
3
W przepisie art. 3933
KPC zawierającym wymogi formalne, jakim powinna od-
powiadać kasacja wymieniono uzasadnienie przytoczonych podstaw kasacyjnych.
Rozpatrywana kasacja zawiera uzasadnienie jedynie podstawy kasacyjnej z art. 3931
pkt 1 KPC natomiast ani jednym zdaniem nie odnosi się do przytoczonej podstawy z
pkt 2 tego przepisu, nie wskazuje na czym polega naruszenie zaskarżonym wyro-
kiem powołanych w niej przepisów postępowania. Na obowiązek uzasadnienia po-
woływanej podstawy kasacyjnej Sąd Najwyższy już wielokrotnie wskazywał w swym
orzecznictwie (por. postanowienia: z dnia 10 stycznia 1997 r., II CKN 21/96 - OSNC
1997 z. 5, poz. 61, z dnia 12 maja 1997 r., I CKN 107/97, z dnia 6 grudnia 1996 r., II
UKN 24/96 - OSNAPiUS 1997 nr 14, poz. 255). Tak więc ta podstawa kasacyjna nie
jest usprawiedliwiona, a Sąd Najwyższy przy rozpoznawaniu zasadności kasacyjnej
podstawy naruszenia prawa materialnego - zgodnie z art. 39315
KPC - związany jest
stanem faktycznym stanowiącym podstawę zaskarżonego wyroku.
Zgodnie z art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.) rolnik (domow-
nik), który podlegając ubezpieczeniu społecznemu w pełnym zakresie z mocy ustawy
nieprzerwanie co najmniej 1 rok, podejmuje działalność gospodarczą, podlega nadal
temu ubezpieczeniu, chyba że złoży Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych lub Kasie
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie, że chce podlegać innemu
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej.
Wykładnia gramatyczna tego przepisu prowadzi do wniosku, że warunkiem
podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu przez rolnika (domownika), który
podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą jest uprzednie, trwające nieprzer-
wanie przez 1 rok podleganie, w pełnym zakresie z mocy ustawy, ubezpieczeniu
społecznemu rolników. Wskazuje na to konstrukcja gramatyczna pierwszego zdania
tego przepisu, które ma decydujące znaczenie w sprawie. Zdanie to ma dwa orze-
czenia w określonym następstwie czasów. Użycie dla pierwszego orzeczenia, tj. dla
czasownika „podlegać” formy imiesłowu czynnego w postaci niedokonanej oznacza
rozpoczęcie tej czynności i jej trwanie przez okres wskazany w tym przepisie (nie-
przerwanie co najmniej 1 rok) zanim nastąpi czynność określona drugim orzecze-
niem, a więc zanim rolnik podjął działalność pozarolniczą gospodarczą.
Prezentowany w kasacji pogląd, że: „Stosując prawidłową wykładnię literalną
cytowanego wyżej art. 5a należy stwierdzić, że rolnik lub domownik, który podlegając
nieprzerwanie 1 rok ubezpieczeniu rolniczemu, absolutnie nie może zmienić ubez-
4
pieczenia i nadal musi być ubezpieczony w KRUS i nie może podlegać ubezpiecze-
niu w ZUS” oraz, że „(...) wszyscy inni rolnicy lub domownicy, którzy z ustawy są
ubezpieczeniu w KRUS mniej niż 1 rok, a także rolnicy, którzy w KRUS są ubezpie-
czeni na wniosek mogą dobrowolnie wybrać ubezpieczyciela składając zakładowi
ZUS lub w kasie odpowiednie oświadczenie” nie został uzasadniony, nie przytoczono
na jego poparcie żadnych argumentów prawnych. Nie przeprowadzono wykładni lite-
ralnej, do której odwołał się wnoszący kasację, nie wskazano też innych metod wyk-
ładni, które przemawiałyby za jego poglądem. Skład orzekający podziela pogląd wy-
rażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1996 r., II UKN 32/96
(OSNAPiUS 1997 nr 14, poz. 250), że trzecia instancja sądowa, jaką jest Sąd Naj-
wyższy w postępowaniu kasacyjnym, jest forum stosownym do polemiki co do spo-
sobu stosowania i wykładni prawa, a nie kolejnym miejscem prezentowania przez
strony własnego stanowiska w sprawie. Wobec braku wywodu prawnego Sąd Naj-
wyższy nie może ustosunkować się do zaproponowanej wykładni przytoczonego art.
5a wymienionej wyżej ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników poza stwierdzeniem, że przeczy ona wykładni gramatycznej. Dodać należy,
że zdanie drugie powołanego przepisu stanowi dalszy ciąg zdania pierwszego i obej-
muje swym zakresem podmiotowym ten sam krąg osób, o których stanowi zdanie
pierwsze. Innymi słowy, na mocy tego przepisu rolnik (domownik), który co najmniej
przez 1 rok nieprzerwanie podlegał w pełnym zakresie ubezpieczeniu społecznemu
rolników i w czasie trwania tego ubezpieczenia podjął pozarolniczą działalność gos-
podarczą, podlega nadal ubezpieczeniu społecznemu rolników. Ten sam rolnik (do-
mownik) może podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu działalności
gospodarczej, gdy złoży stosowne oświadczenie. Tak więc prawo wyboru pomiędzy
ubezpieczeniem społecznym rolników a innym ubezpieczeniem przysługuje tylko rol-
nikowi (domownikowi), który podjął pozarolniczą działalność gospodarczą po okresie
1 roku nieprzerwanego podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu.
Skoro, według niezakwestionowanych ustaleń wnioskodawca, przed podję-
ciem pozarolniczej działalności gospodarczej nie wykazał nieprzerwanego jednego
roku podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, zarzut naruszenia zaskarżo-
nym wyrokiem wskazanego w kasacji przepisu prawa materialnego jest chybiony.
Kasacja nie zawiera uzasadnienia zarzutu naruszenia przez Sąd drugiej ins-
tancji art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym
osób prowadzących działalność gospodarczą (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46,
5
poz. 250 ze zm.) błędnie wskazanej w kasacji, jako ustawa z dnia 18 grudnia 1996 r.,
co zwalnia Sąd Najwyższy od rozpoznania jego zasadności.
Bezprzedmiotowe jest dołączenie do kasacji pisma Prezesa Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego skierowanego do wnioskodawcy, bowiem pismo to za-
wiera jedynie wyjaśnienie stanowiska Kasy w związku ze stosowaniem art. 5a ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników, zgodne ze stanowiskiem przyjętym wobec
wnioskodawcy a stwierdzenie, że uzasadnienie decyzji ZUS „odbiega nieco od orygi-
nalnego zapisu ustawowego” nie oznacza, że decyzja ta jest błędna pod względem
merytorycznym (w dalszym ciągu tego zdania Prezes KRUS stwierdza zresztą, że
uzasadnienie to „dość precyzyjnie formułuje wyrażone w nim intencje ustawodawcy”).
Sąd Najwyższy zauważa, że pogląd wyrażony przez Rzecznika Praw Obywa-
telskich (w piśmie z dnia 19 maja 1997 r. skierowanym do Wicedyrektora Departa-
mentu Spraw Społeczno-Zawodowych i Socjalnych w Ministerstwie Rolnictwa i Gos-
podarki Żywnościowej), że przepis art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków dyskryminuje osoby prowadzące działalność gospodarczą, które następnie stają
się rolnikami, może stanowić inspirację do wystąpienia Ministra o zmianę tego prze-
pisu, nie stwarza jednak dla tych osób żadnego prawa podmiotowego i nie uprawnia
Sądu Najwyższego, ani sądów powszechnych do stosowania tego poglądu w prak-
tyce sądowej i orzekania wbrew zapisowi ustawowemu.
Mając powyższe na uwadze, wobec braku usprawiedliwionych podstaw kasa-
cyjnych, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================