Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 września 1999 r.
I PKN 243/99
1. Warunkiem zaliczenia porozumienia zbiorowego określającego prawa i
obowiązki stron stosunku pracy do źródeł prawa pracy, jest jego oparcie "na
ustawie", to znaczy, że możliwość zawarcia porozumienia jest przewidziana w
ustawie.
2. Wstępne badanie sprawy przewidziane w art. 467 § 1 KPC oraz podję-
cie czynności wyjaśniających, o których stanowi art. 468 § 1 KPC, należy do
sądu pierwszej instancji, wskutek czego zarzut naruszenia tych przepisów nie
może być skierowany w kasacji wobec wyroku sądu drugiej instancji.
Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie: SN Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), SA Katarzyna Gonera.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 września 1999 r. sprawy z powódz-
twa Haliny P. przeciwko Polskim Kolejom Państwowym-Zakładowi Przewozów Pasa-
żerskich w Ł. z siedzibą w K. o rekompensatę pieniężną, na skutek kasacji powódki
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia
8 stycznia 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim wyrokiem z dnia 8 października
1998 r. oddalił powództwo Haliny P. o zasądzenie od PKP Stacji Rejonowej w K. re-
kompensaty pieniężnej z Paktu Gwarancji Pracowniczych z dnia 23 grudnia 1996 r.
Ustalił, że powódka była zatrudniona u strony pozwanej 34 lata, 5 miesięcy i 22 dni,
ostatnio na stanowisku radcy do spraw szkolenia pracowników. Była pracownikiem
mianowanym. W dniu 17 maja 1997 r. złożyła pismo do Naczelnika pozwanej Stacji,
w którym wypowiedziała stosunek pracy z dniem 31 maja 1997 r., podając jako przy-
czynę osiągnięcie wieku emerytalnego. W związku z tym Naczelnik Stacji pismem z
2
dnia 23 czerwca 1997 r. zwolnił powódkę ze służby (z zachowaniem okresu wypo-
wiedzenia) z dniem 31 sierpnia 1997 r., stwierdzając również w swoim piśmie, że
spełnia ona warunki do nabycia prawa do emerytury kolejowej, gdyż w dniu rozwią-
zania stosunku pracy miała ukończone 55 lat życia i ponad 35 letni staż pracy. Sąd
pierwszej instancji ustalił ponadto, że dnia 23 grudnia 1996 r. Zarząd PKP zawarł z
ogólnokrajowymi organizacjami związkowymi działającymi w Przedsiębiorstwie PKP
Pakt Gwarancji Pracowniczych, który obowiązuje od 1 stycznia 1997 r. Z jego punktu
4 ustępu 1 wynika, że w przypadku rozwiązania umowy o pracę z przyczyn dotyczą-
cych pracodawcy pracownik otrzymuje rekompensatę pieniężną w wysokości sześ-
ciomiesięcznego wynagrodzenia.
W świetle powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że powódce nie przysłu-
guje wymieniona rekompensata, gdyż rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z jej ini-
cjatywy. Ona bowiem dokonała wypowiedzenia stosunku pracy, a pracodawca – je-
dynie jego formalnego rozwiązania. Sąd Rejonowy zauważył, że pismo pracodawcy z
dnia 23 czerwca 1997 r. nie zawiera żadnej wzmianki, z której wynikałoby, że stosu-
nek pracy został z powódką rozwiązany z przyczyn leżących po stronie pracodawcy.
Podkreślił też, że z kontekstu punktów 4, 5 i 7 Paktu wynika, iż rekompensata pie-
niężna przysługuje tylko tym pracownikom nabywającym prawo do wcześniejszej
emerytury, z którymi pracodawca rozwiązał stosunek pracy z przyczyn leżących po
jego stronie.
Od powyższego wyroku powódka złożyła apelację, którą oddalił Sąd Okręgo-
wy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 8 stycznia 1999
r. Sąd ten podzielił pogląd Sądu Rejonowego co do tego, iż samego faktu nabycia
przez pracownika uprawnień emerytalnych i rozwiązania z tej przyczyny stosunku
pracy nie można traktować jako rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po
stronie pracodawcy. Tymczasem właśnie osiągnięcie przez powódkę wieku emery-
talnego i jej wniosek o rozwiązanie stosunku pracy były przyczyną ustania zatrudnie-
nia. Sąd Wojewódzki powołał się również na porozumienie z dnia 19 maja 1997 r.
zawarte między Zarządem Przedsiębiorstwa PKP a Sekcją Krajową Kolejarzy NSZZ
„Solidarność” w sprawie zawarcia Paktu Gwarancji Pracowniczych, według którego
proces restrukturyzacji zatrudnienia miał polegać na zapewnieniu miejsc pracy pra-
cownikom w wieku produkcyjnym i w związku z tym na rozwiązywaniu w pierwszej
kolejności stosunków pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy z pracownikami,
którzy nabyli uprawnienia emerytalne lub rentowe. Celem zawartego porozumienia
3
nie było więc przyznanie świadczeń każdemu pracownikowi PKP, który posiada
uprawnienia emerytalne, lecz ochrona miejsc pracy dla osób w wieku produkcyjnym,
które uprawnień tych jeszcze nie nabyły, oraz zrekompensowanie utraconego za-
trudnienia tym osobom, z którymi pracodawca rozwiązał stosunki pracy w związku z
koniecznością zmian organizacyjnych i zmniejszeniem zatrudnienia. Jest natomiast
niesporne, że przyczyną rozwiązania stosunku pracy z powódką nie była restruktury-
zacja i przyczyny leżące po stronie pracodawcy, lecz osiągnięcie przez nią wieku
emerytalnego i wystąpienie z wnioskiem o rozwiązanie stosunku pracy z tego powo-
du.
W kasacji od powyższego wyroku powódka zarzuciła naruszenie prawa mate-
rialnego przez niewłaściwe zastosowanie oraz błędną wykładnię pkt 5 i 7 Paktu Gwa-
rancji Pracowniczych z dnia 23 grudnia 1996 r. w sprawie warunków realizacji II
etapu restrukturyzacji Przedsiębiorstwa PKP, a także § 3 pkt 3 i § 8 porozumienia z
dnia 19 maja 1997 r. zawartego między Zarządem Przedsiębiorstwa PKP a Sekcją
Krajową Kolejarzy NSZZ „Solidarność” w sprawie zawarcia Paktu Gwarancji Pracow-
niczych w okresie restrukturyzacji Przedsiębiorstwa „Polskie Koleje Państwowe”. Za-
rzuciła również naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 468 i art. 473 KPC.
Zdaniem skarżącej z wymienionych postanowień Paktu i porozumienia nie
wynika, iż warunkiem prawa do rekompensaty jest określony sposób ustania zatrud-
nienia, dlatego Sąd Wojewódzki błędnie uznał, że rozwiązanie stosunku pracy z ini-
cjatywy powódki było przeszkodą do przyznania jej rekompensaty pieniężnej. Powo-
łane postanowienia wyraźnie przewidują, że środki na restrukturyzację zostaną wy-
dzielone „z przeznaczeniem na rekompensaty dla pracowników przechodzących na
wcześniejsze emerytury”, którzy odchodząc na emerytury lub renty pozwolą utrzy-
mać miejsca pracy dla pracowników w wieku produkcyjnym. Z takimi też pracowni-
kami będą rozwiązywane stosunki pracy „z przyczyn leżących po stronie pracodaw-
cy”.
Gdy chodzi o zarzut naruszenia przepisów postępowania, to skarżąca uza-
sadniła go nieprzeprowadzeniem przez Sąd pierwszej instancji postępowania dowo-
dowego umożliwiającego skarżącej wykazanie, że inni pracownicy, będący w analo-
gicznej sytuacji otrzymali przedmiotowe rekompensaty, co powinno skłonić Sąd Wo-
jewódzki do uchylenia wyroku Sądu Rejonowego i przekazania mu sprawy do po-
nownego rozpoznania. Ponadto Sąd Wojewódzki nie rozważył tego, czy z ustaleń
Sądu Rejonowego wynikało, że wszyscy pracownicy byli dokładnie zapoznani z obo-
4
wiązującymi postanowieniami Paktu i porozumienia w przedmiocie rekompensat.
Stanowi to naruszenie przepisów w sprawach ze stosunku pracy.
Przytaczając powyższe zarzuty powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim i przekazanie
sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, z zasądzeniem na
rzecz powódki kosztów procesu za wszystkie instancje.
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według art. 3931
KPC jedną z podstaw, na których można oprzeć kasację, jest
naruszenie prawa materialnego. Zgodnie z art. 9 § 1 KP przez prawo materialne w
stosunkach z zakresu prawa pracy (źródła prawa pracy), należy rozumieć przepisy
Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych określające prawa
i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych
pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów
określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Jak z powyższego przepisu
wynika, źródłem prawa pracy są nie tylko akty prawne stanowione przez upoważnio-
ne do tego organy państwowe, ale także porozumienia normatywne zawierane mię-
dzy partnerami socjalnymi, tj. układy zbiorowe pracy i inne porozumienia zbiorowe
oraz regulaminy (np. pracy, wynagradzania, premiowania) i statuty. W myśl jednak
wskazanego przepisu warunkiem zaliczenia porozumienia zbiorowego, regulaminu
lub statutu do źródeł prawa pracy jest ich oparcie „na ustawie”. Mówiąc inaczej, wy-
mienione akty wówczas można zaliczyć do źródeł prawa pracy, gdy możliwość ich
zawarcia lub uchwalenia została przewidziana w ustawie. Do porozumień zbiorowych
wskazanych w ustawie należy np. porozumienie kończące spór zbiorowy określone
w art. 9 i art. 14 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych
(Dz.U. Nr 55, poz. 236 ze zm.).
Gdy chodzi o Pakt Gwarancji Pracowniczych z dnia 23 grudnia 1996 r. w
sprawie warunków realizacji II etapu restrukturyzacji Przedsiębiorstwa PKP oraz po-
rozumienie z dnia 19 maja 1997 r. dotyczące realizacji tego Paktu, to nie spełniają
one zasadniczego wymagania, jakim jest ich oparcie w przepisach ustawowych. Pos-
tanowienia tych aktów nie powołują się bowiem na jakąkolwiek ustawę jako na pods-
tawę ich zawarcia, a istnienia tej podstawy nie można się domyślać. Powyższe oko-
5
liczności sprawiają, że omawiany Pakt i porozumienie nie mogą być traktowane jako
przepisy prawa materialnego, których naruszenie stanowi w myśl art. 3931
pkt 1 KPC
podstawę kasacji. Tym samym Sąd Najwyższy nie mógł dokonać oceny zaskarżone-
go wyroku z punktu widzenia zarzutu błędnej ich wykładni lub niewłaściwego zasto-
sowania.
Nieskuteczny okazał się również zarzut naruszenia podanych w kasacji prze-
pisów postępowania. Art. 468 § 1 KPC wprowadzający czynności wyjaśniające ma
zastosowanie wtedy, gdy na potrzebę podjęcia tych czynności wskazują wyniki
wstępnego badania sprawy. Natomiast art. 467 § 1 KPC stanowi, że wstępnego ba-
dania sprawy dokonuje przewodniczący niezwłocznie po wniesieniu sprawy. Już więc
chociażby treść przytoczonych przepisów wskazuje na to, że mają one zastosowanie
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Tymczasem skarżąca zarzuciła ich obrazę
Sądowi drugiej instancji. Wprawdzie naruszenie art. 468 KPC uzasadniła tym, że Sąd
Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, który nie wyjaśnił podnoszonej
przez powódkę okoliczności, że inni pracownicy w analogicznej sytuacji otrzymali
rekompensaty pieniężne - chociaż dla wszechstronnego wyjaśnienia sprawy powi-
nien uchylić wyrok Sądu pierwszej instancji i przekazać mu sprawę do ponownego
rozpoznania - jednak takie ujęcie zarzutu wymagało od skarżącej powołania tych
przepisów proceduralnych, które wiążą się z postępowaniem przed sądem drugiej
instancji. Powołania innych – poza art. 468 KPC – przepisów postępowania wymagał
także zarzut kasacji, że Sąd Okręgowy nie wyjaśnił sprawy pod kątem, jaki sposób
rozwiązania umowy o pracę uprawniał pracowników przechodzących na emerytury
lub renty do otrzymania rekompensaty pieniężnej, chociaż Pakt Gwarancji Pracowni-
czych i porozumienie w sprawie jego realizacji nie określiły tego precyzyjnie.
Gdy chodzi o zarzut naruszenia art. 473 KPC, to nie został on w ogóle uza-
sadniony. Wskazany przepis stanowi, że w sprawach z zakresu prawa pracy i ubez-
pieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność do-
wodu ze świadków i z przesłuchania stron. Nawiązuje więc do ograniczeń przewi-
dzianych w art. 246 i art. 247 oraz w pewnym zakresie w art. 302 § 1 KPC. Jednak
skarżąca nie wyjaśniła, jak należy rozumieć jego naruszenie i jaki to mogło wywrzeć
wpływ na wynik sprawy.
Reasumując, należy stwierdzić, że kasacja jest niezasadna, wobec czego
podlegała oddaleniu stosownie do art. 39312
KPC. Dlatego Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji wyroku.
6
Notka
W wyroku z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 176/99 (OSNAPiUS 2000 r. nr 21, poz. 788) Sąd
Najwyższy orzekł odmiennie, niż w tezie pierwszej powyższego wyroku, że porozumienie z dnia 19
maja 1997 r. między Zarządem PKP a związkami zawodowymi, stanowiące Pakt Gwarancji Pracowni-
czych w okresie restrukturyzacji Przedsiębiorstwa Państwowego PKP jest prawem materialnym w
rozumieniu art. 9 § 1 KP i art. 393
1
pkt 1 KPC. Postanowieniem z dnia 12 września 2000 r., I PKN
21/00, Sąd Najwyższy przedstawił składowi powiększonemu zagadnienie prawne, czy Pakt Gwarancji
Pracowniczych zawarty w dniu 23 grudnia 1996 r. pomiędzy ogólnokrajowymi organizacjami związko-
wymi działającymi w przedsiębiorstwie PKP a Zarządem PKP w sprawie warunków realizacji II etapu
restrukturyzacji przedsiębiorstwa PKP jest źródłem prawa pracy (art. 9 § 1 KP) ?
========================================