Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 sierpnia 1999 r.
III RN 31/99
Korzystanie przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z czystego
zysku, który stosownie do art. 191 KH przypadał wspólnikom, stanowi nieod-
płatne świadczenie w rozumieniu art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 lutego
1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993
r. Nr 106, poz. 482 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w 1995 r. Wartością tego
świadczenia były odsetki, które spółka musiałaby zapłacić, gdyby chciała po-
zyskać na rynku kapitał w tej samej kwocie.
Przewodniczący: SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie: SN Andrzej
Wasilewski, NSA Bogusław Gruszczyński (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 sierpnia1999 r. sprawy ze skargi
„C.T.I.” Spółki z o.o. w Z.G. na decyzję Izby Skarbowej w Z.G. z dnia 28 listopada
1997 r. [...] w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych za 1995 r., na
skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu z dnia 28 lipca 1998 r.
[...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił skargę.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 28 listopada 1997 r. Izba Skarbowa w Z.G. utrzymała w mocy
decyzję [...] Urzędu Skarbowego w tym samym mieście z dnia 16 września 1997 r. w
sprawie wymiaru uzupełniającego podatku dochodowego za 1995 r. w stosunku do
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością „C.T.I.”.
W sprawie tej sporna była między innymi ocena skutków prawnych uchwały
Zgromadzenia Wspólników z dnia 21 marca 1995 r. o niedokonaniu podziału oraz
wypłaty zysku i o przeznaczeniu tego zysku na cele inwestycyjne.
2
Zdaniem organów obu instancji, uchwała nie była skuteczna, gdyż w umowie
spółki brak było wyraźnego postanowienia dopuszczającego taką możliwość. W kon-
sekwencji spółka „C.T.I.” przez 9 miesięcy 1995 r. rozporządzała kapitałem w kwocie
722.505 zł, który to kapitał przysługiwał udziałowcom na podstawie art. 191 KH. Or-
gany obu instancji przyjęły, że nieodpłatne korzystanie z cudzego kapitału stanowi
przychód, o którym mowa w art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o po-
datku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 1993 r. Nr 106, poz. 482 ze zm.).
Wartość przychodu ustalono w wysokości odsetek, jakie Spółka musiałaby zapłacić,
gdyby chciała pozyskać wspomniany kapitał na rynku.
W wyniku skargi na decyzję Izby Skarbowej Naczelny Sąd Administracyjny
Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją
decyzję organu pierwszej instancji. Sąd podzielił pogląd organów administracyjnych,
że uchwała wspólników, powzięta z naruszeniem art. 191 KH, dotknięta jest sankcją
bezwzględnej nieważności. Przyjął jednak, że nie ma podstaw prawnych do opodat-
kowania nieodpłatnego użytkowania środków pieniężnych pozostałych w Spółce.
Skoro bowiem ustawodawca w art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od
osób prawnych postanowił, że przychodami są otrzymane pieniądze i wartości pie-
niężne oraz wymienił je w odrębnym punkcie, to sformułowania użyte w punkcie 2 –
zdaniem Sądu – wykluczały z nieodpłatnych świadczeń pieniądze.
Wyrok ten zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, zarzu-
cając rażące naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczel-
nym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 12 ust.
1 pkt 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych.
Minister Sprawiedliwości podkreślił, że przychodem Spółki nie były pieniądze, lecz
prawo dysponowania nimi. Argumentacji Sądu przeciwstawił tezę, że skoro w punk-
cie 2 wymienionego ostatnio przepisu mowa jest o „wartości” otrzymanych nieodpłat-
nych świadczeń, to wartość ta będzie wyrażona w pieniądzu. Dotyczy to przykładowo
wartości korzystania z energii, gazu, usług lub cudzych rzeczy. Gdyby więc przyjąć
argumentację Sądu, to wyodrębnienie punktu 2 w ustępie 1 artykułu 12 ustawy było-
by – zdaniem Ministra- nieracjonalne.
W odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną Spółka „C.T.I.” wniosła o jej oddale-
nie, kwestionując pogląd Sądu o nieważności uchwały Zgromadzenia Wspólników
oraz podtrzymując dotychczasową argumentację. Dodatkowo podniosła, że użycze-
nie, a więc „nieodpłatne świadczenie”, nie może dotyczyć „pieniędzy w obrocie”.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wywody Spółki na temat skutków naruszenia przez Zgromadzenie Wspólni-
ków art. 191 KH nie mogą być przedmiotem oceny Sądu Najwyższego. Niezależnie
od faktu, że Naczelny Sąd Administracyjny oparł swój wniosek o nieważności
uchwały na jednym z kilku poglądów występujących w orzecznictwie i w doktrynie, a
zatem w tym zakresie nie można mu postawić zarzutu naruszenia prawa w stopniu
rażącym, przede wszystkim należy zauważyć, że poglądu tego nie tylko nie zwalczał
Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej, ale przeciwnie – pogląd ten apro-
bował. Zgodnie z art. 39311
KPC w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie Kodeksu postępowania cywilnego... (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) Sąd
Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach rewizji nadzwyczajnej. Nie może zatem
badać zarzutu naruszenia art. 191 KH w związku z art. 240 KH, skoro zarzut ten nie
został postawiony przez Ministra Sprawiedliwości.
Przechodząc do treści rewizji nadzwyczajnej Sąd Najwyższy zauważa, że
trafny jest zarzut rażącego naruszenia art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 lutego
1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr
106, poz. 482 ze zm.). Bezsporne jest, że czysty zysk osiągnięty w 1994 r., nie trafił
do wspólników, lecz był w 1995 r. w dyspozycji Spółki. Tym samym Spółka otrzymała
nieodpłatne świadczenie, przy czym jego przedmiotem nie były pieniądze – jak błęd-
nie przyjął Sąd Administracyjny – lecz prawo dysponowania nimi. Z tych względów
rozważania Sądu na temat stosunku punktu 2 do punktu 1 omawianego przepisu są
zupełnie bezprzedmiotowe. Przytoczone przez Sąd przykłady nieodpłatnych świad-
czeń, wymienione w komentarzu do ustawy o podatku dochodowym od osób praw-
nych pod redakcją M. Brzezińskiego i M. Kalinowskiego, nie stanowią wyczerpujące-
go wyliczenia. Okoliczność, że wspomniany komentarz nie zawiera przykładu zacho-
dzącego w rozpatrywanej sprawie, nie świadczy bynajmniej, że umożliwienie Spółce
korzystania z cudzych praw nie ma charakteru nieodpłatnego świadczenia, o którym
mowa w punkcie 2 ustępu 1 artykułu 12. Jakkolwiek Spółka trafnie zauważa w odpo-
wiedzi na rewizję nadzwyczajną, że „pieniądze w obrocie” nie mają charakteru rzeczy
i w związku z tym nie mogą być przedmiotem użyczenia, to jednak „nieodpłatne
świadczenie” w rozumieniu omawianego przepisu obejmuje nie tylko użyczenie rze-
czy, ale wszelkie świadczenia, w tym także mające za przedmiot korzystanie z cu-
4
dzych praw. W przypadku Spółki nieodpłatność świadczenia ma charakter ewidentny,
w odróżnieniu na przykład od świadczeń banków, które w zamian za umożliwienie
obracania pożyczonymi pieniędzmi żądają swoistej „ceny”, w postaci odsetek.
Słuszna jest zatem teza rewizji nadzwyczajnej, że wartością otrzymanego w wyniku
nieodpłatnego świadczenia przychodu jest wartość odsetek, jakie Spółka musiałaby
zapłacić, aby pozyskać kapitał na rynku. Dodatkowo Sąd Najwyższy zauważa, że
zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od
osób prawnych, przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód
bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich dochód ten został osiągnięty.
Wzmacnia to tezę rewizji nadzwyczajnej, że odmowa zaakceptowania dokonanego
przez organy podatkowe opodatkowania korzyści osiągniętej przez Spółkę stanowi
rażące naruszenie prawa.
Mając na uwadze wszystkie okoliczności Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji
na podstawie art. 39315
KPC oraz art. 27 ust. 1 ustawy o Naczelnym Sądzie Adminis-
tracyjnym w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu pos-
tępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej – Prawo upadłoś-
ciowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjne-
go, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) oraz w związku z art. 236 ust. 2 Konstytucji Rzeczy-
pospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U, Nr 78, poz. 483).
========================================