Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 czerwca 1999 r.
III RN 11/99
Wodą kopalnianą w rozumieniu § 2 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 27 grudnia 1993 r. w sprawie opłat za szczególne korzystanie z wód i
urządzeń wodnych (Dz.U. Nr 133, poz. 637 ze zm.) jest woda pojawiająca się w
wyrobiskach górniczych, także po zakończeniu eksploatacji złoża.
Przewodniczący: SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Walerian Sanetra
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Włodzimierza
Skoniecznego, po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 1999 r. na rozprawie sprawy ze
skargi Elektrowni „Ł.” w Ł.G. na decyzję Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa w Warszawie z dnia 17 czerwca 1996 r. [...] w przedmiocie
opłat za szczególne korzystanie z wód w II półroczu 1994 r., na skutek rewizji nadz-
wyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego
w Warszawie z dnia 2 czerwca 1998 r. [...]
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.
U z a s a d n i e n i e
Minister Sprawiedliwości wniósł rewizję nadzwyczajną od wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 2 czerwca 1998 r. [...], wydanego w
następstwie skargi Elektrowni „Ł.” w Ł.G. na decyzję Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 17 czerwca 1996 r. [...] w przedmiocie opłat
za szczególne korzystanie z wód w drugim półroczu 1994 r. Zaskarżonemu wyrokowi
Minister Sprawiedliwości zarzucił, że narusza on art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1
ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74,
poz. 368 ze zm.), art. 53 ust. 2 pkt 1, art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 24 października
1974 r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 38, poz. 230 ze zm.) oraz § 2 pkt 3 rozporządzenia
2
Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1993 r. w sprawie opłat za szczególne korzystanie
z wód i urządzeń wodnych (Dz.U. Nr 133, poz. 637 ze zm.).
Wojewoda K. decyzją z dnia 3 sierpnia 1995 r. [...] ustalił dla Przedsiębiorstwa
Państwowego Elektrowni „Ł.” w Ł.G. opłatę za szczególne korzystanie z wód w dru-
gim półroczu 1994 r. w wysokości 227.150,89 zł, w tym 81.641,25 zł za pobór wody i
145.509,64 zł za odprowadzanie ścieków do wód powierzchniowych. Po rozpatrzeniu
sprawy w trybie odwoławczym Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa decyzją z dnia 17 czerwca 1996 r. [...] utrzymał w mocy rozstrzygnięcie
organu pierwszej instancji.
Skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie na decyzję
ostateczną Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa wniosła
Elektrownia „Ł.” w Ł.G. Elektrownia zarzuciła zaskarżonej decyzji między innymi, że
na skutek błędnej wykładni § 2 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grud-
nia 1993 r. bezzasadnie przyjęto, iż wody których dotyczy decyzja nie są wodami
kopalnianymi, w następstwie czego bezpodstawnie ustalono opłaty za ich pobór.
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżoną decyzję oraz utrzymaną
przez nią w mocy decyzję organu pierwszej instancji. W ocenie Ministra Sprawiedli-
wości wyrok tego Sądu zapadł z rażącym naruszeniem wskazanych w rewizji nadz-
wyczajnej przepisów. Artykuł 56 ust. 1 Prawa wodnego stanowi, że za szczególne
korzystanie z wód, a także za korzystanie ze stanowiących własność państwa urzą-
dzeń wodnych pobiera się opłaty. Szczególne korzystanie z wód wymaga pozwolenia
wodnoprawnego ( art. 53 ust. 1 ustawy). Stosownie zaś do § 2 pkt 3 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1993 r. zwalnia się od opłaty za wodę kopalnianą.
Z dokonanych ustaleń wynika, że Wojewoda K. decyzją z dnia 23 grudnia 1993 r.
[...], zmienioną decyzją z dnia 29 kwietnia 1994 r., udzielił Elektrowni „Ł.” pozwolenia
wodnoprawnego na pobór wód podziemnych z nieczynnych, starych zrobów kopal-
nianych dla potrzeb obiegów wodnych Elektrowni, między innymi z ujęć w szybach:
„P.”, „M.”, „H.”.
Według Ministra Sprawiedliwości, NSA niezasadnie przyjął, że uzyskane przez
Elektrownię pozwolenie wodnoprawne reguluje uprawnienie do korzystania z wód
kopalnianych w rozumieniu art. 45 Prawa wodnego. Przepis ten, ani inne uregulo-
wania zawarte w Prawie wodnym oraz w ustawie z 4 lutego 1994 r. Prawo geolo-
giczne i górnicze (Dz.U. Nr 27, poz. 96 ze zm.) nie definiują pojęcia wód kopalnia-
nych i nie dają podstawy do kwalifikowania wód podziemnych pochodzących z nie-
3
czynnych zrobów (szybów), jako wód kopalnianych. Wymienione pozwolenie wodno-
prawne wydano na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 1 Prawa wodnego, który to przepis
jednoznacznie odnosi się do wód powierzchniowych i podziemnych, a nie kopalnia-
nych. Elektrownia „Ł.” pobierała wodę podziemną z nieczynnych szybów górniczych,
a jej pobór nie miał związku z udostępnianiem i bieżącą eksploatacją złóż węgla. Nie
wspomagał odwadniania czynnych wyrobisk górniczych i nie zmniejszał ilości wód
pochodzących z tego odwodnienia odprowadzanych do wód powierzchniowych. W
związku z powyższym brak było podstaw do przyjęcia, że zaskarżona decyzja doty-
czyła poboru wód kopalnianych, co w konsekwencji powoduje, iż przepis § 2 pkt 3
rozporządzenia z dnia 27 grudnia 1993 r. nie miał w sprawie zastosowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja Ministra Sprawiedliwości nie ma usprawiedliwionych podstaw. Sąd
Najwyższy podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że cha-
rakter wód pobieranych przez Elektrownię został przesądzony przez to, jak zostały
one określone w decyzji Wojewody K. z dnia 23 grudnia 1993 r. (wydanej na pods-
tawie art. 53 pkt 1 i 5 Prawa wodnego), którą zostało Elektrowni udzielone pozwole-
nie wodnoprawne na pobór wód podziemnych z nieczynnych, starych zrobów kopal-
nianych dla potrzeb obiegów wodnych Elektrowni z ujęć w szybie: „P.”, „M.”, „P. VI”,
„H.” i „B. V”. Z pozwolenia tego wynika, że reguluje ono uprawnienie do korzystania z
wód kopalnianych w rozumieniu art. 45 Prawa wodnego oraz § 2 pkt 3 rozporządze-
nia z 4 lutego 1994 r. Z przepisów Prawa wodnego, jak również z przepisów Prawa
geologicznego i górniczego wynika, że ustawodawca obok pojęcia „wód powierzch-
niowych i podziemnych” wyodrębnia kategorię wód kopalnianych, której nie definiuje.
W Prawie geologicznym i górniczym istnieje wyraźne rozróżnienie wód podziemnych
i wód kopalnianych, przy czym do tych ostatnich zasadniczo stosuje się przepisy
Prawa wodnego (w myśl art. 45 ust. 1 Prawa wodnego do korzystania z wód kopal-
nianych stosuje się przepisy ustawy). NSA słusznie na tym tle podnosi, że w doktry-
nie, jak i w orzecznictwie (w tym zakresie powołuje się na pracę T. Płodowskiego:
Prawo górnicze, Warszawa 1982, s. 141 i Z. Żółtowskiego: Prawo geologiczne, War-
szawa 1964, s. 116) pod pojęciem „wody kopalnianej” rozumie się powszechnie
wszelką wodę pochodzącą z wyrobisk górniczych i to nie tylko wydobywaną przy
zastosowaniu systemu podziemnej eksploatacji złoża, ale również przy eksploatacji
4
odkrywkowej czy systemem otworów wiertniczych. Sąd ten trafnie przy tym także
uznał, że brak jest uzasadnionych podstaw dla poglądu (prezentowanego w zaskar-
żonej do tego Sądu decyzji), że zwolnienie od opłat za wodę kopalnianą pozostaje w
jakiejkolwiek zależności od związku z udostępnieniem i bieżącą eksploatacją złóż
węgla oraz wspomagania odwodnienia czynnych wyrobisk. W jego ocenie, gdy idzie
o regulacje odnoszące się do wód kopalnianych zawarte w Prawie wodnym, to brak
jest w nich jakichkolwiek ograniczeń i uwarunkowań w zakresie zwalniania od opłat
za pobór wody kopalnianej. Istnienie zaś „wyłącznie argumentów racjonalnych, prze-
mawiających za potrzebą tego rodzaju ograniczeń, nie może stanowić samoistnej
podstawy do ich uwzględnienia w decyzji administracyjnej”. Na rzecz trafności tego
stanowiska przemawiają dodatkowo wnioski wypływające z analizy art. 89 Prawa
geologicznego i górniczego, w myśl którego przedsiębiorca (podmiot posiadający
koncesję na prowadzenie działalności regulowanej ustawą) jest uprawniony do bez-
płatnego korzystania z wody kopalnianej na potrzeby zakładu górniczego. Wynika z
niego, że w tym wypadku nie mają zastosowania (do korzystania z wody kopalnianej)
przepisy Prawa wodnego. Tym samym zwolnienie, o którym mowa w § 2 pkt 3 rozpo-
rządzenia z 27 grudnia 1993 r., nie ma w tym wypadku zastosowania i odnosi się ono
do innych podmiotów niż „przedsiębiorcy” w rozumieniu Prawa geologicznego i gór-
niczego. W art. 89 tego Prawa idzie o korzystanie z wody kopalnianej na potrzeby
zakładu górniczego, co wcale nie musi łączyć się w każdym przypadku ze „wspoma-
ganiem odwadniania”, ani też z „eksploatacją złoża górniczego”, jeżeli zakład górni-
czy eksploatacji tej już nie prowadzi, ale jest jeszcze w ruchu i w związku z tym ma
zapotrzebowanie na korzystanie z wody kopalnianej. Trudno zaś byłoby w tych przy-
padkach przyjmować – mając na uwadze cel art. 89 Prawa geologicznego i górni-
czego, jego funkcję i kontekst systemowy – że woda znajdująca się w wyrobiskach
kopalnianych (pojawiająca się w następstwie prowadzonych robót górniczych) nie
jest wodą kopalnianą, a wobec tego na korzystanie z niej „przedsiębiorca” musiałby
uzyskiwać pozwolenie wodnoprawne i uiszczać opłatę za jej pobór. Nie jest ponadto
trafne rozumowanie przedstawione w rewizji nadzwyczajnej, z którego zdaje się wy-
nikać, że skoro Elektrownia uzyskała pozwolenie wodnoprawne na podstawie art. 53
ust. 2 pkt 1 Prawa wodnego, to wobec tego idzie o pobór wód powierzchniowych i
podziemnych (śródlądowych – art. 6 ust. 2 Prawa wodnego), a to z kolei oznacza, iż
nie są to wody kopalniane. Według rozporządzenia z 27 grudnia 1993 r. opłaty pobie-
rane są za pobór wody śródlądowej (§ 1 ust. 1). Jeżeli zaś wody kopalniane miałyby
5
nie być wodami śródlądowymi (powierzchniowymi lub podziemnymi), to nie wiadomo
do czego miałoby się odnosić zwolnienie przewidziane w § 2 pkt 3 tego rozporządze-
nia, w myśl którego zwalnia się z opłat wodę kopalnianą. Woda ta mieści się w poję-
ciu wody śródlądowej w rozumieniu Prawa wodnego, z tym, że korzystanie z niej
poddane jest w pewnym zakresie szczególnym regułom.
Z przytoczonych powyżej względów Sąd Najwyższy, uwzględniając art. 39312
KPC w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępo-
wania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej – Prawo upadłościowe i
Prawo o postępowaniu układowym, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.), orzekł jak w sen-
tencji wyroku.
========================================