Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 lutego 1999 r.
I PKN 595/98
Do nauczyciela mianowanego nie stosuje się art. 42 KP.
Przewodniczący: SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Andrzej Kijowski, Barbara Wagner
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 1999 r. sprawy z powództwa
Stanisława W. przeciwko Szkole Podstawowej w P. o uznanie wypowiedzenia za
bezskuteczne i wynagrodzenie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 16
czerwca 1998 r. [...]
z m i e n i i ł zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że zmienił wyrok
Sądu Rejonowego w Jaworze z dnia 13 stycznia 1998 r. [...] w punkcie I i oddalił po-
wództwo w tym zakresie.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jaworze wyrokiem z dnia 13 stycznia 1998 r.
uznał za bezskuteczne wypowiedzenie warunków pracy i płacy dokonane Stanisła-
wowi W. przez Szkołę Podstawową w P. dnia 24 lutego 1997 r., zasądził na jego
rzecz kwotę 619,70 zł wynagrodzenia z tytułu nieprawidłowo dokonanych potrąceń
za dni nieobecności w pracy i oddalił żądanie zasądzenia dalej idącego wynagro-
dzenia.
Sąd Rejonowy ustalił, że od 1991 r. powód, zatrudniony w pozwanej Szkole w
charakterze nauczyciela, pełnił funkcję przewodniczącego zakładowej organizacji
związkowej, a od 1995 r. – przewodniczącego Komisji Międzyzakładowej NSZZ „So-
lidarność” pracowników Oświaty i Wychowania w J. W dniu 20 marca 1995 r. Kurato-
rium Oświaty w L. skierowało do dyrektora pozwanej Szkoły prośbę o zwolnienie po-
woda w ½ z obowiązku świadczenia pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodze-
nia, ze względu na wykonywanie pracy we władzach związku. W tym czasie (poczy-
2
nając już od 1991 r.) powód otrzymywał wynagrodzenie odpowiadające zatrudnieniu
w wymiarze 1,5 etatu, chociaż jego faktyczne zatrudnienie równało się jednemu eta-
towi. W 1996 r. Gmina P. przejęła prowadzenie Szkoły Podstawowej w P. jako zada-
nie własne na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U.
Nr 95, poz. 425 ze zm.) i ustawy z dnia 24 grudnia 1993 r. o finansowaniu gmin
(Dz.U. Nr 129, poz. 600 ze zm.). Pismem z dnia 3 lutego 1997 r. strona pozwana
poinformowała powoda, że od dnia 1 marca 1997 r. jego wynagrodzenie będzie się
składać z dwóch elementów: wynagrodzenia za pracę nauczyciela w wymiarze ½
etatu i wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy z tytułu pełnionej funkcji związ-
kowej w ½ etatu, a ponadto powód będzie otrzymywać wynagrodzenie za godziny
ponadwymiarowe obliczane według odrębnych zasad. Od czerwca 1994 r. powód
jest także radnym Rady Miejskiej w J. Jego kadencja upływa w czerwcu 1998 r.
Strona pozwana nie zwróciła się ani do Rady Miejskiej, ani do Zarządu Regionu Zag-
łębie Miedziowe NSZZ „Solidarność” o wyrażenie zgody na wypowiedzenie powo-
dowi warunków płacy. Wynagrodzenie potrącone powodowi za jakoby nieuspra-
wiedliwioną nieobecność wyniosło 619,70 zł.
W świetle powyższych ustaleń Sąd pierwszej instancji uznał, że strona poz-
wana, obniżając powodowi wynagrodzenie, powinna dokonać jego wypowiedzenia.
Tylko bowiem podwyższenie wynagrodzenia nie wymaga – zgodnie z Kartą Nauczy-
ciela – wypowiedzenia warunków płacy i następuje z pierwszym dniem najbliższego
miesiąca kalendarzowego (art. 30 ust. 1). Wprawdzie powód od 1991 r. otrzymywał
wynagrodzenie odpowiadające zatrudnieniu w wymiarze 1,5 etatu, choć nie wynikało
to z umowy o pracę, ale zmiana po 6 latach stanu faktycznego wymagała wprowa-
dzenia jej w sposób zgodny z art. 42 i art. 38 KP, do których stosowania odsyła art.
91c ust. 1 Karty Nauczyciela. Strona pozwana zaniedbała jednak złożenia powodowi
odpowiedniego oświadczenia woli, zachowania okresu wypowiedzenia oraz uzyska-
nia zgody statutowego organu organizacji związkowej. Zbędna była natomiast zgoda
rady gminy, gdyż czynność strony pozwanej nie dotyczyła rozwiązania umowy o
pracę, lecz tylko zmiany warunków wynagrodzenia. Co się tyczy kwoty niezasadnie
potrąconego wynagrodzenia, to została ona określona na podstawie opinii biegłego.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 16 czerwca 1998 r. oddalił apelację strony pozwanej dotyczącą wyroku
Sądu Rejonowego w części uznającej za bezskuteczne wypowiedzenie powodowi
3
warunków płacy oraz umorzył postępowanie apelacyjne w związku z apelację powo-
da (powód cofnął swoją apelację).
Zdaniem Sądu Wojewódzkiego wypowiedzenie warunków płacy należało
uznać za bezskuteczne, gdyż strona pozwana nie spełniła wymagań określonych w
art. 42 i art. 38 KP, a poza tym na obniżenie powodowi wynagrodzenia nie uzyskała
zgody organu statutowego związku zawodowego, co było konieczne ze względu na
pełnienie przez powoda funkcji z wyboru w jednym z organów organizacji związkowej
działającej poza zakładem pracy.
Od powyższego wyroku w części oddalającej apelację kasację złożyła strona
pozwana, wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku w tej części i zmianę wyroku
Sądu pierwszej instancji przez oddalenie powództwa o uznanie za bezskuteczne wy-
powiedzenia powodowi warunków płacy albo o uchylenie wyroków Sądów obu ins-
tancji i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Wed-
ług skarżącego zaskarżony wyrok naruszył przepisy prawa materialnego wskutek
błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 91c ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. - Karta Nauczyciela w związku z art. 42 i 38 KP. Sąd Wojewódzki błędnie
bowiem przyjął, że w stosunku do powoda obowiązywała procedura wypowiadania
warunków płacy zawarta w Kodeksie pracy. Tymczasem nawiązanie, zmiana i roz-
wiązanie stosunku pracy nauczyciela zostały uregulowane w sposób wyczerpujący w
Karcie Nauczyciela, o czym przekonuje tytuł rozdziału jej 4. Również regulacja okre-
sów wypowiedzenia przewidująca je tylko w przypadkach wskazanych w Karcie
świadczy o tym, że nie dotyczy ona wypowiedzenia zmieniającego warunki płacy.
Dlatego pracodawca nie miał obowiązku dokonania wypowiedzenia zmieniającego, a
jedynie dostosował warunki płacy powoda do wniosku złożonego przez organizację
związkową. Jego celem było zaś zwolnienie powoda od pracy w wymiarze ½ etatu na
czas pełnienia funkcji związkowej. Ponadto przepisy rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 29 lipca 1989 r. w sprawie udzielania zwolnień od pracy pracownikom powoła-
nym do pełnienia funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej wyraźnie
przewidują, że pracownikowi przysługuje tylko zwolnienie od pracy, a nie przyznanie
dodatkowo ½ etatu wraz z wynagrodzeniem za pracę w organizacji związkowej.
Skoro – zdaniem strony pozwanej – nie było konieczne wypowiedzenie powodowi
warunków pracy, zbędne było uzyskanie zgody organu związkowego na ustalenie
wysokości wynagrodzenia powoda zgodnie z rozmiarem jego zatrudnienia.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powód jest nauczycielem mianowanym. Okoliczność ta ma istotne znaczenie
dla rozstrzygnięcia kwestii, czy ustalenie jego wynagrodzenia w rozmiarze odpowia-
dającym rozmiarowi zatrudnienia wymagało wypowiedzenia mu warunków płacy oraz
czy w świetle przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357) w razie obniżenia nauczycielowi miano-
wanemu wysokości wynagrodzenia jest w ogóle dopuszczalne stosowanie wypowie-
dzenia zmieniającego.
Jest w sprawie niesporne, że od dnia 1 lutego 1991 r. powód, zatrudniony jako
nauczyciel mianowany w pełnym wymiarze czasu pracy w Szkole Podstawowej w P.,
został zwolniony od pracy w wymiarze ½ etatu, z zachowaniem prawa do wynagro-
dzenia, ze względu na pełnienie funkcji z wyboru w Komisji Zakładowej NSZZ „Soli-
darność” w J. Jednocześnie strona pozwana ustaliła jego wynagrodzenie odpowia-
dające ½ etatu stosownie do § 5 obowiązującego wówczas rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 29 lipca 1989 r. w sprawie warunków udzielania zwolnień od pracy
pracownikom powołanym do pełnienia funkcji z wyboru w zakładowej organizacji
związkowej (Dz.U. Nr 48, poz. 266). Mimo że wymiar zatrudnienia powoda nie uległ
zmianie (równał się jednemu 18 godzinnemu tygodniowo etatowi nauczycielskiemu),
wypłacała mu wynagrodzenie odpowiadające zatrudnieniu w wymiarze 1,5 etatu, co
było niedopatrzeniem z jej strony i oczywistym błędem.
Według art. 30 Karty Nauczyciela wynagrodzenie nauczyciela składa się z
wynagrodzenia zasadniczego i dodatków (ust. 1). Wysokość wynagrodzenia zasad-
niczego uzależniona jest od posiadanego przez nauczyciela poziomu wykształcenia i
stażu pracy oraz osiąganych wyników pracy, a dodatków – od wykonywanej funkcji,
zajmowanego stanowiska, warunków pracy i osiąganych wyników pracy oraz kwalifi-
kacji specjalistycznych (ust. 2). Na podstawie upoważnienia zawartego w art. 31 wy-
mienionej ustawy Minister Edukacji Narodowej w porozumieniu z Ministrem Pracy i
Polityki Socjalnej określił w drodze rozporządzenia wysokość stawek wynagrodzenia
zasadniczego, dodatków, zasady zaszeregowania i przyznawania dodatków oraz
szczegółowe zasady awansowania nauczycieli do wyższego szczebla wynagrodze-
nia zasadniczego.
W myśl zatem przytoczonych przepisów przyznanie nauczycielowi wyższego
wynagrodzenia wiąże się z jego awansowaniem „do wyższego szczebla” wynagro-
5
dzenia i jest spowodowane np. uzyskaniem wyższego poziomu wykształcenia,
zwiększenia się stażu pracy lub też osiąganymi wynikami. Wypłacanie więc powo-
dowi wynagrodzenia przewidzianego za pracę w wymiarze 1,5 etatu, przy jej świad-
czeniu tylko w wymiarze jednego etatu, nie miało nic wspólnego ze zwiększeniem
wynagrodzenia w rozumieniu ustawy (awansem), lecz było oczywiście błędną wy-
płatą. W związku z tym pisma strony pozwanej z dnia 3 lutego 1997 r., informującego
powoda o tym, że ze względu na „powstałe nieprawidłowości przy ustalaniu wyna-
grodzenia za czas zwolnienia od pracy w celu pełnienia funkcji związkowej poza zak-
ładem pracy”, będzie otrzymywać od dnia 1 marca 1997 r. wynagrodzenie za pracę
nauczyciela w wymiarze 1/2 etatu (tj. za 9 godzin) oraz wynagrodzenie za czas zwol-
nienia od pracy w wymiarze 1/2 etatu, czyli za następne 9 godzin (zgodnie z zasa-
dami określonymi w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w
sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom peł-
niącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przys-
ługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy – Dz.U. Nr
71, poz. 336), nie można traktować jako wypowiedzenia warunków pracy. Wcześniej
bowiem, co jest w sprawie niesporne, nie doszło ze strony pracodawcy do zwiększe-
nia wynagrodzenia powoda w drodze wyraźnego lub dorozumianego oświadczenia
woli, obejmującego zamiar przyznania mu wynagrodzenia w wysokości nie mającej
pokrycia w rozmiarze wykonywanej pracy, które obecnie wymagałoby korygowania w
drodze wypowiedzenia zmieniającego, po uprzednim uzyskaniu zgody właściwego
statutowo organu organizacji związkowych działających poza zakładem pracy, o
której stanowi art. 32 ust. 4 w związku z ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Omyłkowa wypłata wyższe-
go wynagrodzenia, nawet dokonana wielokrotnie, nie jest bowiem równoznaczna z
ustaleniem przez strony i wprowadzeniem do stosunku pracy nowych warunków
płacy, które wymagałyby następnie wypowiedzenia. Tak również ustalił Sąd Rejono-
wy, pisząc w uzasadnieniu, że do tej pory powód „otrzymywał wynagrodzenie w wy-
sokości odpowiadającej zatrudnieniu w wymiarze 1,5 etatu, mimo że nie wynikało to
z zawartej między nim a Szkołą Podstawową w P. umowy o pracę. Stan ten został
zauważony w 1996 r., kiedy Szkoła Podstawowa w P. została przejęta przez Gminę
P. w ramach zadań własnych gminy”. Mimo powyższych ustaleń Sąd Rejonowy
uznał, że „pracodawca zmienił treść stosunku prawnego”, a stanowisko Sądu Rejo-
nowego podzielił Sąd Wojewódzki.
6
Z powyższym stanowiskiem nie można się zgodzić, gdyż z dokonanych usta-
leń wynika, że wypłata wynagrodzenia o połowę wyższego od należnego nie wyni-
kała z woli strony pozwanej – wyraźnej lub dorozumianej, lecz z jej błędu. Wynagro-
dzenia odpowiadającego pracy w wymiarze 1,5 etatu nie usprawiedliwiały również
przepisy rozporządzeń Rady Ministrów z dnia 29 lipca 1989 r. i z dnia 11 czerwca
1996 r. regulujących sprawę udzielania zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z
wyboru funkcje w związkach zawodowych. Wreszcie, nie można uznać, że wchodzi
w rachubę ochrona praw słusznie nabytych, gdyż pobieranie przez powoda wyna-
grodzenia nie mającego odpowiednika w rozmiarze faktycznie świadczonej pracy nie
może prowadzić do słusznego nabycia prawa do takiego wynagrodzenia.
Odnosząc się do zagadnienia, czy w stosunkach pracy opartych na mianowa-
niu dopuszczalne jest stosowanie wypowiedzenia zmieniającego, należy najpierw
zauważyć, że w piśmiennictwie dotyczącym tej kwestii pogląd o możliwości stosowa-
nia wobec pracowników mianowanych wypowiedzenia zmieniającego jest odosob-
niony i odnoszony do wypowiedzenia dokonanego przez pracownika mianowanego.
Uważa się bowiem, że stosunki pracy nawiązane na podstawie mianowania mogą
być w zasadzie zmienione tylko na podstawie aktu administracyjnego (tak A. Dubow-
nik: w: „Prawo pracy. Z aktualnych zagadnień”, Temida 2, Białystok 1999, s. 116 i
powołane tam piśmiennictwo). Wynika to z faktu, że przepisy pragmatyk służbowych,
realizując zasadę wzmożonej trwałości stosunku pracy z mianowania, wskazują
ściśle określone zasady dokonywania zmian w tym stosunku oraz przyczyny je
uzasadniające, natomiast przyjęcie możliwości stosowania wypowiedzenia zmienia-
jącego, czyli instytucji właściwej umownym stosunkom pracy, prowadziłoby do uzna-
nia dopuszczalności zmiany treści stosunku pracy z każdej uzasadnionej przyczyny.
Poza przytoczonym argumentem, innym ważnym względem przemawiającym
przeciwko możliwości stosowania wypowiedzenia zmieniającego jest jego konstruk-
cja, zwłaszcza zaś przewidziany w art. 42 § 3 KP skutek odmowy przyjęcia przez
pracownika nowych warunków pracy lub płacy w postaci rozwiązania się umowy o
pracę z upływem okresu wypowiedzenia. Tymczasem Karta Nauczyciela określająca
sytuacje, w których następuje rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowa-
nym (art. 23), nie wymienia wśród nich rozwiązania się stosunku pracy wskutek od-
mowy przyjęcia przez nauczyciela mianowanego nowych zaproponowanych mu wa-
runków pracy lub płacy. Tak więc pogląd o dopuszczalności stosowania do stosunku
pracy tych nauczycieli wypowiedzenia zmieniającego prowadziłby do skutku nie
7
przewidzianego w omawianej ustawie (rozwiązanie stosunku pracy), a zarazem
sprzecznego z zasadą stabilizacji ich zatrudnienia. Wprawdzie art. 91c ust. 1 Karty
Nauczyciela stanowi, że w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nie ure-
gulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy, co mo-
głoby prowadzić do wniosku, że w stosunkach pracy nauczycieli mianowanych art.
42 KP stosuje się i to bez ograniczeń (brak w art. 91 c ust. 1 wyrażenia „odpowied-
nio”), to jednak – zdaniem składu Sądu Najwyższego rozpoznającego przedmiotową
sprawę – wniosek taki jest nieuprawniony. Karta Nauczyciela zawiera w Rozdziale 4
(art. 10-28) regulację dotyczącą nawiązania, zmiany i rozwiązania stosunku pracy,
którą w zakresie zmiany stosunku pracy nauczyciela mianowanego należy uznać za
pełną i wyczerpującą. Przepisy art. 18 i art. 19 regulują bowiem kwestię przeniesienia
nauczyciela mianowanego na jego prośbę, z urzędu za jego zgodą oraz z urzędu bez
jego zgody na takie samo lub inne stanowisko w tej samej lub innej szkole, w tej
samej lub innej miejscowości, natomiast art. 20 – kwestię przeniesienia w stan nie-
czynny, przepis art. 22 dotyczy zaś możliwości nałożenia na nauczyciela mianowa-
nego za jego zgodą, obowiązku podjęcia pracy w innej szkole w tej samej miejsco-
wości i na tym samym stanowisku. W związku z tym i uwzględniając towarzyszącą
stosunkom pracy z mianowania wzmożoną ochronę ich trwałości należy uznać, że
odesłanie do stosowania przepisów Kodeksu pracy zawarte w art. 91 c ust. 1 Karty
Nauczyciela nie odnosi się do art. 42 KP, gdy chodzi o stosunek pracy nauczyciela
mianowanego. Również możliwość rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mia-
nowanym została ograniczona do sytuacji wymienionych wyczerpująco w art. 23 tej
Karty.
Z przedstawionych przyczyn i mając na uwadze to, że zaskarżony wyrok na-
ruszył tylko przepisy prawa materialnego, wskutek czego możliwe stało się wydanie
orzeczenia co do istoty sprawy, Sąd Najwyższy na podstawie art. 393
15
KPC zmienił
zaskarżony wyrok w pkt I dotyczącym przywrócenia powoda do pracy i w tym zakre-
sie również wyrok Sądu Rejonowego z dnia 13 stycznia 1998 r. w ten sposób, że
oddalił powództwo.
========================================