Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 maja 1999 r.
II UKN 427/98
Przepis art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu
okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych
wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (Dz.U. Nr 30, poz. 164 ze zm.) nie
ogranicza kręgu podmiotowego wyłącznie do osób, które pobierały dodatki lub
wzrosty dotyczące świadczeń z tytułu pracy w szczególnych warunkach przed
wejściem w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emery-
tur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), jeżeli spełniały warunki do ich nabycia, jednak-
że nie mogły tego prawa zrealizować ze względu na niezgodne z Konstytucją
RP wyłączenie prawa do tych świadczeń.
Przewodniczący: SSN Teresa Romer (autor uzasadnienia), Sędziowie SN:
Maria Tyszel (sprawozdawca), Stefania Szymańska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 maja 1999 r. sprawy z wniosku
Czesława W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O. o
ustalenie prawa do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych, na skutek
kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 marca
1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 22 października
1997 r. [...] i sprawę przekazał Okręgowemu Sądowi-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Olsztynie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 18 sierpnia 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w O. odmówił zamieszczenia wnioskodawcy Czesława W. w spisie osób uprawnio-
nych do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych z uwagi, na to, że w
2
dniu 14 listopada 1991 r. nie przysługiwał mu wzrost lub dodatek z tytułu pracy w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Od tej decyzji wniósł odwołanie wnioskodawca, zarzucając, że przy pobieranej
rencie inwalidzkiej miał ustalone prawo do 15% dodatku za szczególne warunki
pracy.
Wyrokiem z dnia 22 października 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Olsztynie oddalił odwołanie.
Sąd ustalił, że wnioskodawca miał ustalone prawo do renty inwalidzkiej od 26
maja 1977 r. Poza dodatkami rodzinnym i na dzieci oraz dodatkiem w wysokości
6,5% z tytułu stażu pracy, w decyzji nie stwierdzono uprawnień do innych dodatków.
Okres zatrudnienia wnioskodawcy wynosił 18 lat. Poza sporem było, że wnioskodaw-
ca starał się o prawo do renty rolnej i w czasie przekazywania w związku z tym akt
rentowych do KRUS, część akt zaginęła. Nie ma w aktach decyzji rewaloryzacyjnej i
nie ma dowodu na to, że wnioskodawca w dniu 15 listopada 1991 r. był uprawniony
do wzrostu renty z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Dopiero wyrokiem Sądu
Wojewódzkiego w Olsztynie z dnia 5 listopada 1994 r. ustalono, że wnioskodawca
nabył prawo do emerytury na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lu-
tego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich
dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach oraz w szczególnym
charakterze. Sąd zaliczył wnioskodawcy okres pracy w szczególnych warunkach w
łącznym wymiarze 15 lat, 3 miesiące i 27 dni i przy łącznym stażu pracy ponad 25 lat
przyznał mu prawo do emerytury.
Z akt rentowych wynika, że w związku z wnioskiem z dnia 17 lutego 1992 r.
przeliczono rentę wnioskodawcy doliczając dodatkowe okresy zatrudnienia, służby
wojskowej oraz okres pracy górniczej w szczególnych warunkach. Wniosek o zali-
czenie tych okresów Czesław W. zgłosił po wejściu w życie ustawy z dnia 17 paź-
dziernika 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), kiedy nie obowią-
zywał już przepis § 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. upraw-
niający do wzrostu emerytur i rent osoby posiadające 15-letni staż pracy w szczegól-
nych warunkach. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że zgodnie z art. 3 pkt 2 ustawy z
dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sfe-
rze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent
(Dz.U. Nr 30, poz. 164) osobami uprawnionymi do nieodpłatnego nabycia świadectw
3
rekompensacyjnych są między innymi osoby będące przed dniem 15 listopada 1991
r. emerytami i rencistami uprawnionymi do wzrostów lub dodatków z tytułu pracy w
szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze, które utraciły prawo do
wzrostów lub dodatków. Wnioskodawca nie miał ustalonego wzrostu renty przed
dniem 15 listopada 1991 r., zatem wzrostu tego nie utracił.
Sąd Apelacyjny, oddalając zaskarżonym wyrokiem apelację wnioskodawcy,
powołał się na przepis art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowa-
niu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych
wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (Dz.U. Nr 30, poz. 167) zgodnie z którym
prawo do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych mają osoby będące
przed dniem 15 listopada 1991 r. emerytami i rencistami uprawnionymi do wzrostów
lub dodatków z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze na podstawie przepisów wymienionych w art. 1 ustawy z dnia 17 października
1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), które utraciły prawo do
wzrostów lub dodatków. Chodzi tu o osoby, które przed dniem 15 listopada 1991 r.
miały ustalone zarówno prawo do emerytury lub renty, jak i prawo do dodatków lub
wzrostów z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Ze sformułowania „osoby będące emerytami i rencistami” wynika, że nie jest wystar-
czające spełnienie wszystkich warunków do uzyskania prawa do emerytury i renty
przed dniem 15 listopada 1991 r., lecz konieczne jest przyznanie tego prawa przed tą
datą. Ta sama zasada odnosi się do prawa do wzrostów lub dodatków do emerytury
lub renty. W ocenie Sądu Apelacyjnego oznacza to, że zrekompensowaniu podlega
utracone prawo. Z prawa tego wnioskodawca nie korzystał. Nie jest więc wystarcza-
jące udowodnienie, że przed dniem 15 listopada 1991 r. dysponował 15-letnim okre-
sem zatrudnienia w szczególnych warunkach, uprawniającym z mocy § 16 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz
wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) do wzrostu
renty inwalidzkiej. Wnioskodawca, zdaniem Sądu drugiej instancji, dla nabycia prawa
do świadczeń rekompensacyjnych powinien udowodnić, że miał przyznane prawo do
tego wzrostu.
W kasacji od tego wyroku pełnomocnik wnioskodawcy zarzucił Sądowi drugiej
instancji naruszenie prawa materialnego (art. 3931
pkt 1 KPC), a mianowicie art. 3
4
pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyż-
szania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do
rent w związku z art. 76 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym pracowników i ich rodzin – przez błędną ich wykładnię polegającą na przyjęciu,
iż prawo do nabycia świadectw rekompensacyjnych nie przysługuje osobom, które
przed dniem 15 listopada 1991 r. spełniały ustawowe warunki do otrzymywania do-
datków lub wzrostów z tytułu pracy w szczególnych warunkach, ale których prawo do
tych świadczeń nie zostało ustalone przed dniem 15 listopada 1991 r. Wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania Sądowi Apelacyjnemu.
W uzasadnieniu pełnomocnik wnioskodawcy nie zgodził się z interpretacją art.
3 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. dokonaną przez Sąd Apelacyjny. Według wno-
szącego kasację, przepis powyższy wyraźnie stanowi, że osobami uprawnionymi do
nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych są między innymi osoby bę-
dące przed dniem 15 listopada 1991 r. emerytami lub rencistami uprawnionymi do
wzrostów lub dodatków z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze na podstawie przepisów wymienionych w art. 1 ustawy z dnia 17 paź-
dziernika 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent
oraz o zmianie niektórych ustaw, które utraciły prawo do wzrostów lub dodatków. Nie
ma w tym przepisie wzmianki o tym, że warunkiem uzyskania prawa do nabycia
świadectw rekompensacyjnych było uprzednie korzystanie z prawa do wzrostu lub
dodatku. Norma art. 3 pkt 2 ustawy z 6 marca 1997 r. stanowi lex specialis w stosun-
ku do powoływanego przez Sąd Apelacyjny art. 1 pkt 2 tejże ustawy, zgodnie z któ-
rym ustawa określa sposób rekompensowania utraty niektórych wzrostów lub dodat-
ków, ponieważ zawiera wyczerpujące określenie kręgu osób uprawnionych do nieod-
płatnego otrzymania świadectw rekompensacyjnych. Ustalenie zatem, czy wniosko-
dawcy przysługuje prawo do nabycia świadectw, uzależnione jest wyłącznie od
stwierdzenia, czy był uprawniony przed dniem 15 listopada 1991 r. do wzrostu renty
z tytułu pracy w szczególnych warunkach.
W dalszym ciągu w kasacji wspomniano, że definicji osoby uprawnionej do
wzrostu emerytury lub renty należy szukać w ustawie z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz rozporządzeniu Rady Minis-
trów z dnia 7 lutego 1983 r. Zgodnie z § 16 ust. 2 tegoż rozporządzenia (w brzmieniu
obowiązującym przed 15 listopada 1991 r.) pracownik, który nabył prawo do renty
5
inwalidzkiej, ma prawo do wzrostu tej renty o 15% podstawy jej wymiaru, jeżeli co
najmniej przez 15 lat wykonywał pracę lub pełnił służbę, o których mowa w § 5-9, 11-
13 oraz w dziale I wykazu C. Ze sformułowania tego przepisu jednoznacznie wynika,
że uprawnienie do wzrostu renty powstaje z mocy prawa po spełnieniu wskazanych
warunków, niezależnie od tego, czy i kiedy uprawiony złożył wniosek. Znajduje to
potwierdzenie również w art. 76 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin, w myśl którego prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z
dniem spełnienia się wszystkich warunków do nabycia tego prawa, oraz art. 99,
zgodnie z którym świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do
tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek
lub wydano decyzję z urzędu. Oznacza to, że ustawodawca odróżnia nabycie
(powstanie prawa) od przyznania decyzją świadczeń wynikających z nabytego
prawa. Zdaniem pełnomocnika wnioskodawcy, Czesław W. spełnił warunki koniecz-
ne do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych określone w art. 3 pkt 2
ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania
płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do rent.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja zasługuje na uwzględnienie. Zawarty w niej zarzut naruszenia przez
Sąd Apelacyjny art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu
okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych
wzrostów lub dodatków do rent i emerytur (Dz.U. Nr 30, poz. 164) przez błędną in-
terpretację jest uzasadniony. Zgodnie z treścią tego przepisu osobami uprawnionymi
do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych są osoby będące przed
dniem 15 listopada 1991 r. emerytami lub rencistami uprawnionymi do wzrostów lub
dodatków z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
na podstawie przepisów wymienionych w art. 1 ustawy z dnia 17 października 1991
r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), które utraciły prawo do wzrostów
lub dodatków (...).
Z treści tego przepisu, jak to słusznie wywodzi kasacja, nie można wyprowa-
dzić zwężającej interpretacji sprowadzającej się do tego, że nieodpłatne nabycie
świadectw rekompensacyjnych na mocy ustawy z dnia 6 marca 1997 r. przysługuje
6
tylko tym emerytom lub rencistom, którzy dodatki te pobierali przed dniem 15 listopa-
da 1991 r., przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. wymienio-
nej poprzednio.
Przepis art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. nie ogranicza kręgu pod-
miotowego wyłącznie do osób, które pobierały dodatki lub wzrosty z tytułu pracy w
szczególnych warunkach przed dniem 17 października 1991 r. Prawa do świadczeń
nie utożsamia się z „pobieraniem świadczeń”. Art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 6 marca
1997 r. ogranicza prawo do otrzymania nieodpłatnego świadectw rekompensacyj-
nych od „bycia emerytem bądź rencistą” przed dniem 17 października 1991 r. oraz
„bycia uprawnionym do wzrostów i dodatków”, a nie od pobierania tych wzrostów czy
dodatków.
Z materiału sprawy wynika bezspornie, że wnioskodawca był przed 17 paź-
dziernika 1991 r., przed wejściem w życie ustawy rewaloryzacyjnej, inwalidą, a nas-
tępnie nabył prawo do emerytury na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur
i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, a nieprzyznanie mu przed 17 listopada 1991 r. wzrostu
renty inwalidzkiej z tytułu pracy w szczególnych warunkach było wynikiem zagubienia
jego akt w organie rentowym. Wskazuje na to treść tych akt.
Dlatego też Sąd Najwyższy podzielił wywody kasacji i uznał, że brak jest pods-
taw do ograniczenia prawa do nieodpłatnego nabycia świadczeń rekompensacyjnych
wyłącznie do tych emerytów i rencistów, którzy przed dniem 15 listopada 1991 r. po-
bierali dodatki i wzrosty z tytułu pracy w szczególnych warunkach i wyłączenia z
kręgu uprawnionych, tych emerytów i rencistów, którzy w tej dacie spełniali warunki
do nabycia prawa do tych wzrostów i dodatków, jednakże ze względu niezgodne z
konstytucją na wyłączenie, tych świadczeń ustawą z dnia 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji... prawa tego zrealizować nie mogli.
Dlatego też Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
N o t k a
Patrz wyżej, publikowana pod pozycją 623 uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 27
kwietnia 2000 r., III ZP 2/00.
========================================