Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 września 1999 r.
I PKN 253/99
Pracownicy (emeryci), którzy w momencie prywatyzacji przedsiębiorstwa
państwowego nie byli już w nim zatrudnieni, nie są uprawnieni do korzystania
ze środków przekazywanych w razie jego sprzedaży do zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych (art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komer-
cjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze
zm.).
Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie: SN Jadwiga Skibińska-
Adamowicz, SA Katarzyna Gonera (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 września 1999 r. sprawy z powódz-
twa Teresy C. przeciwko O. Zakładom Drobiarskim „I.” S.A. w O. o ustalenie, że po-
wódka jest uprawniona do korzystania z funduszu socjalnego, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Olsztynie z dnia 27 listopada 1998 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powódki od
wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Olsztynie z dnia 4 sierpnia 1998 r. [...], nie
obciążając powódki kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Olsztynie, wyrokiem z dnia 4 sierpnia 1998 r., od-
dalił powództwo Teresy C. o zobowiązanie strony pozwanej – O. Zakładów Drobiars-
kich „I.” SA w O. do ujęcia powódki w wykazie osób uprawnionych do korzystania ze
zwiększonego zakładowego funduszu świadczeń socjalnych powstałego na mocy art.
48 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsię-
biorstw państwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.). Sąd Rejonowy ustalił, że po-
wódka była zatrudniona w przedsiębiorstwie państwowym pod nazwą Zakłady Mięs-
ne w O. od 13 maja 1971 r. do 31 marca 1997 r. Stosunek pracy został rozwiązany
2
na mocy porozumienia stron z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Od 2
kwietnia 1997 r. powódka przebywała na stałym zasiłku przedemerytalnym z możli-
wością uzyskania świadczeń emerytalnych w 2001 r. Na podstawie umowy sprzeda-
ży z dnia 3 marca 1998 r. [...] mienie zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego
Zakłady Mięsne w O. zostało sprzedane stronie pozwanej, zbywcą był organ za-
łożycielski. W umowie strona pozwana jako nabywca zobowiązała się wpłacić na wy-
odrębniony rachunek bankowy kwotę 525.000 złotych, stanowiącą 15 % wynegocjo-
wanej ceny sprzedaży, tytułem wpłaty na fundusz socjalny przeznaczony jedynie dla
pracowników zatrudnionych w zbywanym przedsiębiorstwie w dniu 25 maja 1997 r.
W uchwale z 9 maja 1998 r. byli pracownicy byłych Zakładów Mięsnych w O. ustalili
sposób i zasady podziału powyższej kwoty. Sąd Rejonowy ocenił, że powódka nie
jest osobą uprawnioną do korzystania ze środków zakładowego funduszu świadczeń
socjalnych utworzonego na podstawie umowy z 3 marca 1998 r., albowiem nie
spełnia ustawowych warunków do otrzymania świadczeń z tego funduszu. Z art. 8
ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.) wynika, że przy spełnieniu okreś-
lonych przesłanek do korzystania z jego zasobu uprawnione są osoby wymienione w
art. 2 pkt 5, w szczególności pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści - byli pra-
cownicy i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie
prawo korzystania ze świadczeń socjalnych. Powódka nie jest osobą uprawnioną ani
na podstawie ustawy, ani na podstawie regulaminu, albowiem po rozwiązaniu sto-
sunku pracy nie przeszła na emeryturę, a jedynie nabyła uprawnienia do zasiłku
przedemerytalnego. Postanowienia ustawy rozciągające uprawnienia do korzystania
z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych również na emerytów i rencistów bę-
dących byłymi pracownikami należy rozumieć ściśle i nie można tej grupy rozszerzać
na inne osoby.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie, wyro-
kiem z dnia 27 listopada 1998 r., uwzględniając apelację powódki zmienił zaskarżony
wyrok Sądu Rejonowego i ustalił, że powódka ma prawo do świadczeń z wyodręb-
nionego funduszu świadczeń socjalnych dla pracowników byłych Zakładów Mięsnych
w O. wynikającego z aktu notarialnego [...] (chodzi o umowę sprzedaży mienia zlik-
widowanego przedsiębiorstwa państwowego Zakłady Mięsne w O. z dnia 3 marca
1998 r.). Sąd Wojewódzki ustalił, że od 11 września 1998 r. - a więc już po wydaniu
wyroku przez Sąd Rejonowy - przyznano powódce stałą rentę z tytułu częściowej
3
niezdolności do pracy. Sąd ocenił, że w tej sytuacji zgodnie z przepisami ustawy z
dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych powódka ma
prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych strony pozwanej, w tym rów-
nież z funduszu wyodrębnionego na podstawie umowy sprzedaży mienia zlikwido-
wanego przedsiębiorstwa państwowego z 3 marca 1998 r. Uwzględniając apelację
powódki Sąd Wojewódzki uznał, że postanowienia wskazanej umowy sprzedaży,
zwłaszcza jej § 5, oparte są na treści art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r.
o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. W umowie wskazuje
się, że wpłata 15 % ceny nabycia mienia zlikwidowanego przedsiębiorstwa następuje
na fundusz socjalny, zaś zasady korzystania z wyodrębnionej części funduszu so-
cjalnego ma określić regulamin uchwalony przez uprawnionych pracowników lub ich
reprezentację. Postanowienia umowy sprzedaży oraz regulaminu zawierają zastrze-
żenie, że fundusz jest przeznaczony wyłącznie dla pracowników, którzy byli zatrud-
nieni w zbywanym przedsiębiorstwie w dniu 25 maja 1997 r. Powódka nie była już
wówczas zatrudniona w Zakładach Mięsnych w O. Sąd Wojewódzki ocenił, że o ile
dopuszczalne było wyodrębnienie u strony pozwanej pewnej ustanowionej, zgodnie z
zasadami wynikającymi z art. 48 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, części funduszu socjalnego dla pracow-
ników byłych Zakładów Mięsnych w O., o tyle nie znajduje uzasadnienia prawnego
ograniczenie kręgu osób uprawnionych do korzystania z tego funduszu do pracowni-
ków zatrudnionych w tych Zakładach w dniu 25 maja 1997 r. Ograniczenie takie nie
ma bowiem żadnego oparcia w ustawie z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym fundu-
szu świadczeń socjalnych, która wyraźnie określa w art. 2 pkt 5 krąg osób uprawnio-
nych do korzystania z funduszu, a powódka w tym kręgu się mieści (po nabyciu
uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy). Wspomniane ograniczenie nie
wynika także z ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych. Wobec tego należało je uznać za niedopuszczalne i
stwierdzić, że do korzystania z wyodrębnionego funduszu mają prawo pracownicy
oraz byli pracownicy Zakładów Mięsnych w O., którzy mają w ogóle prawo do korzys-
tania z funduszu świadczeń socjalnych.
Kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego wniosła strona pozwana, opierając
ją na podstawie naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe jego zastosowa-
nie (art. 3931
pkt 1 KPC), polegające na błędnym przyjęciu przez Sąd Wojewódzki,
że sprzedaż przedsiębiorstwa państwowego Zakłady Mięsne w O. odbywała się w
4
trybie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsię-
biorstw państwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.) i w związku z tym miał zasto-
sowanie art. 48 ust. 3 tej ustawy, a nie na podstawie art. 37 ust. 1 i 2 ustawy z dnia
13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298
ze zm.) w związku z art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. Strona pozwana
wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania Sądowi drugiej instancji albo o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie
co do istoty sprawy. Ten ostatni wniosek należało potraktować jako żądanie zmiany
zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego od-
dalającego powództwo.
W uzasadnieniu kasacji skarżąca podniosła, że umowa sprzedaży mienia zlik-
widowanego przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakłady Mięsne w O. na
rzecz O. Zakładów Drobiarskich „I.” SA w O. dokonana aktem notarialnym z dnia 3
marca 1998 r. [...] odbyła się na podstawie art. 37 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 lipca
1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w związku z art. 64 ust. 1
ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych. W związku z tym błędnie Sąd Wojewódzki przyjął, że zapis § 5 umowy
sprzedaży oparty został na art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komer-
cjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Tymczasem wolą stron umowy
sprzedaży (Wojewody O. jako organu założycielskiego zlikwidowanego przedsię-
biorstwa państwowego Zakłady Mięsne w O. oraz strony pozwanej) było wyodręb-
nienie pewnej sumy środków pieniężnych i przeznaczenie jej dla pracowników zlikwi-
dowanych Zakładów Mięsnych w O., ażeby zrekompensować im następstwa prywa-
tyzacji przeprowadzonej w trybie, który nie przewiduje dla nich żadnych korzyści z
tego tytułu, i złagodzić skutki procesu prywatyzacyjnego. W umowie przedwstępnej
poprzedzającej umowę sprzedaży strony zawarły postanowienie, zgodnie z którym
nabywca zobowiązał się wpłacić na wyodrębnioną część funduszu socjalnego okreś-
loną kwotę, z której korzystać mieli tylko pracownicy zatrudnieni w sprzedawanym
przedsiębiorstwie w dniu zawarcia umowy sprzedaży. Ustanowienie takiego fundu-
szu - wykraczające poza regulacje zawarte w ustawie z dnia 13 lipca 1990 r. o pry-
watyzacji przedsiębiorstw państwowych - i ograniczenie kręgu osób, które mogły z
niego korzystać, mieściło się w zakresie swobody umów i nie naruszało powszechnie
obowiązujących przepisów prawa. Określenie w umowie sprzedaży, że tworzy się
wyodrębniony fundusz socjalny, miało jedynie znaczenie techniczne, gdyż przed-
5
miotem uzgodnień między stronami umowy sprzedaży było przelanie środków przez-
naczonych dla wąsko i precyzyjnie określonej grupy kilkuset osób fizycznych na
wyodrębniony rachunek bankowy nie będący rachunkiem, na którym lokowane są
środki właściwego funduszu świadczeń socjalnych strony pozwanej. Zbieżność pos-
tanowień § 5 umowy sprzedaży z treścią art. 48 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych wzięła się stąd, że w
okresie trwania procedury prywatyzacyjnej przez nagłośnienie sprawy przywilejów
dla pracowników wytworzono u nich nastroje wyczekiwania na wypłatę dodatkowych
środków, a nie wiedzieli oni, że likwidacja Zakładów Mięsnych w O. odbywa się w
trybie ustawy, która takich przywilejów nie przewidywała. Wyrok Sądu Wojewódzkie-
go oznacza, że krąg osób uprawnionych do świadczeń z wyodrębnionego funduszu
świadczeń socjalnych poszerzyłby się o wszystkich pracowników zatrudnionych w
zlikwidowanych Zakładach Mięsnych w O. przed dniem 25 maja 1997 r., a także
wszystkich emerytów i rencistów tych Zakładów, a nie taka była intencja i wola stron
umowy sprzedaży. Dokonując zakupu mienia zlikwidowanych Zakładów Mięsnych w
O. strona pozwana przejęła również - zgodnie z art. 551
KC - zobowiązania i obcią-
żenia związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, w tym również wypracowany
przez pracowników Zakładów Mięsnych w O. fundusz świadczeń socjalnych oraz
wynikające z tego funduszu prawa i obowiązki. Nikt nie odebrał powódce - jako by-
łemu pracownikowi, a obecnie renciście - partycypowania w podziale tego funduszu.
Jest to jednak fundusz świadczeń socjalnych sensu stricto podlegający rygorom
ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U.
Nr 70, poz. 335 ze zm.) i nie można zasad dotyczących tego funduszu stosować do
funduszu utworzonego na podstawie § 5 umowy sprzedaży z 3 marca 1998 r., który
jest przedmiotem rozważań w niniejszej sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, co dotyczy zwłaszcza niewłaściwego zastosowania
art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przed-
siębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561, ze zm.).
Prywatyzacja Zakładów Mięsnych w O., których powódka była pracownikiem
do 31 marca 1997 r., odbyła się według przepisów ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze zm.), na co
6
wskazują nie tylko niezakwestionowane przez powódkę twierdzenia faktyczne strony
pozwanej, ale przede wszystkim treść umowy sprzedaży posługującej się sformuło-
waniami wskazującymi na prywatyzację w drodze likwidacji.
Z treści umowy sprzedaży zawartej w dniu 3 marca 1998 r. [...] wynika, że
sprzedaży mienia zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakła-
dy Mięsne w O. dokonał w imieniu Skarbu Państwa Wojewoda O. jako organ założy-
cielski tego przedsiębiorstwa. W świetle powyższego ustalenia faktycznego należy
podzielić stanowisko strony pozwanej, że sprzedaż mienia zlikwidowanego przedsię-
biorstwa państwowego odbyła się na podstawie art. 41 ust. 1 w związku z art. 37 ust.
1 pkt 1 i ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw pańs-
twowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze zm.). Pomimo, że do zbycia mienia zlikwidowa-
nych Zakładów Mięsnych w O. doszło już w chwili obowiązywania ustawy z 30 sierp-
nia 1996 r. o komercjalizacji i po utracie mocy obowiązującej ustawy z 13 lipca 1990
r. o prywatyzacji, do umowy sprzedaży zawartej 3 marca 1998 r. należało zastoso-
wać przepisy ustawy z 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji, co wynika bezpośrednio z tre-
ści art. 64 ust. 1 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji, który nakazuje w
sprawach wszczętych na podstawie przepisów rozdziału 4 ustawy z 13 lipca 1990 r.
o prywatyzacji (art. 37 - 43 tej ustawy) stosować przepisy dotychczasowe. Oznacza
to, że proces prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego w drodze likwidacji,
wszczęty na podstawie przepisów rozdziału 4 ustawy z 13 lipca 1990 r. o prywaty-
zacji, powinien być dokończony z zastosowaniem przepisów dotychczasowych.
Powyższe stwierdzenia prowadzą do wniosku, że słusznie kasacja zarzuca, iż
niewłaściwie Sąd Wojewódzki odwołał się do treści art. 48 ust. 3 ustawy z 30 sierpnia
1996 r., gdyż przepis ten w ogóle nie miał zastosowania w tym sposobie prywatyza-
cji, jaki został przeprowadzony w odniesieniu do Zakładów Mięsnych w O. Odwołanie
się przez Sąd Wojewódzki do treści art. 48 ust. 3 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o ko-
mercjalizacji było w tych warunkach nieusprawiedliwione, albowiem brak podstaw
faktycznych do zastosowania tego przepisu.
Treść postanowień § 5 cz. I pkt 2 umowy sprzedaży zawartej 3 marca 1998 r.
faktycznie jest zbliżona do konstrukcji art. 48 ust. 3 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o
komercjalizacji. Przyczyny zbieżności brzmienia postanowień umowy z treścią wska-
zanego przepisu zostały wyczerpująco i przekonywająco wyjaśnione w kasacji.
Strony umowy sprzedaży - Wojewoda O. działający w imieniu Skarbu Państwa oraz
O. Zakłady Drobiarskie „I.” SA w O. - mogły zawrzeć w umowie tego rodzaju posta-
7
nowienie. Mieściło się ono w zakresie swobody umów i nie naruszało obowiązują-
cych przepisów prawa. Zbieżność wskazanego postanowienia umowy z treścią art.
48 ust. 3 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji nie oznacza jednak, że do
procesu prywatyzacji Zakładów Mięsnych w O. znajduje zastosowanie ten albo inne
przepisy wskazanej ustawy lub że przepis ten stanowi podstawę do uwzględnienia
żądań powódki zgłoszonych w rozpoznawanej sprawie.
Z postanowień umowy sprzedaży byłego zakładu pracy powódki podlegające-
go likwidacji, zwłaszcza z treści § 5 cz. I ust. 2 tej umowy - ocenionych w kategoriach
zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego oraz zasadą swobody
umów - nie wynikają dla powódki żadne uprawnienia, bo niewątpliwie nie spełnia ona
warunku pozostawania w stosunku zatrudnienia w dacie wskazanej w tym postano-
wieniu umownym.
Prywatyzacja Zakładów Mięsnych w O. została przeprowadzona w trybie
określonym w rozdziale 4. ustawy z 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji. Ustawa ta nie
zawierała w ogóle odpowiednika art. 48 ust. 3 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komer-
cjalizacji, a zatem nie przewidywała takiego instrumentu złagodzenia skutków proce-
su prywatyzacyjnego w stosunku do pracowników prywatyzowanego przedsiębiors-
twa państwowego, jaki wynika z regulacji zawartej w tym przepisie. Przewidywała w
pewnych sytuacjach możliwość nabycia przez pracowników akcji na uprzywilejowa-
nych zasadach, nie zaś ich udział w funduszu świadczeń socjalnych w utworzonym w
związku z prywatyzacją przez nowego pracodawcę. Stąd też zawarte w pozwie żą-
danie powódki dotyczące zobowiązania strony pozwanej do „ujęcia powódki w wyka-
zie osób uprawnionych do korzystania ze zwiększonego zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych powstałego na mocy art. 48 ust. 3 ustawy z 30 sierpnia 1996 r.
o komercjalizacji” nie może zostać uwzględnione. Nabywając mienie zlikwidowanych
Zakładów Mięsnych w O. strona pozwana przejęła - stosownie do treści art. 551
KC i
w ramach tego, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa w ujęciu przedmiotowym - rów-
nież zakładowy fundusz świadczeń socjalnych istniejący w Zakładach Mięsnych w
O., do skorzystania z którego powódka miała uprawnienia jako rencista - były pra-
cownik tego przedsiębiorstwa. Tego uprawnienia powódki strona pozwana nie kwes-
tionowała i nie było ono przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie.
Art. 48 ust. 3 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji nie określa kręgu
osób uprawnionych do korzystania ze środków, jakie kupujący przedsiębiorstwo
państwowe przekazuje w trybie przewidzianym w tym przepisie na zakładowy fun-
8
dusz świadczeń socjalnych. Art. 48 ust. 3 wskazanej ustawy stanowi jedynie o tym,
że określone środki mają zasilić zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Nie
można zakładać, że do skorzystania ze świadczeń z zakładowego funduszu świad-
czeń socjalnych, o którym mowa w art. 48 ust. 3, uprawnione są osoby wskazane w
art. 2 pkt 5 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji. Art. 2 pkt 5 zawiera, co
prawda, ustawową definicję pojęcia „uprawnieni pracownicy”, ale o osobach takich
ustawa z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji wspomina jedynie przy regulacji
uprawnień pracowników do nabywania akcji na uprzywilejowanych zasadach (art. 36,
art. 38, art. 49 ust. 4 i art. 63 ustawy), nie zaś przy zasilaniu zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych dodatkowymi środkami przez kupującego prywatyzowane
przedsiębiorstwo państwowe. Wynika z tego, że nawet gdyby prywatyzacja Zakładów
Mięsnych w O. odbywała się w trybie art. 48 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercja-
lizacji, nie musiałoby to wcale oznaczać, że powódka - jako były pracownik Zakładów
Mięsnych w O., nie zatrudniony już w momencie sprzedaży tego przedsiębiorstwa w
ramach procesu prywatyzacyjnego - uzyskałaby uprawnienie do świadczeń z zakła-
dowego funduszu świadczeń socjalnych utworzonego stosownie do postanowień art.
48 ust. 3 wskazanej ustawy. Skoro przepis ten nie określa kręgu osób uprawnionych
do korzystania z funduszu, trzeba się odwołać do przepisów ogólnych, w tym przy-
padku do przepisów ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świad-
czeń socjalnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r., Nr 70, poz. 335 ze zm.). Z ustawy
tej wynika, że pracodawca tworzy zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, do ko-
rzystania z którego uprawnione są osoby wskazane w art. 2 pkt 5. Uprawnionymi są
między innymi pracownicy oraz byli pracownicy, a obecnie emeryci i renciści tego
pracodawcy, który tworzy fundusz. Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych nie reguluje sytuacji byłych pracowników, a obecnie
emerytów i rencistów, tego zakładu pracy, który przestał istnieć, bo został zlikwido-
wany. W takiej sytuacji znajduje się powódka, która jest rencistką - byłym pracowni-
kiem zlikwidowanego i nie istniejącego już przedsiębiorstwa państwowego Zakłady
Mięsne w O. Powódka ubiega się o stwierdzenie jej uprawnień do korzystania ze
świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych utworzonego przez stronę
pozwaną – O. Zakłady Drobiarskie „I.” SA w O., podczas gdy strona pozwana nigdy
nie była pracodawcą powódki, a zatem w relacjach między powódką i stroną pozwa-
ną nie ma zastosowania wprost art. 2 pkt 5 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych. Sytuację pracowników zlikwidowanych Zakładów
9
Mięsnych w O., którzy byli zatrudnieni w tym zakładzie pracy w chwili sprzedaży mie-
nia likwidowanego przedsiębiorstwa państwowego stronie pozwanej, reguluje art.
231
KP. Pracownicy zlikwidowanych Zakładów Mięsnych w O., którzy stali się na
mocy art. 231
KP pracownikami strony pozwanej, mają prawo korzystać ze świadczeń
z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych tworzonego przez tego nowego
pracodawcę, co wynika bezpośrednio z art. 2 pkt 5 ustawy z 4 marca 1994 r. o zak-
ładowym funduszu świadczeń socjalnych. Powódka nie jest objęta regulacją wyni-
kająca z art. 231
KP, albowiem przepis ten reguluje wyłącznie sytuację prawną pra-
cowników w razie przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę, nie reguluje nato-
miast sytuacji byłych pracowników tego zakładu pracy, w tym emerytów i rencistów. Z
przepisów dotyczących prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych nie wynika jakaś
ogólna zasada, zgodnie z którą nabywca prywatyzowanego przedsiębiorstwa miałby
„przejąć” nie tylko pracowników zatrudnionych w tym przedsiębiorstwie w chwili jego
nabywania, ale także wszystkich byłych pracowników tego przedsiębiorstwa, w tym
jego emerytów i rencistów (por. art. 44 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji
nakazujący odpowiednie stosowanie art. 231
KP).
Nie można oczywiście wykluczyć, że umowa sprzedaży przedsiębiorstwa (za-
warta np. w trybie art. 48 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji) przewidywać
będzie uwzględnienie przez nowego pracodawcę (nabywcę prywatyzowanego
przedsiębiorstwa) uprawnień emerytów i rencistów zbywanego zakładu pracy, musi
to jednak wynikać z treści tej umowy.
Tworzenie przez pracodawcę zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
jest instrumentem realizacji obowiązku pracodawcy wynikającego z art. 16 KP i art.
94 pkt 8 KP. Przepisy Kodeksu pracy w miejscu, w którym mówi się o uprawnieniach
socjalnych pracowników i obowiązkach pracodawcy dotyczących zaspokajania po-
trzeb socjalnych pracowników, nie wspominają o emerytach i rencistach, albowiem w
ogóle wątpliwe jest, czy w ramach ekwiwalentności świadczeń wynikających ze sto-
sunku pracy mieści się opieka socjalna nad byłymi pracownikami - emerytami i
rencistami oraz ich rodzinami. Przepisy o zakładowym funduszu świadczeń socjal-
nych dotyczą z jednej strony pracodawcy, który ten fundusz tworzy, z drugiej zaś
strony pracowników tego pracodawcy oraz emerytów i rencistów będących byłymi
pracownikami tego pracodawcy. Przepisy te nie regulują natomiast tego, czy emeryt
lub rencista zlikwidowanego zakładu pracy może korzystać z funduszu socjalnego
utworzonego przez innego pracodawcę i istniejącego w zupełnie innym zakładzie
10
pracy, w którym emeryt lub rencista nie był nigdy zatrudniony i nie stał się jego pra-
cownikiem w trybie art. 231
KP.
W przepisach ustaw z 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw pańs-
twowych i z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw pańs-
twowych nie ma regulacji dotyczących uprawnień do świadczeń socjalnych emerytów
i rencistów będących byłymi pracownikami zlikwidowanych (w ramach prywatyzacji)
zakładów pracy. Podobnie sytuacja się przedstawia w układach zbiorowych pracy,
które co do zasady nie regulują uprawnień emerytów i rencistów, gdyż są zawierane
dla pracowników (art. 239 § 1 i § 2 KP). Układ zbiorowy pracy może obejmować
emerytów i rencistów, jeżeli wyraźnie wynika to z jego postanowień, co stanowi jed-
nak odstępstwo od zasady, że jest zawierany dla pracowników.
Przy braku wyraźnego odniesienia - zarówno w przepisach ustaw o komercja-
lizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, jak i w ustawie o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych - stosownych uregulowań, obejmujących uprawnie-
nia pracowników prywatyzowanych przedsiębiorstw do świadczeń socjalnych, do
sytuacji emerytów i rencistów - byłych pracowników prywatyzowanych przedsię-
biorstw, stwierdzić należy, że skoro nic innego nie wynika również z umowy, na pod-
stawie której doszło do zbycia mienia zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowe-
go - byłego zakładu pracy na rzecz nabywcy, emerytowi lub renciście - byłemu pra-
cownikowi zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego nie przysługują upraw-
nienia do korzystania ze świadczeń z funduszu świadczeń socjalnych utworzonego
przez nabywcę będącego innym pracodawcą.
Jak wynika z powyższych rozważań, niezależnie od tego, czy prywatyzacja
byłego zakładu pracy powódki odbyła się w trybie ustawy z 13 lipca 1990 r. o prywa-
tyzacji przedsiębiorstw państwowych, czy też ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komer-
cjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, powódka nie nabyła uprawnień
do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych utworzonego przez nabywcę tego
zakładu pracy (zlikwidowanego w celu prywatyzacji), gdyż nabywca ten nigdy nie był
pracodawcą powódki.
Żaden przepis prawa stanowionego nie kreuje dla powódki uprawnień, których
ustalenia dochodziła ona w rozpoznawanej sprawie, a zatem postanowienia umowy
sprzedaży z 3 marca 1998 r. oraz postanowienia regulaminu ustalającego zasady
korzystania z wyodrębnionej na podstawie tej umowy części funduszu socjalnego -
wykluczające powódkę z kręgu osób uprawnionych - nie były sprzeczne z tymi prze-
11
pisami prawa.
Biorąc pod uwagę cały kontekst prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
nie można przyjąć, że w ten sposób doszło do dyskryminacji powódki. Różnica po-
między sytuacją prawną pracownika i sytuacją prawną emeryta lub rencisty - byłego
pracownika jest wyraźna i wynika z przepisów prawa. Można się zastanawiać, czy
taka dyferencjacja jest sprawiedliwa, ale konstytucyjna zasada równości wobec
prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej) nie oznacza, że wszyst-
kich należy tak samo traktować. Zasada równości nie oznacza bowiem, że wszyscy
powinni otrzymać takie same świadczenia, jeżeli uprawnienie do uzyskania tych
świadczeń nie wynika z przepisów prawa.
Ze względów wyżej przedstawionych Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na
podstawie art. 39315
KPC oraz art. 102 KPC.
========================================