Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 4 marca 1999 r.
III ZP 3/99
Przewodniczący SSN: Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Walerian Sanetra
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w dniu 4 marca 1999 r. sprawy z powództwa Marii G.
przeciwko Zespołowi Opieki Zdrowotnej w K. o odszkodowanie, na skutek zagadnie-
nia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 2 grudnia 1998 r. [...] do rozs-
trzygnięcia w trybie art. 390 KPC:
Czy w sprawie wniesionej przez pracownika o zasądzenie odszkodowania na
podstawie przepisu art. 55 § 1
1
KP i po potwierdzeniu przez zakład pracy trybu roz-
wiązania stosunku pracy na podstawie powołanego przepisu w wydanym świadec-
twie pracy, zakład ten może zarzucać brak podstawy faktycznej do rozwiązania przez
pracownika umowy o pracę w tym trybie w sytuacji, gdy nie wniósł powództwa w
oparciu o art. 61
1
KP ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
W sprawie wniesionej przez pracownika o zasądzenie odszkodowania na
podstawie art. 55 § 1
1
KP pracodawca może zarzucić brak przyczyny wskazanej
w tym przepisie, mimo że sam nie wniósł powództwa o odszkodowanie prze-
widziane w art. 61
1
KP.
U z a s a d n i e n i e
Pytanie prawne sformułowane przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Częstochowie - a tym samym i udzielona na nie odpowiedź
Sądu Najwyższego, która wyrażona została w sentencji niniejszej uchwały - pojawiło
się na tle następującego stanu faktycznego. Pismem z dnia 27 października 1997 r.
2
powódka Maria G. zawiadomiła stronę pozwaną (Zespół Opieki Zdrowotnej w K.), że
z dniem 31 października 1997 r. rozwiązuje umowę o pracę bez zachowania okresu
wypowiedzenia z powodu dopuszczenia się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia
podstawowych obowiązków wobec pracownika (art. 55 § 1
1
KP w związku z art. 94
pkt 2, 9 i 10 KP). W piśmie z 27 października 1997 r. powódka zażądała przy tym od
pracodawcy wypłacenia jej odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres
wypowiedzenia (art. 55 § 1
1
KP) i jednocześnie wskazała okoliczności, które jej zda-
niem świadczą o tym, iż pracodawca w sposób ciężki naruszył podstawowe obo-
wiązki, jakie ciążyły na nim wobec niej. W odpowiedzi na pismo powódki pracodawca
zawiadomił ją, że przyjął jej oświadczenie woli do wiadomości, ale odmówił wypłace-
nia żądanego odszkodowania, podnosząc że zarzuty stawiane mu przez powódkę są
bezpodstawne i nie mają oparcia w dyspozycji art. 55 § 1
1
KP. Skutkiem odmowy
wypłacenia odszkodowania przez pracodawcę Maria G. (dochodząc 2.000 zł) wnio-
sła pozew do Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Częstochowie, który jej powództwo o
odszkodowanie oddalił (wyrok z dnia 14 maja 1998 r. [...]). Sąd ten ustalił, że przy-
czyny wskazane przez powódkę nie mogły być zakwalifikowane jako ciężkie naru-
szenie podstawowych obowiązków wobec pracownika. Na tej podstawie Sąd uznał,
że powódka bezpodstawnie rozwiązała umowę o pracę w trybie niezwłocznym, a
wobec tego „nie należą się jej świadczenia związane z takim sposobem ustania
stosunku pracy”. Rozpoznając apelację Sąd drugiej instancji uznał, że na tle rozs-
trzygnięcia Sądu pracy powstaje wątpliwość co do rozumienia obowiązującego
prawa, mając przy tym na uwadze to, że pracodawca przyjął oświadczenie woli po-
wódki i wydał jej świadectwo pracy potwierdzające rozwiązanie umowy o pracę w
trybie art. 55 § 1
1
KP, a jednocześnie nie wniósł powództwa na podstawie art. 61
1
KP.
Formułując odpowiedź na zadane mu pytanie prawne Sąd Najwyższy miał na
uwadze w pierwszym rzędzie wnioski jakie wypływają z analizy logiczno-językowej
art. 55 § 1
1
KP. Przepis ten stanowi, że pracownik może rozwiązać umowę o pracę w
trybie określonym w art. 55 § 1, a więc bez wypowiedzenia, gdy pracodawca dopuścił
się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika; w takim
przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za
okres wypowiedzenia, a jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub
na czas wykonania określonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za okres 2 ty-
godni. Z przepisu tego wynika, że przesłankami nabycia przez pracownika prawa do
3
odszkodowania jest rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę w określony spo-
sób (w określonym „trybie”), a mianowicie bez zachowania okresu wypowiedzenia,
oraz dopuszczenie się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obo-
wiązków wobec pracownika, nie zaś powołanie się przez pracownika (zwłaszcza w
piśmie rozwiązującym umowę o pracę), że pracodawca nie wywiązał się wobec niego
z podstawowych obowiązków. Skoro zaś jedną z przesłanek roszczenia z art. 55 § 1
1
KP jest „dopuszczenie” się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków, to gdy tego „dopuszczenia się” nie ma, a więc określony fakt nie miał
miejsca, roszczenie po stronie pracownika nie może powstać i wobec tego
pracodawca nie ma obowiązku wypłacenia odszkodowania. W tym stanie rzeczy,
jeżeli w przekonaniu pracodawcy brak jest przesłanek z art. 55 § 1
1
KP, to może
oczywiście odmówić wypłacenia odszkodowania (jest on zobowiązany tylko do tego,
co mu prawo nakazuje). Pracownik, który jest zdania, iż pracodawca w rzeczywisto-
ści dopuścił się ciężkiego naruszenia swoich obowiązków, może dochodzić swoich
racji w sądzie pracy, a pracodawca może wykazywać, że pracownik nie miał podstaw
do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, mimo iż powołuje się na to, że
przyczyną dokonanego przez niego rozwiązania było naganne (ciężkie naruszenie
podstawowych obowiązków), zachowanie się wobec niego pracodawcy. W
przedstawionym pytaniu prawnym zawarta jest w istocie sugestia, iż pracownik może
mieć prawo do odszkodowania, mimo że rozwiązał umowę o pracę wbrew
obowiązującym przepisom prawnym, co w żadnym razie nie może zostać zaakcep-
towane. Gdyby nie szczególne uregulowania i konstrukcje prawa pracy dotyczące
wadliwych czynności prawnych prowadzących do rozwiązania umowy o pracę, na-
leżałoby uważać, że rozwiązanie niezwłoczne dokonane przez pracownika wbrew
prawu jest nieważne (art. 58 § 1 KC w związku z art. 300 KP); skoro zaś czynność
prawna zmierzająca do rozwiązania umowy o pracę umowy tej nie rozwiązuje, to jest
oczywiste, że o żadnym odszkodowaniu, jako następstwie rozwiązania umowy o
pracę, mowy być nie może. Z unormowań Kodeksu pracy wynika jednakże, że tak
jak w przypadku wadliwych czynności pracodawcy zmierzających do rozwiązania
umowy o pracę, również w razie wadliwości oświadczeń woli pracownika - zwłaszcza
ze względu na obowiązywanie zasady wolności pracy - mimo ich sprzeczności z
prawem, przewidziany w nich skutek, tj. rozwiązanie stosunku pracy, następuje. To,
że wadliwa - sprzeczna z prawem czynność prawna (rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia) pracownika wywołuje zamierzony przez niego skutek (mimo swej
4
wadliwości) nie może wszakże oznaczać, że na takiej czynności pracownik nie tylko,
że nic nie traci - bo zgodnie z jego wolą umowa o pracę zostaje rozwiązana we
wskazanym przez niego terminie - ale dodatkowo jeszcze miałby na tym zyskiwać
(dopuszczając się bezprawia), gdyby pracodawca - przyjmując pogląd sugerowany
przez Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - zobowiązany byłby do wypłacenia
odszkodowania zawsze wtedy, gdy pracownik rozwiązał umowę o pracę bez wypo-
wiedzenia z powołaniem się na art. 55 § 1
1
KP, niezależnie od tego, czy pracodawca
dopuścił się ciężkiego naruszenia swoich podstawowych obowiązków. Odszko-
dowanie to powinno być przy tym wypłacone z chwilą rozwiązania umowy o pracę
przez pracownika, a więc niezależnie od tego, czy i kiedy ewentualnie pracodawca
wystąpiłby z roszczeniem przewidzianym w art. 61
1
KP. Ponadto z roszczeniem z art.
61
1
KP pracodawca może wystąpić tylko wtedy, kiedy poniesie szkodę, co nie w
każdym przypadku ma miejsce. Oprócz tego, przyjmując sugerowane przez Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych podejście do rozważanej kwestii, należałoby
stwierdzić - odwołując się do reguł wykładni logiczno-językowej - że nawet zasądze-
nie na rzecz pracodawcy odszkodowania na podstawie art. 61
2
§ 1 KP nie prowadzi-
łoby do pozbawienia pracownika odszkodowania uzyskanego na podstawie art. 55 §
1
1
KP, gdyż konsekwencją orzeczenia przez sąd pracy o odszkodowaniu na rzecz
pracodawcy jest tylko to, iż nie stosuje się art. 55 § 3 KP, a nie że stosuje art. 55 § 1
1
KP (art. 61
2
§ 2 KP). Innymi słowy, pracodawca otrzymywałby odszkodowanie na
podstawie orzeczenia sądu pracy, a pracownik zachowywałby wcześniej wypłacone
odszkodowanie uzyskane na mocy art. 55 § 1
1
KP. Kwoty tego odszkodowania nie
możnaby przy tym odliczyć od odszkodowania zasądzanego na rzecz pracodawcy,
bo skoro należy się ono zgodnie z prawem (według sugerowanej interpretacji na
podstawie art. 55 § 1
1
KP), to nie może ono być traktowane jako element szkody
poniesionej przez pracodawcę.
Wszystko to prowadzi do wniosku, że nie tylko bezpośrednie rozumienie art.
55 § 1
1
KP, ale także wykładnia celowościowa i systemowa, uzasadniają stanowisko
przedstawione w sentencji niniejszej uchwały.
========================================