Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 lutego 1999 r.
I PKN 597/98
Powództwo o ustalenie nie może zmierzać do uzyskania dowodów, które
miałyby być wykorzystane w innym postępowaniu.
Przewodniczący: SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski, Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 1999 r. sprawy z powództwa
Czesława A. przeciwko R. Spółce Węglowej S.A. Kopalni Węgla Kamiennego „R.” w
R. o ustalenie i nakazanie wydania świadectwa pracy, na skutek kasacji powoda od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach
Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku z dnia 26 czerwca 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach-Ośro-
dek Zamiejscowy w Rybniku wyrokiem z dnia 26 czerwca 1998r. [...] oddalił apelację
Czesława A. od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Wodzisławiu Śląskim z
dnia 31 marca 1998 r. [...] oddalającego powództwo o zaliczenie okresu nauki w Za-
sadniczej Szkole Górniczej Kopalni Węgla Kamiennego „ R.” do stażu pracownicze-
go.
Czesław A. wnosił o ustalenie, że okres nauki od 1 września 1959 r. do 30
września 1961 r. jest okresem zatrudnienia, chcąc uzyskać pewność i gwarancję, że
czas ten będzie uwzględniony przy określeniu wysokości ewentualnych przyszłych
jego należności ze stosunku pracy oraz świadczeń emerytalno-rentowych. W ocenie
Sądu, skoro powód będzie mógł dochodzić w przyszłości określonych świadczeń, do
których prawa jeszcze nie nabył, nie ma on obecnie interesu prawnego w ustaleniu
okoliczności stanowiącej jedną z przesłanek nabycia prawa do tych świadczeń lub
2
ich wysokości. Jego powództwo jako niedopuszczalne w myśl art. 189 KPC powinno
zostać oddalone już na tej tylko podstawie. Ponieważ jednak Sąd pierwszej instancji
rozpoznał sprawę merytorycznie i tej w przeważającej części dotyczyła apelacja, Sąd
drugiej instancji odniósł się w motywach wyroku także do zasadności żądania pozwu.
Podzielił ocenę Sądu pierwszej instancji, że umowa o naukę zawarta w dniu 1
kwietnia 1959 r. między Czesławem A. i Kopalnią Węgla Kamiennego „R.” nie sta-
nowiła podstawy zatrudnienia w ramach stosunku pracy. W okresie nauki powód od-
bywał praktyczne zajęcia dwa razy, a w III klasie trzy razy tygodniowo. Otrzymywał
pomoc materialną i świadczenia przewidziane w zarządzeniu nr 80 Ministra Górnic-
twa i Energetyki z dnia 22 kwietnia 1959 r. w sprawie organizacji szkół przyzakłado-
wych górniczych oraz uprawnień uczniów i absolwentów tych szkół (nie publicznych).
Błędne jest wprawdzie powoływanie się przy rozstrzygnięciu sprawy na zawarcie
umowy na podstawie późniejszego zarządzenia, jednak w spornym okresie
obowiązywała ustawa z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu (Dz.U. Nr 45, poz. 226),
której przepisy określały treść umowy tego rodzaju. Jednym z warunków umowy o
naukę zawodu było określenie wynagrodzenia za pracę. Pomoc materialna, którą
otrzymywał powód w okresie nauki, nie była wynagrodzeniem należnym za pracę
wykonywaną w ramach stosunku pracy nawiązanego w celu nauki zawodu. Zawarcie
umowy w dniu 1 kwietnia 1959 r. należy traktować jako potwierdzenie zaistniałego
wcześniej faktu podjęcia nauki na warunkach jak w umowie.
Czesław A. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 189 KPC i niezastosowanie
art. 2 ustawy z dnia 1 lipca 1949 o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 41, poz. 239 ze
zm.), art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika
Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej
„Monitor Polski” ( Dz.U. Nr 58, poz. 524 ze zm.), § 4 pkt 3 uchwały nr 519 Rady Mi-
nistrów z dnia 10 września 1956 r. w sprawie przejęcia szkolnictwa zawodowego
przez Ministra Oświaty (M.P. Nr 87, poz. 1005 ze zm.), wniósł o zmianę zaskarżone-
go wyroku i uwzględnienie powództwa lub o uchylenie obu wyroków i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, w obu przypadkach z
zasądzeniem od strony pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania. Zdaniem
skarżącego, Sąd błędnie przyjął, że możliwa jest realizacja jego interesu prawnego w
drodze powództwa o świadczenie. Czesław A. nie jest obecnie zatrudniony, wobec
czego nie ma podmiotu, do którego mógłby skierować roszczenia. Swój interes w
3
drodze powództwa o świadczenie mógłby ewentualnie realizować tylko w przyszłości.
Interes powoda w ustaleniu, że naukę pobierał będąc pracownikiem, polega na
uczynieniu pewnym stosunku prawnego dotychczas niepewnego.
Co do meritum, kasator wywodził, że Zasadnicza Szkoła Górnicza KWK „R.”
była szkołą przyzakładową, utworzoną przez Ministra Górnictwa i Energetyki. Szkoły
tego typu organizowano dla młodzieży pracującej (pkt 1 ust. 1 § 1 uchwały Nr 519
Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 r.). Powód nie mógłby zatem uczyć się w
Zasadniczej Szkole Górniczej KWK „R.”, gdyby nie był pracownikiem tej kopalni. Po-
zostawania Czesława A. w stosunku pracy dowodzi także fakt, że od roku 1960 na-
leżał do związku zawodowego górników.
Skarżący podniósł także, że zarządzenie nr 80 nie powinno stanowić podsta-
wy prawnej rozstrzygnięcia sprawy, albowiem akt ten nie został opublikowany, co, w
kontekście art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r., powoduje, że jego
moc prawna co najmniej budzi wątpliwości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub
prawa, gdy ma w tym interes prawny. Istnienie takiego interesu jest kwestionowane,
gdy możliwe są inne formy ochrony praw powoda. Powszechnie aprobowany jest
pogląd, że nie ma interesu w ustaleniu prawa lub stosunku prawnego osoba, która
może dochodzić bezpośrednio świadczenia należnego z tego stosunku. Zwłaszcza
dopuszczalność wytoczenia powództwa o zasądzenie wyklucza, co do zasady, ist-
nienie interesu prawnego w ustaleniu.
Ocena czy powód ma interes prawny w ustaleniu prawa lub stosunku prawne-
go wymaga wszakże indywidualizacji. Czesław A. podał, że ustalenie, iż naukę po-
bierał w okresie zatrudnienia, ma dla niego znaczenie, gdyż wpływa na wysokość
świadczeń pieniężnych od przyszłego pracodawcy, takich jak dodatek stażowy, na-
groda jubileuszowa czy odprawa emerytalna. Okoliczność, że świadczenie ma cha-
rakter przyszły lub potencjalny, a nawet warunkowy, nie podważa zasadności twier-
dzenia, że interes prawny powoda, wnoszącego o ustalenie prawa lub stosunku
prawnego, może zostać zrealizowany w drodze powództwa o to świadczenie. Powód
wnosił o ustalenie faktu prawotwórczego, który, jako przesłanka nabycia prawa do
określonego świadczenia lub jego wysokości, będzie musiał być ustalony w sprawie
4
o to świadczenie. Postępowanie sądowe o ustalenie nie może być środkiem do uzys-
kania dowodów, które miałyby być wykorzystane w innych postępowaniach. Nadto,
na razie nikt prawu powoda nie zaprzecza. Tym bardziej brak interesu prawnego w
ustaleniu, o które wnosił.
Merytoryczna zasadność żądania lub jej brak nie ma w tej sytuacji znaczenia
dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd zaskarżonym wyrokiem orzekł o braku interesu
prawnego powoda w ustaleniu, że okres nauki w Zasadniczej Szkole Zawodowej Ko-
palni Węgla Kamiennego „R.” jest okresem zatrudnienia, nie orzekał zaś, czy okres
nauki w Zasadniczej Szkole Zawodowej KWK „R.” jest czy nie jest okresem zatrud-
nienia.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 393
12
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================