Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 września 1999 r.
II UKN 126/99
Sędzia w stanie spoczynku, który z mocy prawa traci prawo do emerytu-
ry lub renty z ubezpieczenia społecznego, nie podlega wyłączeniu z obowiązku
ubezpieczenia społecznego z tytułu wykonywania praktyki adwokackiej.
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 września 1999 r. sprawy z wniosku
Wacława K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O. o
ustalenie obowiązku ubezpieczenia społecznego, na skutek kasacji wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 września 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 29 września 1998 r. oddalił apelację wnioskodawcy Wacława K. od wyro-
ku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia
27 maja 1998 r. [...], oddalającego odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w O. z dnia 24 lutego 1998 r., ustalającej, że po
1 stycznia 1998 r. podlega on nadal ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wykonywa-
nia zawodu adwokata.
W sprawie tej ustalono, że decyzją z dnia 25 lutego 1993 r. Minister Sprawied-
liwości - działając na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o
adwokaturze (Dz.U. Nr 16, poz. 124 ze zm.) - wyraził zgodę na wykonywanie indywi-
dualnie zawodu adwokata przez wnioskodawcę, będącego wówczas emerytowanym
sędzią. Po zmianie z dniem 1 stycznia 1998 r. przepisów ustawy z dnia 20 czerwca
1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7,
poz. 25 ze zm.) wnioskodawca wybrał status prawny sędziego w stanie spoczynku i
2
skorzystał z prawa do uposażenia przysługującego takiemu sędziemu. W związku z
dokonanym wyborem wnioskodawca domagał się wyłączenia go przez organ rento-
wy z obowiązku ubezpieczenia społecznego z tytułu wykonywania zawodu adwoka-
ta, do czego miały uprawniać go regulacje zawarte w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gos-
podarczą.
Na tle takich ustaleń Sąd Apelacyjny uznał za trafne stanowisko Sądu Woje-
wódzkiego, iż uprawnienie wnioskodawcy do pobierania uposażenia przysługującego
od 1 stycznia 1998 r, jako sędziemu w stanie spoczynku, jest niezależnie od podle-
gania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z tytułu wykonywania indywidualnej
praktyki adwokackiej. W konsekwencji zgłoszone żądanie wyłączenia go po dniu 1
stycznia 1998 r. z obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wyko-
nywania zawodu adwokata było bezpodstawne.
W kasacji wnioskodawca podniósł zarzut naruszenia prawa materialnego - art.
2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą i podtrzymał żądanie ustalenia, że - jako sę-
dzia w stanie spoczynku korzystający z prawa do uposażenia, poczynając od 1
stycznia 1998 r. - nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu. Zda-
niem skarżącego Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który jest zwolniony „ w stosun-
ku do emerytowanych sędziów z obowiązku przekazywania im świadczeń”, nie powi-
nien pobierać od nich składek ubezpieczeniowych, za które w przyszłości nie zaofe-
ruje im „ekwiwalentnie dosłownie niczego”.
Sąd Najwyższy uznał, że kasacja jest bezzasadna.
Począwszy do wejścia w życie z dniem 1 stycznia 1998 r. nowej regulacji za-
wartej w art. 781
§ 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów pow-
szechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm., powoływanej dalej
jako pusp) przewidującej, iż od wynagrodzenia sędziów nie pobiera się składek na
ubezpieczenie społeczne, przyjmuje się, że sędziowie oraz sędziowie w stanie spo-
czynku nie podlegają obowiązkowi emerytalnego i rentowego ubezpieczenia spo-
łecznego. Wnioskodawca jest sędzią w stanie spoczynku, który skorzystał z upraw-
nień związanych z tym stanem, w tym z prawa do uposażenia przysługującego sę-
dziemu w stanie spoczynku w wysokości 75 % wynagrodzenia zasadniczego wraz z
dodatkiem za wysługę lat, pobieranego na ostatnio zajmowanym stanowisku sędzie-
3
go (art. 711
§ 2 pusp). W sprawie jest niekwestyjne, że tytułem ustalenia obowiązku
dalszego podlegania wnioskodawcy obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu
nie jest jego status sędziego w stanie spoczynku, ale wykonywanie przezeń indywi-
dualnej praktyki adwokackiej.
Równocześnie jednak, przejście sędziego w stan spoczynku powoduje z mocy
(art. 71 § pusp) utratę prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego.
Wobec takiej regulacji normatywnej wnioskodawca nie może zasadnie powoływać
się na swoje wcześniejsze uprawnienia emerytalne, które przecież utracił korzystając
z wybranego przez siebie statusu prawnego sędziego w stanie spoczynku. Status ten
gwarantuje mu przywileje związane z sędziowskim stanem spoczynku, w tym prawo
uposażenia sędziego w stanie spoczynku, które jest korzystniejsze niż odpowiednie
świadczenie z ubezpieczenia społecznego (emerytura), jaka przysługiwała
poprzednio wnioskodawcy po zaprzestaniu wykonywania czynnej służby sędziows-
kiej, tj. przed dokonaniem wyboru statusu i uprawnień sędziego w stanie spoczynku.
Przede wszystkim wskutek takich uwarunkowań normatywnych żądanie wniosko-
dawcy, który z dniem 1 stycznia 1998 r. skorzystał ze statusu prawnego sędziego w
stanie spoczynku, a w konsekwencji wybrał prawo do uposażenia, przez co równo-
cześnie utracił prawo do wcześniej pobieranej emerytury, nie mogło być uwzględnio-
ne. Sędzia w stanie spoczynku wykonujący dodatkowo zawód adwokata nie może
powoływać się na regulacje, jakie były zawarte w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18
grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gos-
podarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) i
przewidywały, iż osoby prowadzące działalność gospodarczą, które miały ustalone
prawo do emerytury, nie podlegały obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu,
jakiemu podlegają adwokaci wykonujący zawód indywidualnie. Sędzia w stanie spo-
czynku, który z mocy prawa traci prawo do emerytury lub renty z ubezpieczenia
społecznego, nie podlega wyłączeniu z obowiązkowego ubezpieczenia społecznego
związanego w wykonywaniem dodatkowego zawodu adwokata niezależnie od kon-
trowersyjności rodzaju ubezpieczenia społecznego (pracowniczego czy też osób
prowadzących działalność gospodarczą). W tym ostatnim zakresie wnioskodawca
nie postawił bezpośrednio żadnych zarzutów kasacyjnych co do ustalenia kontynuo-
wania ubezpieczenia na zasadach pracowniczego ubezpieczenia społecznego,
przeto Sąd Najwyższy związany granicami kasacji oraz ich uzasadnieniem (art. 39311
KPC), nie rozważał tej kwestii.
4
Wnioskodawca wykonujący indywidualną praktykę adwokacką nie jest zatem
zwolniony w tym zakresie z obowiązku zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne,
z których może przecież skorzystać w razie możliwej rezygnacji ze statusu prawnego
i uprawnień przysługujących sędziemu w stanie spoczynku, co spowoduje odzyska-
nie przezeń uprawnień emerytalnych i możliwość uwzględnienia dalszych okresów
ubezpieczenia i opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne - przy ponownym
ustaleniu przysługujących mu wówczas uprawnień emerytalnych. Z drugiej strony
wnioskodawca, który czuje się pokrzywdzony odmową wyłączenia go z obowiązku
ubezpieczenia społecznego z tytułu wykonywanej praktyki adwokackiej, może rów-
nież zrezygnować z wykonywania zawodu adwokata, na którego wykonywanie powi-
nien zresztą w aktualnym stanie prawnym uzyskać zgodę prezesa właściwego sądu
okręgowego (art. 68 § 1 pusp) i korzystać z godnego uposażenia przysługującego
mu jako sędziemu w stanie spoczynku. Nie będzie wówczas podlegał „fiskalnemu”
obowiązkowi zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne adwokatów.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312
KPC.
========================================