Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 sierpnia 1999 r.
II UKN 73/99
Uposażenie rodzinne przewidziane w art. 782
§ 1 ustawy z dnia 20
czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z
1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) nie przysługuje członkom rodziny w razie śmierci
asesora sądowego.
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Roman Kuczyński (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 sierpnia 1999 r. sprawy z powódz-
twa Ady S. nieletniej zastąpionej przez ustawową przedstawicielkę – matkę Hannę S.
przeciwko Sądowi Wojewódzkiemu w B., Sądowi Rejonowemu w S. o ustalenie
uprawnień do uposażenia rodzinnego, na skutek kasacji Sądu Rejonowego w S. od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16 grudnia 1998 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że zmienił poprzedzający go wy-
rok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z
dnia 23 września 1998 r. [...] i powództwo Ady S. oddalił.
U z a s a d n i e n i e
Małoletnia Ada S., reprezentowana przez przedstawicielkę ustawową Hannę
S., dochodziła pozwem przeciwko Sądowi Wojewódzkiemu w B. ustalenia, że przys-
ługuje jej prawo do uposażenia rodzinnego po zmarłym dnia 7 stycznia 1989 r. ojcu,
asesorze sądowym w Sądzie Rejonowym w S.
Rozpoznając powództwo Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Białymstoku wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanego Sąd
Rejonowy w S., w którym asesor wykonywał czynności sędziowskie i wyrokiem
wstępnym z dnia 23 września 1998 r. uznał, że powódce przysługuje od dnia 1
stycznia 1998 r. prawo do uposażenia rodzinnego od Sądu Rejonowego w S., zaś w
stosunku do Sądu Wojewódzkiego w B. powództwo oddalił uznając, że Sąd ten nie
2
posiada legitymacji biernej w procesie z uwagi na to, że Sąd Rejonowy w S. jest w
rozumieniu § 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 października 1997
r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu ustalania i wypłacania uposażeń oraz upo-
sażeń rodzinnych sędziom i prokuratorom w stanie spoczynku oraz członkom ich
rodzin (Dz.U Nr 130, poz. 869) jednostką organizacyjną właściwą do wypłacania
uposażenia. Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, iż skoro asesorowi powie-
rzone było pełnienie czynności sędziowskich, to zgodnie z art. 115 § 3 ustawy z dnia
20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z
1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) stosuje się wobec niego przepisy dotyczące sędziów, w
tym przepis art. 782
§ 1 tej ustawy, przewidujący prawo do uposażenia rodzinnego.
Powyższy wyrok zaskarżył apelacją Sąd Wojewódzki w B. i Sąd Rejonowy w
S.
Wyrokiem z dnia 16 grudnia 1998 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku odrzucił apelację Sądu Wojewódzkiego w B. i oddalił
apelację Sądu Rejonowego w S. Sąd drugiej instancji uzasadnił odrzucenie apelacji
Sądu Wojewódzkiego tym, że nie miał on legitymacji biernej w procesie i żądał od-
dalenia powództwa i żądanie to, aczkolwiek z innych przyczyn, zostało uwzględnio-
ne, przeto apelacja od orzeczenia korzystnego dla tego pozwanego nie jest dopusz-
czalna. Natomiast apelacja pozwanego Sądu Rejonowego nie zasługuje na
uwzględnienie, ponieważ według art. 115 § 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych,
do asesorów sądowych, którym powierzono pełnienie czynności sędziowskich sto-
suje się przepisy dotyczące sędziów, co należy rozumieć jako stosowanie wszystkich
przepisów, w tym także regulujących uposażenie w stanie spoczynku i uposażenie
rodzinne.
Kasacja pozwanego Sądu Rejonowego w S. zarzuca wyrokowi Sądu Apela-
cyjnego naruszenie prawa materialnego – art. 78 Prawa o ustroju sądów powszech-
nych oraz art. 6 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o
ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 124 poz. 782)
przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że
powódce, która przed dniem 1 stycznia 1998 r. nabyła prawo do renty rodzinnej po
swoim ojcu Tomaszu S., asesorze sądowym, przysługuje po tej dacie prawo do upo-
sażenia rodzinnego. W uzasadnieniu kasacja kwestionuje także przyjętą przez Sąd
drugiej instancji wykładnię przepisu art. 115 § 3 Prawa o ustroju sądów powszech-
nych.
3
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja zasługuje na uwzględnienie. Rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji,
akceptujące wyrok Sądu pierwszej instancji zasadza się przede wszystkim na gra-
matycznej wykładni przepisu art. 115 § 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych,
który stanowi, że „do asesorów sądowych, którym powierzono pełnienie czynności
sędziowskich, stosuje się przepisy dotyczące sędziów”. Zauważając, że świadczenie
w postaci uposażenia rodzinnego zostało uregulowane w dziale II rozdziale 4 zaty-
tułowanym „Obowiązki i prawa sędziów” ustawy – Prawo o ustroju sądów powszech-
nych (p.u.s.p.) Sąd Apelacyjny przytacza brzmienie przepisu art. 115 § 3 tej ustawy
tak, jakby przepis ten był zamieszczony w tym samym dziale i rozdziale tej ustawy.
Tymczasem przepis art. 115 § 3 p. u.s.p. zamieszczony jest w dziale IV ustawy –
zatytułowanym „Aplikanci i asesorzy sądowi” i z § 1 tego przepisu wynika sposób
nawiązania stosunku pracy (mianowanie przez Ministra Sprawiedliwości po ukończe-
niu aplikacji sądowej i zdaniu egzaminu sędziowskiego), z § 2 wypływa upoważnienie
Ministra Sprawiedliwości do powierzenia asesorowi sądowemu pełnienia czynności
sędziowskich w sądzie rejonowym na czas określony, nie przekraczający dwóch lat i
możliwość ponownego powierzenia tych czynności z ograniczeniem jednak łącznego
okresu pełnienia tych czynności do lat trzech. Koresponduje to z § 4 tego przepisu,
według którego asesorem sądowym nie można być dłużej niż 3 lata, przy czym
Minister Sprawiedliwości może zwolnić asesora, po uprzednim wypowiedzeniu, za
zgodą kolegium sądu okręgowego, a przepis art. 60 § 1 p.u.s.p., mówiący o utracie
stanowiska sędziowskiego wskutek prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarne-
go o wydaleniu ze służby sędziowskiej oraz orzeczenia sądu skazującego na karę
dodatkową pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sę-
dziego stosuje się odpowiednio. Dopiero na tle tych odrębności w zakresie sytuacji
prawnej asesorów, co do powstania i ustania stosunku służbowego sędziów (rozdział
2 działu II) i obowiązków i praw sędziów (rozdział 4 działu II), należy doszukiwać się
intencji ustawodawcy co do wykładni przepisu art. 115 § 3 p.u.s.p., stanowiącego, iż
do asesorów sądowych, którym powierzono pełnienie czynności sędziowskich, sto-
suje się przepisy dotyczące sędziów. Chodzi mianowicie o to, czy wobec tego, że
ustawodawca nie używa określenia o „odpowiednim” stosowaniu przepisów doty-
czących sędziów, a zatem przy zastosowaniu tych przepisów wprost, dopuszcza on
4
do zastosowania wobec asesora sądowego, któremu powierzono pełnienie czynno-
ści sędziowskich, także przepisów dotyczących sędziów, które przewidują dla sę-
dziego stan spoczynku i związane z tym stanem uposażenie.
Na postawioną kwestię należy odpowiedzieć negatywnie. Sytuacja prawna
sędziego i sytuacja prawna asesora, któremu powierzono pełnienie czynności sę-
dziowskich nie jest tożsama, mimo treści przepisu art. 115 § 3 p.u.s.p. Niewątpliwie
pojęcia „czynności sędziowskie” nie można utożsamiać z pojęciem „obowiązków i
praw sędziów”, o jakich mowa w rozdziale 4 działu II p.u.s.p. Asesor bowiem nie jest
związany ślubowaniem sędziowskim (art. 64 § 1 p.u.s.p.) co jest wymienione na
wstępie obowiązków sędziego, a rota ślubowania sędziowskiego (art. 56 § 1 p.u.s.p.)
zasadniczo różni się od roty ślubowania aplikanta sądowego (art. 113 § 4 p.u.s.p.),
która nadal wiąże asesora sądowego. Gdyby ustawodawca przez powierzenie ase-
sorowi pełnienia czynności sędziowskich rozumiał stosowanie wobec asesora w s z y
s t k i c h przepisów dotyczących sędziów, asesor przed przystąpieniem do pełnienia
tych czynności powinien składać ślubowanie sędziowskie. Pełnienie czynności sę-
dziowskich, jakkolwiek niewątpliwie ma prowadzić do oceny asesora jako kandydata
na stanowisko sędziego, nie jest jednak warunkiem sine qua non powołania na sta-
nowisko sędziego. Przepis art. 115 § 2 p.u.s.p. nie nakłada bowiem na Ministra
Sprawiedliwości obowiązku powierzenia asesorowi pełnienia czynności sędziowskich
(Minister... może powierzyć), zaś z przepisu art. 51 § 1 pkt 6 p.u.s.p. wynika m.in., że
na stanowisko sędziego może być powołany ten, kto „...pracował w charakterze ase-
sora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej dwa lata”. Ustawodawca nie używa
dodatkowego sformułowania „i pełnił czynności sędziowskie”. Hipotetycznie jest za-
tem dopuszczalny przypadek powołania na stanowisko sędziego osoby spełniającej
wymagania z art. 51 § 1 p.u.s.p., która pracowała w charakterze asesora co najmniej
2 lata ale nie powierzano jej w ogóle pełnienia czynności sędziowskich, przeto w
okresie asesury nie miały wobec niej zastosowania przepisy dotyczące sędziów.
Nie jest też ustawodawca konsekwentny w stosowaniu wobec asesorów,
którym powierzono czynności sędziowskie, przepisów dotyczących sędziów. Oto
bowiem przepis art. 87 § 1 p.u.s.p. stanowi, że „postępowanie dyscyplinarne toczy
się z wyłączeniem jawności. Na rozprawie mogą być obecni sędziowie oraz asesorzy
pełniący czynności sędziowskie”.
Redakcja tego przepisu dowodzi, że ustawodawca mimo treści art. 115 § 3
p.u.s.p. różnicuje sytuację sędziów i asesorów, którym powierzono pełnienie czynno-
5
ści sędziowskich. Jeżeli bowiem z art. 115 § 3 p.u.s.p. wynika, że do asesorów, któ-
rym powierzono pełnienie czynności sędziowskich, stosuje się przepisy dotyczące
sędziów, to możnaby wnosić, iż z mocy tego przepisu asesorzy tacy mogliby uczest-
niczyć w rozprawie dyscyplinarnej także wówczas, gdyby przepis art. 87 § 1 zdanie
drugie p.u.s.p. ograniczał obecność na rozprawie tylko do sędziów. Skoro jednak
ustawodawca osobnym zapisem rozszerzył to uprawnienie także na asesorów, peł-
niących czynności sędziowskie, należy uznać, że do asesorów takich nie stosuje się
takich przepisów dotyczących sędziów, które określają ich prawa i obowiązki w za-
kresie szerszym niż asesorów.
Nie jest przedmiotem niniejszej sprawy ani wykładnia pojęcia „czynności sę-
dziowskich” ani dokonanie szczegółowej analizy przepisów Prawa o ustroju sądów
powszechnych pod kątem utworzenia katalogu tych, które jako dotyczące sędziów
stosuje się do asesorów, którym powierzono pełnienie czynności sędziowskich. Naj-
ogólniej można stwierdzić, iż, skoro okres asesury ma przygotować egzaminowane-
go aplikanta sądowego do objęcia stanowiska sędziego, to czynności sędziowskie
polegają przede wszystkim na orzekaniu i w takich przypadkach do asesorów ma
zastosowanie art. 178 Konstytucji RP (niezawisłość sędziowska) oraz przepisy pos-
tępowania sądowego (karnego i cywilnego). Jednakże pojęcie „czynności sędziows-
kie” jest pojęciem węższym od „obowiązków i praw sędziów”, a pełnienie przez ase-
sora czynności sędziowskich nie czyni asesora nieusuwalnym ze swego stanowiska,
która to zasada dotyczy sędziów (art. 58 p.u.s.p.). Jeżeliby uznać, iż dopuszczalność
zwolnienia asesora za wypowiedzeniem i ograniczoność piastowania tego stanowis-
ka do lat 3 (art. 115 § 4) stanowi lex specialis w stosunku do art. 58 p.u.s.p., to uży-
cie przez ustawodawcę sformułowania „czynności sędziowskie”, a nie „obowiązki
sędziowskie”, nie pozwala na zastosowanie wobec asesora sądowego, a tym samym
w razie jego śmierci w stosunku do członków jego rodziny, instytucji stanu spoczynku
i związanego z nią prawa do uposażenia. Stan spoczynku jest bowiem instytucją
zamieszczoną w rozdziale 2 działu II p.u.s.p. zatytułowanym „powstanie i ustanie
stosunku służbowego sędziów”. Skoro więc powstanie i ustanie stosunku pracy ase-
sora sądowego uregulowano wyczerpująco w dziale IV – art. 115 p.u.s.p., to należy
uznać, iż to rozstrzygnięcie jest autonomiczne i odesłanie z art. 115 § 3 nie może
odnosić się do przepisu art. 59 § 3 p.u.s.p., według którego w stan spoczynku prze-
chodzi sędzia. Zaznaczyć także należy, że po myśli art. 60 § 2 p.u.s.p., Minister
sprawiedliwości zawiadamia sędziego o rozwiązaniu lub wygaśnięciu stosunku służ-
6
bowego, o którym mowa w § 1 tego przepisu (orzeczenie sądu dyscyplinarnego o
wydaleniu ze służby sędziowskiej i orzeczenie sądu skazujące na karę dodatkową
pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego) oraz o
przejściu w stan spoczynku. Przepis art. 60 § 1 stosuje się, poprzez art. 115 § 4
p.u.s.p. odpowiednio do asesorów, natomiast nie ma tego odesłania w stosunku do
art. 60 § 2, mówiącego o zawiadomieniu sędziego o przejściu w stan spoczynku.
Można więc i z tej regulacji wysunąć wniosek, iż ustawodawca nie przewidział przej-
ścia asesora sądowego w stan spoczynku. Uposażenie sędziego w stanie spoczynku
należy do jego praw (przepis art. 711
p.u.s.p. zamieszczony jest w rozdziale 4 działu
II – obowiązki i prawa sędziów). Skoro uposażenie jest przypisane do stanu
spoczynku sędziego, od wynagrodzenia sędziów nie odprowadza się składek na
ubezpieczenie społeczne (art. 781
§ 1 p.u.s.p.), przejście sędziego w stan spoczynku
powoduje utratę prawa do renty lub emerytury z ubezpieczenia społecznego (art. 711
§ 6 p.u.s.p.), a w świetle powyższych rozważań wykazano, że mimo treści art. 115 §
3 p.u.s.p. ustawodawca wyartykułowuje osobno i dodatkowo niektóre uprawnienia
asesorów, pełniących czynności sędziowskie (vide art. 87 § 1 zdanie drugie p.u.s.p.)
nie czyni tego jednak odnośnie do uprawnień stanu spoczynku i uposażenia stanu
spoczynku, nadając to prawo tylko sędziom – brak jest podstaw do uznania, iż
asesorowi, bez względu na datę ustania stosunku pracy przysługiwało przejście w
stan spoczynku i przynależne temu stanowi uposażenie, zaś w razie jego śmierci –
członkom jego rodziny uposażenie rodzinne. Zwrócić także należy uwagę na fakt, iż
podstawę wynagrodzenia sędziów, asesorów i aplikantów sądowych stanowi
rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 grudnia 1996 r., wydane na
podstawie delegacji z art. 71 § 2 p.u.s.p. gdy chodzi o sędziów w związku z art. 115 §
3 p.u.s.p., gdy chodzi o asesorów i art. 116 p.u.s.p. gdy chodzi o aplikantów
sądowych (Dz.U. Nr 155, poz. 758).
Natomiast rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 października
1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu ustalania i wypłacania uposażeń oraz
uprawnień rodzinnych sędziom i prokuratorom w stanie spoczynku oraz członkom ich
rodzin wydane jest wyłącznie w oparciu o art. 712
p.u.s.p., art. 62b ustawy z dnia 20
czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 19, poz. 70 ze
zm.) oraz art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o
ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 124, poz. 782).
Przepisy art. 712
p.u.s.p. i art. 6 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. odnoszą się wy-
7
łącznie do sędziów (i prokuratorów), przy czym redakcja art. 6 powołanej ustawy nie
pozwala w tym względzie na żadne wątpliwości (przepisy art. 711
§ 2 i 4 p.u.s.p. mają
zastosowanie do sędziów i odpowiednio do prokuratorów, którzy uzyskali prawo do
emerytury lub renty przed dniem wejścia w życie ustawy z 28 sierpnia 1997 r., jeżeli
prawo to nabyli zajmując stanowisko sędziego lub prokuratora).
Jeżeli zatem akt prawny regulujący wynagrodzenie sędziów, asesorów i apli-
kantów sądowych powołuje wszystkie przepisy p.u.s.p., które dotyczą tych trzech
grup, zaś akt prawny regulujący uposażenie sędziów w stanie spoczynku odwołuje
się tylko do przepisów dotyczących sędziów, z pominięciem art. 115 § 3 p.u.s.p., to
uznać należy taką regulację za celową, co musi prowadzić do wniosku, iż art. 115 § 3
p.u.s.p. nie pozwala na uznanie, że asesorowi, pełniącemu czynności sędziowskie
bądź pozostałej po nim rodzinie przysługuje uposażenie stanu spoczynku i bez zna-
czenia jest, iż żaden z przepisów Prawa o ustroju sądów powszechnych, regulują-
cych przejście sędziego w stan spoczynku i prawo do uposażenia spoczynkowego
bądź rodzinnego, wprost nie wyłącza zastosowania tych przepisów w stosunku do
asesorów, ponieważ przedstawiony wyżej sposób legislacji stanu spoczynku czynił
zbędnym takie wyłączenie. Za taką intencją ustawodawcy przemawia też i to, że
ustanawiając w art. 72 § 1 p.u.s.p. prawo do dodatkowego urlopu sędziego i w § 10
rozporządzenia Prezydenta RP w sprawie wynagrodzeń sędziów prawo do nagród
jubileuszowych i dodatków za wieloletnią pracę (odsyłając do przepisów ustawy o
pracownikach urzędów państwowych) zezwolił na wliczenie do okresów pracy, od
których należy wymiar urlopu, wysokość dodatku lub nagrody jubileuszowej także
okresów aplikacji, asesury, wykonywania zawodów adwokata, radcy prawnego lub
zajmowania samodzielnego stanowiska w organach administracji państwowej, z
którym związana była praktyka prawnicza (ewentualnie inne okresy pracy) – nato-
miast przejście sędziego na jego wniosek w stan spoczynku z zachowaniem prawa
do uposażenia spoczynkowego po ukończeniu przez kobietę 55 lat, a przez
mężczyznę 60 lat, uzależnił od przepracowania na stanowisku sędziego nie mniej niż
25 lat (kobiety) i 30 lat (mężczyźni). Przepis art. 59 § 4 p.u.s.p. nie zawiera takiego
uregulowania jak przepis art. 72 § 2 p.u.s.p. (urlopy dodatkowe), przez co intencję
ustawodawcy należy rozumieć ściśle, a mianowicie, że chodzi o przepracowanie
danego okresu na stanowisku sędziego, bez wliczenia okresu aplikacji i asesury, a
tym samym zaliczenie okresu pełnienia czynności sędziowskich przez asesora w
oparciu o przepis art. 115 § 3 u.s.p. nie jest możliwe. Trudności w wykładni przepisu
8
art. 115 § 3 p.u.s.p. wynikają przede wszystkim z braku przystosowania tego
przepisu do stanu prawnego wprowadzonego ustawą z dnia 28 sierpnia 1997 r. o
zmianie Prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 124, poz. 782), którą do-
dano przepis art. 711
. W stosunku do poprzedniego stanu prawnego, zróżnicowało to
pod względem zaopatrzenia emerytalno-rentowego jednolicie dotąd podlegających
pracowniczemu zaopatrzeniu emerytalnemu sędziów, aplikantów, asesorów, kurato-
rów, komorników i innych pracowników sądowych i sformułowanie, iż do asesorów
sądowych, którym powierzono pełnienie czynności sędziowskich stosuje się przepisy
dotyczące sędziów, nie nasuwało w tej kwestii wątpliwości. Nie można jednak nie
zauważyć pewnej ewolucji, jaką instytucja powierzenia asesorowi czynności sę-
dziowskich przechodziła.
Pod rządem Prawa o ustroju sądów powszechnych z 1928 r. (jednolity tekst:
Dz.U. z 1964 r. Nr 6, poz. 40 ze zm.) prawa i obowiązki asesorów sądowych unor-
mowane były przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 listopada
1960 r. o aplikantach i asesorach sądowych (Dz.U. Nr 51, poz. 301 ze zm.). Sytuację
asesorów, którym powierzono pełnienie czynności sędziowskich regulował art. 1361
p.u.s.p., który odsyłał co do stosowania wobec nich przepisów dotyczących sędziów
do przepisów rozdziału 4-6 w dziale II w zakresie praw, obowiązków i odpowiedzial-
ności sędziów. Prawo o ustroju sądów powszechnych z dnia 20 czerwca 1985 r.
(jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), nadal obowiązujące, nie prze-
widziało wydania przepisów wykonawczych dotyczących stosunku pracy asesorów.
Przepis art. 121 § 2 i 3 p. u.s.p. w dacie śmierci Tomasza S. (7 stycznia 1989
r.) brzmiał: „§ 2. Minister Sprawiedliwości może powierzyć asesorowi sądowemu peł-
nienie czynności sędziowskich w sądzie rejonowym w oznaczonym zakresie i na
czas określony, nie przekraczający dwóch lat. § 3. Do asesorów sądowych stosuje
się przepisy dotyczące sędziów. Minister Sprawiedliwości może jednak zwolnić ase-
sora po uprzednim wypowiedzeniu; przepis art. 63 § 1 stosuje się odpowiednio”.
Pierwsze uregulowanie pozwalało na stosowanie wobec asesorów pełniących
czynności sędziowskie praw i obowiązków dotyczących sędziów, drugie uregulowa-
nie upoważniało Ministra Sprawiedliwości do powierzenia asesorowi pełnienia czyn-
ności sędziowskich w oznaczonym zakresie i na oznaczony czas, jednocześnie, nie-
zależnie od tego powierzenia, nakazywało stosowanie do asesorów przepisów doty-
czących sędziów, co następnie zostało (tak jak i zwolnienie z pracy) obwarowane
zgodą kolegium sądu wojewódzkiego. Od 1 stycznia 1998 r. wprowadzono możli-
9
wość ponownego powierzenia asesorowi czynności sędziowskich, jednakże na okres
łącznie nie przekraczający 3 lat i dopuszczono możliwość powierzenia pełnienia tych
czynności w sądzie wojewódzkim (obecnie okręgowym) jako odwoławczym. Jednak-
że pozostałe sformułowania omawianego przepisu pozostały bez zmian mimo wpro-
wadzenia stanu spoczynku dla sędziów i uposażenia z nim związanego, odmienne
uregulowanego niż w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (obecnie w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. Nr 162, poz. 1118). Zmiana statusu zawodo-
wego sędziego wynikająca z wprowadzenia konstytucyjnego podziału władz na
ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą przez ustanowienie stanu spoczynku i
związanego z nim uposażenia nie pozbawiła sędziego prawa do emerytury z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych, do której nabywa on prawo w razie zrzeczenia się
stanowiska (pomijając przypadki zwolnienia dyscyplinarnego, czy utraty do posiada-
nego już stanu spoczynku wskutek orzeczenia sądu) i przez to wyzbywa się pewnych
ograniczeń wynikających ze stanu spoczynku (dochowanie godności urzędu sędzie-
go, podleganie odpowiedzialności dyscyplinarnej, obowiązek uzyskania zgody pre-
zesa sądu na dodatkowe zatrudnienie i zakaz podejmowania zajęcia uchybiającego
godności sędziego). Jeżeli jednak sędzia godzi się na podleganie takim ogranicze-
niom, jakie obowiązywały go w okresie służby sędziowskiej, po przejściu w stan spo-
czynku z powodu wieku, choroby lub utraty sił, przysługuje mu uposażenie określone
w art. 711
§ 2 p.u.s.p., którego wysokość kształtuje się korzystniej niż świadczenia z
ubezpieczenia społecznego. Skoro zatem przepisy prawa przewidują dla sędziów
rozwiązania bardziej korzystne od uregulowań dotyczących pozostałych pracowni-
ków resortu sprawiedliwości objętych systemem ubezpieczeń społecznych, z którego
sędziowie są wyłączeni, wykładnię przepisu art. 115 § 3 u.s.p., rozszerzającą prawo
do przejścia w stan spoczynku na asesorów, uznać należy za chybioną. Uposażenie
rodzinne z kolei jest świadczeniem pochodnym i przysługuje członkom rodziny
osoby, która nabyła uprawnienie do stanu spoczynku i uposażenia do niego przywią-
zanego. Mimo zatem, że z mocy art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r., prze-
pisy art. 782
p.u.s.p. mają zastosowanie również do osób, które przed dniem 1 stycz-
nia 1998 r. pobierały rentę rodzinną, żądanie powódki nie może zostać uwzględnio-
ne, gdyż jej ojciec nie zajmował stanowiska sędziego. Okoliczność, że pozew został
zgłoszony przed dniem 1 stycznia 1999 r., od której to daty treść przepisu art. 782
p.u.s.p. została znowelizowana przez dodanie § 1a pozostaje bez znaczenia dla
10
sprawy, gdyż dodany przepis może mieć wpływ na wysokość uposażenia rodzinne-
go, a nie na prawo do niego.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że po-
wództwo zostało uwzględnione wskutek błędnej wykładni art. 115 § 3 p.u.s.p. i nie-
właściwego zastosowania art. 782
p.u.s.p. a wobec oddalenia apelacji strony pozwa-
nej przez Sąd drugiej instancji należało z oparciu o art. 39315
KPC, orzec jak w sen-
tencji wyroku.
========================================