Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 stycznia 1999 r.
II UKN 406/98
Podanie przez wnioskodawcę we wniosku o emeryturę nieprawdziwej in-
formacji, że nie pobiera on renty inwalidy wojennego, należy traktować jako
okoliczność uzasadniającą uznanie świadczenia za nienależnie pobrane w ro-
zumieniu art. 106 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Stefania Szymańska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 1999 r. sprawy z wniosku
Tadeusza S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o
zwrot nienależnie pobranego świadczenia, na skutek kasacji wnioskodawcy od wy-
roku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku
z dnia 16 marca 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w G. decyzją z dnia 1 sierpnia 1997
r. zobowiązał Tadeusza S. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres
od 1 sierpnia 1993 r. do 30 czerwca 1997 r. w kwocie 15.059,35 zł, bowiem w okresie
tym pobierał on dwa świadczenia, tj. emeryturę pracowniczą i rentę inwalidy wojen-
nego zamiast „półtorakrotnego świadczenia”.
W odwołaniu od powyższej decyzji skarżący domagając się jej zmiany twier-
dził, że pobierał świadczenie w dobrej wierze, ufając kompetencji organów świadcze-
nia te ustalających; nigdy nie sprawdzał wysokości świadczenia.
Organ rentowy wnosząc o oddalenie odwołania utrzymywał, że wnioskodawca
świadomie wprowadził go w błąd nie wskazując we wniosku o emeryturę, że pobiera
2
już rentę inwalidy wojennego; przyznał, że roszczenie o zwrot nienależnie pobranego
świadczenia w latach 1993-94 uległo przedawnieniu.
Wyrokiem z dnia 10 grudnia 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Toruniu zmienił zaskarżoną decyzję w pkt 2 i 5 stwierdzając, że
„ubezpieczony nie pobrał w okresie od 1.08.1993 r. do 30.06.1997 r. nienależnego
świadczenia w kwocie 15.059,35 zł i nie ma obowiązku jego zwrotu”. Zdaniem Sądu,
w sprawie wnioskodawcy bowiem nie ma zastosowania art. 106 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Apelację od powyższego wyroku w części dotyczącej zwrotu nienależnie po-
branego świadczenia za okres od 1 sierpnia 1994 r. do 30 czerwca 1997 r. złożył
organ rentowy, domagając się jego zmiany i oddalenia odwołania w zakresie zwrotu
nienależnie pobranego świadczenia za wyżej wymieniony okres. W uzasadnieniu
podniósł, że wnioskodawca składając wniosek o przyznanie emerytury stwierdził, iż
nie pobiera emerytury lub renty. Oznaczało to świadome wprowadzenie w błąd orga-
nu rentowego, ponieważ od dnia 1 listopada 1979 r. pobierał on rentę inwalidzką w
związku z pobytem w obozie. Spowodował w ten sposób wypłatę nienależnie pobra-
nego świadczenia.
Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację. Sąd uznał za błędny pogląd Sądu Woje-
wódzkiego, że pobrane przez wnioskodawcę w „podwójnym wymiarze” świadczenie,
zamiast „w półtorakrotnym”, nie jest świadczeniem nienależnym. Pogląd taki Sąd
Wojewódzki, jak wynika z treści jego uzasadnienia, wywiódł z faktu dysponowania
przez organ rentowy aktami wnioskodawcy dotyczącymi zarówno jego świadczeń
emerytalnych jak i rentowych i mimo tego dokonał sprzecznej z prawem wypłaty
dwóch świadczeń. Cytując treść art. 106 ust. 1 ustawy o z.e.p. Sąd Wojewódzki
skonstatował ogólnikowo, że żadna z okoliczności w tym przepisie wymienionych nie
zachodzi, pomijając zupełnie kwestię nieprawdziwych danych złożonych przez wnios-
kodawcę w podpisanym przez niego wniosku o emeryturę. O ile można by ostatecz-
nie zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Wojewódzkiego, że z braku wyraźnego pou-
czenia o prawie do pobierania dwóch świadczeń nie zachodzą przesłanki, o których
mowa w art. 106 ust. 2 pkt 1 (choć mając na uwadze treść pouczeń zawartych w ko-
lejnych decyzjach emerytalnych odnośnie obowiązku poinformowania organu rento-
wego między innymi o pobieraniu renty dla potrzeb zawieszania lub zmniejszania
świadczeń można by nad tą kwestią dyskutować), to bez wątpienia jednoznaczne
wskazanie we wniosku o emeryturę, że nie pobiera on renty, należy traktować jako
3
okoliczność uzasadniającą uznanie świadczenia za nienależnie pobrane w rozumie-
niu art. 106 ust. 2 pkt 2 wyżej powołanej ustawy. Ma rację organ rentowy, że zajmuje
się obsługą wielomilionowej rzeszy świadczeniobiorców i obliguje ich do wskazywa-
nia pewnych danych, przy czym tak jak zainteresowani mają prawo pozostawać w
przekonaniu, że organ rentowy wyliczył wszystko w granicach zakreślonych prawem
dla ustalenia ich świadczeń, tak organ rentowy ma prawo pozostawać w przekona-
niu, że informacje mu udzielone są rzetelne i prawdziwe. Tej rzetelności i prawdzi-
wości twierdzeniom wnioskodawcy trudno przypisać. Zatem świadczenie przez niego
pobrane ponad to, do którego ma prawo, jest nienależne i ma on obowiązek jego
zwrotu w granicach zakreślonych treścią art. 106 ust. 3 ustawy o z.e.p.
W kasacji, wniesionej przez pełnomocnika procesowego wnioskodawcy, za-
rzucono naruszenie prawa materialnego, tj. art. 106 ustawy o z.e.p. przez ustalenie,
iż wnioskodawca Tadeusz S. pobrał w okresie od 1 sierpnia 1993 r. do 30 czerwca
1997 r. nienależne świadczenie w kwocie 15.059,35 zł i jest zobowiązany do zwrotu
nienależnie pobranego świadczenia za okres od dnia 1 sierpnia 1994 r. do 30
czerwca 1997 r. podczas, gdy ubezpieczony nie pobrał go i nie powinien być zobo-
wiązany do zwrotu. Z tych powodów skarżący domaga się zmiany zaskarżonego wy-
roku i „ustalenia, że wnioskodawca nie pobrał nienależnego świadczenia w kwocie
15.059,35 zł i nie ma obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres
od 1 sierpnia 1994 r. do 30 czerwca 1997 r.”.
Zdaniem wnoszącego kasację, Sąd drugiej instancji dokonał nieprawidłowej
wykładni i niewłaściwie zastosował art. 106 ustawy o z.e.p. Podniesiono dalej, że
organ rentowy wypłacał dwa pełne świadczenia mimo, iż dysponował aktami wnios-
kodawcy, dotyczącymi pobierania renty inwalidy wojennego. Sytuację zbliżoną do
niniejszej, miała na uwadze uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1984 r., III
UZP 20/84. Dotyczy ona wprawdzie błędnego naliczenia kwoty emerytury, jednakże
zawarty w niej pogląd odnosi się do art. 106 ustawy o z.e.p. i może być pomocny w
rozstrzygnięciu niniejszej sprawy. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wyraził
pogląd, że jeśli organ rentowy będąc w posiadaniu właściwych dokumentów, wskutek
błędu obliczył i wypłacał świadczenie w kwocie wyższej od przysługującej, to nie za-
chodzi sytuacja określona w art. 106 ust. 2 ustawy o p.z.e. W uchwale z dnia 2
czerwca 1987 r., III UZP 19/87, Sąd Najwyższy dopuścił możliwość dochodzenia
zwrotu nadpłaconych świadczeń w sytuacji, gdy organ dokonał wypłaty, mimo zaist-
nienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń, o których mógł po-
4
wziąć wiadomość na podstawie akt rentowych, jeżeli świadczeniobiorca był pouczony
o braku prawa do pobierania świadczeń. Sąd Apelacyjny niesłusznie więc przyjął, iż
w niniejszej sprawie należy zastosować art. 106 ust. 2 pkt 2 wskazanej ustawy. Pra-
widłowej wykładni dokonał Sąd pierwszej instancji, iż żadna z sytuacji opisanych w
tym przepisie nie zachodzi w niniejszej sprawie. Jeśli bowiem organ rentowy jest w
posiadaniu wszystkich dokumentów, to istnieją wszelkie warunki do wydania prawid-
łowej decyzji i naliczenia wnioskodawcy półtorakrotnego świadczenia, zgodnie z
obowiązującymi w tym zakresie przepisami. W dyspozycji ZUS-u był cały materiał
zawarty w aktch inwalidzkich i emerytalnych. W tym zakresie więc, zgodnie ze sta-
nowiskiem Sądu pierwszej instancji, organ rentowy powinien naliczyć świadczenie w
sposób kompetentny i zgodny z normami prawa. Błędu jaki został popełniony nie
można, jak to czyni Sąd drugiej instancji tłumaczyć faktem, iż organ rentowy obsłu-
guje wielomilionową rzeszę świadczeniobiorców. Sąd Apelacyjny nie rozważył też, że
wnioskodawca skonsumował wypłacone mu świadczenie, pobrane w przekonaniu, że
w całości mu przysługuje. Uzasadnienie Sądu Apelacyjnego nie zawiera analizy po-
jęcia świadomego wprowadzenia w błąd w rozumieniu wskazanego przepisu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja pozbawiona jest usprawiedliwionych podstaw i podlega oddaleniu.
Wbrew bowiem zarzutom w niej podniesionym, należy zgodzić się ze stanowiskiem
Sądu Apelacyjnego, iż jednoznaczne wskazanie przez wnioskodawcę we wniosku o
emeryturę, że nie pobiera renty (w tym przypadku renty inwalidy wojennego) należy
traktować jako okoliczność uzasadniającą uznanie świadczenia za nienależnie pob-
rane w rozumieniu art. 106 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. W
myśl tego przepisu za kwoty nienależnie pobranych świadczeń w rozumieniu ust. 1
uważa się „świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zez-
nań lub dokumentów albo w innych wypadkach świadomego wprowadzenia w błąd
przez osobę pobierającą świadczenie”. W przypadku wnioskodawcy nastąpiło wypła-
cenie przez organ rentowy obu świadczeń, tj. emerytury i renty inwalidy wojennego w
pełnej wysokości, zamiast w stosownym zbiegu (półtora świadczenia), wobec wyraź-
nego zaznaczenia przez niego we wniosku o emeryturę, iż nie pobiera żadnego in-
nego świadczenia (tj. renty inwalidy wojennego). Taka sytuacja jest zatem objęta
dyspozycją art. 106 ust. 2 pkt 2 ustawy o z.e.p. Wnioskodawca nie może bronić się
5
tym, że organ rentowy dysponował jego aktami rentowymi, w związku z czym miał
możliwość wydania prawidłowej decyzji w przedmiocie zbiegu świadczeń. Pomijając
realne możliwości w tym zakresie organu rentowego, obowiązkiem każdego świad-
czeniobiorcy jest podanie danych zgodnych z rzeczywistością. Oczywiście, dane te
muszą podlegać weryfikacji, jeżeli nasuwają wątpliwości. W przypadku wnioskodaw-
cy jego oświadczenie, że nie pobiera innego świadczenia, nie nasuwało jednak zas-
trzeżeń. Dlatego nie ma podstawy do przerzucania na organ rentowy odpowiedzial-
ności za wypłacanie dwóch świadczeń w pełnej wysokości. To wnioskodawca wpro-
wadził w błąd organ rentowy. Powołane w kasacji orzeczenia Sądu Najwyższego
zostały wydane w sprawach, w których stan faktyczny nie był identyczny, jak w ni-
niejszej sprawie.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku na
mocy art. 39312
KPC.
========================================