Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 lutego 1999 r.
II UKN 479/98
Przepis § 10 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia
1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne, zgłaszane do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczanie składek i
świadczeń z ubezpieczenie społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68,
poz. 330 ze zm.) nie ma zastosowania do adwokatów – członków zespołów ad-
wokackich wykonujących zawód w niepełnym wymiarze.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar, Stefania
Szymańska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 1999 r. sprawy z wniosku
Andrzeja W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Ł. o
wysokość składek, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Łodzi z dnia 2 czerwca 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 13 czerwca 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w Ł. zawiadomił adwokata Andrzeja W., pobierającego emeryturę i zatrudnionego w
zespole adwokackim w niepełnym wymiarze, że od dnia 1 lipca 1997 r. podstawa
wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne dla adwokata będącego członkiem zes-
połu adwokackiego nie może być niższa od kwoty odpowiadającej 60% przeciętnego
wynagrodzenia.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 22 grudnia 1997 r. oddalił odwołanie Andrzeja W. od powyższej decyzji. W mo-
tywach wyroku Sąd podkreślił, że zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja
1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz.U. Nr 16, poz. 124 ze zm.) adwokaci - członkowie
2
zespołów adwokackich korzystają ze świadczeń ubezpieczeniowych na równi z pra-
cownikami, a zatem również nie przewiduje się zwolnienia z obowiązku ubezpiecze-
nia adwokatów pobierających świadczenia emerytalno-rentowe a czynnych nadal
zawodowo. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 25 lutego 1997 r.
zmieniającym rozporządzenie w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne (Dz.U. Nr 20, poz. 107), podstawa wymiaru składki dla ad-
wokata, będącego członkiem zespołu adwokackiego nie może być niższa od kwoty
odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia. W tym stanie zaskarżona decyzja
jest prawidłowa.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 2 czerwca 1998 r. oddalił apelację Andrzeja W.
jako nieuzasadnioną. W motywach wyroku Sąd Apelacyjny wywiódł, co następuje:
Ubezpieczenie społeczne adwokatów - członków zespołów adwokackich
określają przepisy art. 24 Prawa o adwokaturze. W myśl art. 24 ust. 1 tej ustawy,
adwokaci - członkowie zespołów adwokackich - podlegają ubezpieczeniu społecz-
nemu na równi z pracownikami i korzystają ze świadczeń przewidzianych dla pra-
cowników, w tym również świadczeń emerytalno-rentowych. Przy ustalaniu prawa do
świadczeń pracę w zespołach adwokackich traktuje się jak zatrudnienie, a uzyskane
wynagrodzenie jak wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia. Natomiast przepis art. 24
ust. 4 powołanej ustawy zawiera upoważnienia dla Ministra Pracy, Płac i Spraw So-
cjalnych do określenia w drodze rozporządzenia zasad opłacania składek na ubez-
pieczenie społeczne. Przepisy art. 24 ust. 1 i 4 Prawa o adwokaturze wyraźnie więc
oddzielają kwestię uprawnień do świadczeń pracowniczych od kwestii określenia
wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Przez fakt
pracy w zespole adwokat nie staje się pracownikiem. W rozporządzeniu Rady Minis-
trów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne... (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.)
wydanym między innymi z upoważnienia art. 24 ust. 4 Prawa o adwokaturze, regula-
cja dotycząca składek na ubezpieczenie społeczne adwokatów została zamieszczo-
na w rozdziale 6, odrębnie od składek pracowniczych określonych w rozdziale 2.
Ponadto przepis ogólny § 1 ust. 1 powołanego rozporządzenia odrębnie wymienia w
pkt 1 - pracowników, a w pkt 5 - adwokatów, jako inną grupę zawodową. Zgodnie z §
42 ust. 1 tegoż rozporządzenia, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie spo-
łeczne adwokatów - członków zespołów adwokackich - stanowi wynik finansowy z
tytułu tego członkostwa. Dodany od 1 lipca 1997 r. rozporządzeniem zmieniającym z
3
dnia 25 lutego 1997 r. (Dz.U. Nr 20, poz. 107) przepis § 42 ust. 1a stanowi, że
podstawa wymiaru składki, o której mowa w ust. 1, nie może być niższa od kwoty
odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia. Zamieszczony w tym rozdziale
przepis § 43 stanowi, że w zakresie zgłaszania do ubezpieczenia, rozliczania składek
i świadczeń oraz opłacania składek stosuje się odpowiednio przepisy § 12-18,
zamieszczone w rozdziale 2. Oznacza to, że tylko w tym zakresie ustawodawca
dopuszcza stosowanie do adwokatów przepisów dotyczących pracowników. Nie ma
podstaw prawnych do odpowiedniego stosowania innych przepisów dotyczących
opłacania składek za pracowników, poza wymienionymi w § 43; w tym również nie
ma podstaw do zastosowania uregulowania zawartego w § 10 ust. 2 powołanego
rozporządzenia i wymierzania połowy składki w przypadku pracy emeryta w zespole
adwokackim w niepełnym wymiarze. Pracownicy i adwokaci stanowią odrębne grupy
zawodowe i tylko poprzez art. 24 ust. 1 Prawa o adwokaturze ci ostatni korzystają z
ubezpieczenia i świadczeń przewidzianych dla pracowników, przy założeniu, że jest
to praca równorzędna ale nie tożsama. Natomiast zasady opłacania składek ubez-
pieczeniowych zostały określone odrębnie, z uwzględnieniem specyfiki zawodu.
Redakcja § 43 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. nie upo-
ważnia do interpretacji rozszerzającej i odpowiedniego zastosowania w stosunku do
adwokatów innych przepisów określających zasady opłacania składek za pracowni-
ków - poza wymienionymi przepisami § 12-18 tego rozporządzenia. Regulacja za-
warta w § 10 ust. 2 dotyczy wyłącznie pracowników i nie ma upoważnienia do zasto-
sowania jej w stosunku do adwokatów, ani w przepisach rozdziału 6 określających
składki na ubezpieczenie społeczne adwokatów, ani w przepisach ogólnych rozdziału
1 tego rozporządzenia.
Wprowadzony od dnia 1 lipca 1997 r. przepis § 42 ust. 1a rozporządzenia
określający minimalną wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie spo-
łeczne adwokatów będących członkami zespołów adwokackich - nie niższą niż 60%
przeciętnego wynagrodzenia, określa mniej korzystną niż dotychczas sytuację dla tej
grupy zawodowej, a zwłaszcza dla adwokatów pracujących w niepełnym wymiarze. Z
drugiej strony jest to regulacja zmierzająca do przybliżenia zasad opłacania składek
ubezpieczeniowych przez adwokatów - członków zespołów adwokackich i adwoka-
tów prowadzących kancelarię indywidualną lub wspólnie z innym adwokatem, w sto-
sunku do których od dnia 1 stycznia 1990 r. obowiązuje przepis § 42 ust. 2 powoła-
nego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r., określający mini-
4
malną podstawę wymiaru składek w kwocie nie niższej niż 60% przeciętnego wyna-
grodzenia. Trudno zatem podzielić pogląd apelacji, że przepis § 42 ust. 1 a wprowa-
dzony rozporządzeniem zmieniającym z dnia 25 lutego 1997 r. stanowi naruszenie
zasady równości praw wyrażonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Pols-
kiej. Przez podjęcie pracy w zespole adwokackim, adwokat nie staje się pracowni-
kiem i chociaż na podstawie przepisu szczególnego art. 24 ust. 1 Prawa o adwokatu-
rze korzysta z ubezpieczenia i świadczeń pracowniczych, to jednak status pracowni-
ka i adwokata pracującego w zespole jest różny, a zatem nie można w tym kontekś-
cie rozpatrywać równości praw. Natomiast w stosunku do całości grupy zawodowej
adwokatów przepis § 42 ust. 1a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia
1990 r. w wersji znowelizowanej od dnia 1 lipca 1997 r. - nie narusza zasady rów-
ności praw, a przeciwnie, stanowi w określonym zakresie uregulowanie wspólne.
W kasacji Andrzej W. wnosi o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania temuż Sądowi.
W kasacji opartej na obu podstawach z art. 393
1
KPC zarzuca się:
1) naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zasto-
sowanie, w szczególności:
- art. 24 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz.U. Nr 16, poz.
124 ze zm.),
- art. 42 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 lutego 1997 r. zmieniające-
go rozporządzenie w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenie społeczne (Dz.U. Nr 20, poz. 107),
- § 10 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie
wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne (Dz.U. z 1993 r.
Nr 68, poz. 330 ze zm.),
- przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776),
- przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr
41, poz. 324 ze zm.),
- przepisów art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, w szczególności dotyczących równości
praw oraz naruszenie uprawnień obywatelskich do niedyskryminowania zarządze-
niami Państwa poszczególnych zawodów,
2) naruszenie przepisów postępowania, skoro uchybienia te miały istotny wpływ na
wynik sprawy, w szczególności:
5
- art. 367-391 KPC, a zwłaszcza art. 385 KPC zastrzegającego dla Sądu drugiej ins-
tancji możliwość oddalenia apelacji tylko, gdyby była ona bezzasadna,
- art. 176 Konstytucji RP poprzez nieuchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji,
mimo stwierdzenia, że wyrok ten nie rozważył istotnych podstaw rozstrzygnięcia;
„podniesienie dopiero w instancji apelacyjnej zasady rozstrzygnięcia” pozostawiają
rozstrzygnięcie to bez możliwości kontroli instancyjnej, to jest zagwarantowanej kons-
tytucyjnie dwuinstancyjności postępowania.
W części uzasadniającej zarzuty skarżący podaje wyliczenie wskazujące, iż
uzyskiwane przez niego wynagrodzenie nie pokryje kwoty składki na ubezpieczenie;
dlatego podtrzymuje stanowisko, że powinien być traktowany jak pracownik - zgodnie
z §10 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 29 stycznia 1990 r. Nie ma bowiem
żadnej racji aby zasada ta nie była stosowana „przy składkach” adwokata w zespole
adwokackim. Odmienne postępowanie jest przejawem dyskryminacji, także w
porównaniu z emerytem - radcą prawnym, notariuszem, pośrednikiem prawnym,
którzy w ogóle nie opłacają składek na ubezpieczenie społeczne. Przeciwko takiej
wykładni przepisów ponadto przemawiają wskazówki zawarte w uzasadnieniu
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1992 r., II
UZP 16/91, według których jakkolwiek adwokat nie jest pracownikiem, to także gdy
jest zatrudniony w zespole adwokackim, a nawet gdy prowadzi kancelarię indywi-
dualną lub w spółce z innym adwokatem, winien płacić składki na ubezpieczenie
społeczne jak pracownik, skoro ustawa go z tym statusem przyrównuje.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji, uznał, że jest ona pozbawiona
usprawiedliwionych podstaw i podlega oddaleniu, z następujących powodów:
1. Przede wszystkim należy zaznaczyć, że nie jest zrozumiałe odniesienie się skar-
żącego do przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776).
Skarżący nie konkretyzuje jakie przepisy tejże ustawy zostały naruszone i dlaczego
oraz jakie to miało znaczenie dla wyniku sprawy; szczególnie, że Sądy obu instancji
nie odwołały się do przepisów tejże ustawy i nie rozważały żądania skarżącego w jej
aspekcie, co jest zrozumiałe, skoro spór sprowadza się do tego, czy w odniesieniu
do skarżącego ma zastosowanie § 42 ust. 1a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek..., czy też
może mieć zastosowanie § 10 ust. 2 tego rozporządzenia.
6
Również nie zostało wyjaśnione przez skarżącego jakie przepisy ustawy z
dnia 28 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.)
zostały naruszone przez Sąd Apelacyjny i dlaczego oraz jaki to miało wpływ na rozs-
trzygnięcie. Należy podkreślić, że żaden z Sądów rozpoznających niniejszą sprawę
także nie powołał się na przepisy tejże ustawy, ponieważ nie miały one w sprawie
zastosowania.
Brak wskazania konkretnych przepisów, jakie - zdaniem skarżącego - zostały
naruszone, uniemożliwia ustosunkowanie się do tych zarzutów.
2. Przechodząc do meritum sprawy Sąd Najwyższy podkreśla, iż w orzecznictwie i
doktrynie przyjmowany jest jednolity pogląd, że objęcie adwokatów na równi z pra-
cownikami, między innymi, prawem do świadczeń z tytułu powszechnego zaopatrze-
nia emerytalnego pracowników i ich rodzin (według dotychczasowego nazewnictwa),
nie czyni ich eo ipso pracownikami, ponieważ nie pozostają w stosunku pracy, co
odnosi się także do wykonujących swój zawód w zespole adwokackim. To, że -
zgodnie z art. 24 ust. 1 Prawa o adwokaturze - przy ustalaniu prawa do świadczeń
pracę w zespole adwokackim traktuje się jak zatrudnienie, a uzyskane wynagrodze-
nie jak wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia, nie świadczy, iż zrównanie to powoduje
także jednakowe traktowanie adwokata i pracowników w zakresie składek na ubez-
pieczenie społeczne. Jak trafnie bowiem podkreślono w motywach zaskarżonego
wyroku, adwokaci są uznawani nadal za odrębną grupę zawodową. Uprawnione jest
stanowisko Sądu Apelacyjnego, że prawodawca wyraźnie oddzielił kwestię upraw-
nień adwokatów do świadczeń od kwestii określenia wysokości i podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne. Wynika to wprost z art. 24 ust. 1 i ust. 4 Prawa
o adwokaturze. Konsekwencją tego jest odmienne uregulowanie tej kwestii w rozpo-
rządzeniu Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy
wymiaru składek, co zostało dokładnie przedstawione przez Sąd Apelacyjny.
Zarzut skarżącego, iż powinien być traktowany tak jak pracownik, co ma
oznaczać, iż w odniesieniu do niego należy stosować § 10 ust. 2 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r., nie wytrzymuje krytyki w świetle przeds-
tawionych argumentów Sądu Apelacyjnego, z którym Sąd Najwyższy w pełni się
zgadza. Sąd Apelacyjny dokonując wykładni § 43 tegoż rozporządzenia słusznie
wskazał, iż redakcja § 43 nie upoważnia do rozszerzającej wykładni i odpowiedniego
zastosowania w stosunku do adwokatów innych przepisów określających zasady
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników - poza wymienio-
7
nymi w nim przepisami § 12-18 tegoż rozporządzenia. Stanowisko takie jest zgodne
z zasadą wykładni prawa, iż przepisy szczególne - a do takich niewątpliwie należą
przepisy zawarte w rozdziale 6 - podlegają wykładni ścisłej.
Nie jest uprawniony zarzut, jakoby przeciwko stanowisku Sądu Apelacyjnego
mają przemawiać wskazówki zawarte w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sę-
dziów z 23 stycznia 1992 r., II UZP 16/91 (OSNCP 1992 z. 25, poz. 66). W uchwale
tej Sąd Najwyższy zajmował się zagadnieniem, czy adwokat, który wykonuje zawód
indywidualnie na podstawie art. 4 ust. 3 Prawa o adwokaturze i ma uprawnienia
emerytalne, podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z art. 24 w związku z
art. 37 tej ustawy. Stwierdzenie przez Sąd Najwyższy, że podlega ubezpieczeniu,
gdyż należy go traktować nadal tak jak pracownika, w związku z czym powinien
nadal opłacać składki na ubezpieczenie społeczne, w niczym nie podważa rozs-
trzygnięcia Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie. Chodziło bowiem tylko o stwier-
dzenie obowiązku opłacania nadal składek, a nie o to od jakiej podstawy.
Dodanie w § 42 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r.
ustępu 1a stanowiącego, że podstawa wymiaru składki, o której mowa w ust. 1, nie
może być niższa od kwoty odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia, jest
ocenione przez skarżącego jako dyskryminacja zawodu adwokackiego w stosunku
do sytuacji pracowników, a także do innych zawodów. Należy zatem zwrócić uwagę
na trafną ocenę Sądu Apelacyjnego, iż przez podjęcie pracy w zespole adwokackim
adwokat nie staje się pracownikiem i jego status jest inny niż pracownika, a więc nie
można w tym kontekście rozpatrywać zasady równości wobec prawa. Jeżeli zaś
chodzi o całą grupę zawodową adwokatów to przepis ten nie tylko nie narusza tej
zasady, a przeciwnie, stanowi w tym zakresie uregulowanie wspólne. Dlatego nie
można mówić o naruszeniu zasady równości wobec prawa wyrażonej w art. 32 ust. 1
Konstytucji RP. Sąd Najwyższy całkowicie zgadza się z tą argumentacją.
Reasumując tę część wywodów zatem należy stwierdzić, że nie jest uspra-
wiedliwiony zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny przepisów prawa materialnego
wskazanych w kasacji.
3. Wobec prawidłowego oddalenia apelacji przez Sąd Apelacyjny nie jest uzasad-
niony zarzut naruszenia przepisów postępowania, a szczególnie art. 385 KPC. Po-
dobnie nie jest trafny zarzut naruszenia art. 176 Konstytucji RP. Apelacja wniosko-
dawcy została rozpoznana przez Sąd drugiej instancji, a więc przewidziana w tym
przepisie zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego została zachowana,
8
przy czym Sąd Apelacyjny rozważył także te zarzuty podniesione przez skarżącego
w odwołaniu, które pominął Sąd Wojewódzki, a co w istocie nie miało wpływu na
rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku na
mocy art. 393
12
KPC.
========================================