Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 stycznia 1999 r.
I PKN 439/98
Postanowienia zakładowego układu zbiorowego pracy podlegają sądo-
wej wykładni przy zastosowaniu wszystkich jej reguł, a nie tylko wykładni języ-
kowej.
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Zbigniew Myszka, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 1999 r. sprawy z po-
wództwa Piotra N. przeciwko Zakładom Mięsnym „J.” SA w J. o zapłatę, na skutek
kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Przemyślu z dnia 24 kwietnia 1998 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w punkcie I i III w ten sposób, że oddalił apela-
cję strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Jarosławiu z dnia
16 lutego 1998 r. [...]
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jarosławiu wyrokiem z dnia 16 lutego 1998 r. za-
sądził na rzecz Piotra N. od Zakładów Mięsnych „J.” S.A. w Jarosławiu kwotę 12 263
60 zł; oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu.
Sąd ten ustalił, że powód pracował u pozwanego od 1 sierpnia 1984 r. do 12
lutego 1997 r., ostatnio na stanowisku dyrektora do spraw produkcji. Od 21 maja
1996 r. powód chorował i pobierał zasiłek chorobowy. W związku z przejściem powo-
da na rentę pozwany wypłacił mu odprawę w wysokości 100% wynagrodzenia, która
to odprawa przysługiwała na podstawie zakładowego układu zbiorowego Zakładów
Mięsnych „J.” S.A. Sąd Rejonowy uznał za nieuzasadnione roszczenia powoda doty-
czące tzw. „pakietu socjalnego” czyli dodatku do wynagrodzenia wypłacanego w poz-
wanych zakładach od marca do września 1996 r., uznając, że dodatek ten włączony
do płacy zasadniczej, nie przysługiwał powodowi od października 1996 r., a zatem
2
nie mógł być również podstawą wyliczenia zasiłku chorobowego ani ekwiwalentu za
urlop. Natomiast za uzasadnione uznał Sąd Rejonowy żądanie zasądzenia różnicy
między wysokością otrzymanej przez powoda odprawy (stanowiącej 100% wynagro-
dzenia), a odprawą obliczoną w wysokości 500% wynagrodzenia. Rozstrzygnięcie to
Sąd pierwszej instancji oparł na wykładni § 26 pkt 3 zakładowego układu zbiorowego
pracy pracowników Zakładów Mięsnych J. S.A., który wszedł w życie 26 listopada
1994 r. Przepis ten stanowi, że pracownikowi przysługuje jednorazowa odprawa pie-
niężna w wysokości 100% wynagrodzenia liczona jak za urlop wypoczynkowy pra-
cownika mimo nieprzepracowania 10 lat, jeżeli przejście na rentę nastąpiło wskutek
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej z winy pracownika; 500% liczone jak za
urlop wypoczynkowy jeżeli wypadek nastąpił z winy zakładu. Sąd Rejonowy podał w
uzasadnieniu swego wyroku, że „zastosował wykładnię rozszerzającą” uznając, że
odprawa w wysokości 500% należy się również w razie przejścia na rentę z powodu
choroby zawodowej tak, jak to miało miejsce w przypadku powoda „niewątpliwie z
winy zakładu pracy”. Zdaniem Sądu za taką wykładnią przemawia również intencja
twórców tego przepisu, którzy przyznali, że celem jego wprowadzenia było przyzna-
nie zwiększonej odprawy również w przypadku choroby zawodowej.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu po roz-
poznaniu apelacji strony pozwanej wyrokiem z dnia 24 kwietnia 1998 r. zmienił wyrok
Sądu Rejonowego w punkcie pierwszym i trzecim w ten sposób, że oddalił powódz-
two i nie obciążył powoda kosztami postępowania, a także odrzucił apelację w
pozostałej części. Sąd Wojewódzki powołał się na orzecznictwo Sądu Najwyższego,
zgodnie z którym przepisy płacowe podlegają wykładni ścisłej i niedopuszczalna jest
ich rozszerzająca interpretacja. W przepisie § 26 ust. 3 układu przewidziano wyraź-
nie, że odprawa w wysokości 500% przysługuje tylko z tytułu wypadku przy pracy
powstałego z winy zakładu pracy. Nieuzasadnione jest stosowanie wykładni rozsze-
rzającej „i podciągnięcie pod ten zapis także choroby zawodowej”. Sąd drugiej ins-
tancji stwierdził, że Sąd Rejonowy nie wyjaśnił wszystkich okoliczności sprawy al-
bowiem nie dokonał ustaleń kiedy i w jakich okolicznościach powstała u powoda
choroba zawodowa, a także czy powstała ona z winy pozwanego pracodawcy.
Powód wniósł kasację od tego wyroku. Podniósł zarzut naruszenia prawa
materialnego oraz naruszenia przepisów postępowania mającego wpływ na treść
orzeczenia i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania lub o oddalenie apelacji pozwanego. W uzasadnieniu kasacji
3
wskazano, że w rozpoznawanej sprawie spór dotyczy interpretacji § 26 pkt 3 zakła-
dowego układu zbiorowego, który jest sformułowany nieprecyzyjnie. Za interpretacją
przyjętą przez Sąd Rejonowy przemawia intencja „ustawodawcy”. Wykładnia doko-
nana przez Sąd Wojewódzki jest sprzeczna z zeznaniami świadków. W konsekwencji
tej wykładni należałoby przyjąć, że w przypadku choroby zawodowej powstałej z winy
zakładu pracy odprawa w ogóle się należy, a wątpliwe byłoby czy należy się w przy-
padku wypadku w drodze do pracy. O tym kiedy i w jakich okolicznościach powstała
u powoda choroba zawodowa przesądza decyzja inspektora [...].
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja została oparta na dwóch podstawach, tj. zarówno na zarzucie naru-
szenia prawa materialnego, jak i zarzucie naruszenia przepisów postępowania. Mimo
tego nie podano jakiego przepisu dotyczy podstawa odnosząca się do zarzucanego
naruszenia przepisów postępowania. W istocie rzeczy podstawę kasacji stanowi za-
tem jedynie zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię § 26
ust (pkt) 3 układu zbiorowego. Układ zbiorowy zgodnie z art. 9 KP stanowi źródło
prawa pracy, a jego postanowienia stosowane przez sądy podlegają ich wykładni.
W rozpoznawanej sprawie spór wywołała wykładnia przepisu układu zbioro-
wego. W myśl § 26 ust. 1 pracownikowi pozwanych zakładów przysługuje w związku
z przejściem na emeryturę lub rentę odprawa pieniężna w wysokości 100% po 10
latach, 150% po 15 latach i we wzrastającej wysokości zależnie od stażu pracy. W
przepisie ust. 3 postanowiono, że mimo nieprzepracowania 10 lat pracownik prze-
chodzący na rentę ma prawo do odprawy w wysokości 100%, jeżeli przejście nastą-
piło w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej z winy pracownika i 500%,
jeżeli wypadek nastąpił z winy pracodawcy.
Odczytanie normy prawnej z tak sformułowanego przepisu sprawia trudności.
Wykładnia językowa – wbrew poglądowi Sądu drugiej instancji – nie jest wystarcza-
jąca. Językowa treść przepisu wskazywać mogłaby bowiem na to, że dotyczy on
wyłącznie pracowników, którzy nie przepracowali 10 lat. Podwyższenie odprawy w
razie przejścia na rentę nawet tylko z powodu wypadku przy pracy zawinionego
przez pracodawcę nie byłoby możliwe w odniesieniu do pracowników, którzy prze-
pracowali 10, 15, 20 czy też 25 lat. Otrzymaliby oni 100, 150, 200 lub 300 procento-
wą odprawę.
4
Wobec powyższego należy dojść do przekonania o konieczności interpretacji
analizowanego przepisu przy pomocy innych metod wykładni. Wykładnia logiczna,
systemowa i celowościowa prowadzi do wniosku, że w przepisie ust. 3 uregulowano
dwie kwestie: uprawnienia do nabycia prawa do odprawy rentowej mimo niespełnie-
nia wymagania odpowiedniego stażu oraz podwyższenia odprawy z uwagi na przy-
czyny przejścia na rentę. Przeciwstawienie „jeżeli przejście na rentę nastąpiło wsku-
tek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej z winy pracownika” – „a jeżeli wypa-
dek nastąpił z winy przedsiębiorstwa” wymaga interpretacji. W pierwszym członie
winę pracownika odniesiono zarówno do wypadku jak i choroby, a winę pracodawcy
tylko do wypadku.
Tymczasem z definicji i istoty pojęcia choroby zawodowej wynika, że powstaje
ona na skutek narażenia pracownika przy wykonywaniu pracy na niekorzystne cho-
robotwórcze oddziaływanie środowiska pracy. O ile wypadek może powstać z winy
pracownika, o tyle trudno sobie wyobrazić chorobę zawodową, której powstanie spo-
wodował wyłącznie pracownik. Dlatego też zróżnicowanie określone w § 26 ust. 3
odnosić praktycznie można do wypadku, a nie do choroby zawodowej. Zawinione
zachowanie pracownika wyłącza odpowiedzialność pracodawcy na podstawie
ustawy wypadkowej tylko w odniesieniu do wypadków przy pracy. Poza tym odpo-
wiedzialność pracodawcy z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jest
uregulowana analogicznie. Brak jest podstaw do dokonania zróżnicowania w zakre-
sie obowiązku wypłaty podwyższonej odprawy rentowej tylko na podstawie niepre-
cyzyjnego sformułowania przepisu układu zbiorowego redagowanego nie przez fa-
chowców.
Powołanie się przez Sąd Rejonowy na wolę twórców przepisu nie zostało
skutecznie zakwestionowane. Sąd Rejonowy uznał za „rozszerzającą” dokonaną
przez siebie wykładnię, chociaż w istocie rzeczy jej nie dokonał, a oparł się na inten-
cji twórców i wykładni celowościowej. Zmiana orzeczenia na skutek uwzględnienia
apelacji przez Sąd drugiej instancji nie została oparta na wszechstronnej analizie
przepisu prawa materialnego, który miał zastosowanie w sprawie.
Z tych względów kasację należało uwzględnić na podstawie art. 39315
KPC.
========================================