Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 października 1999 r.
I PKN 111/99
Spełnienie przesłanek nabycia prawa do wcześniejszej emerytury górni-
czej samoistnie nie uzasadnia wypowiedzenia umowy o pracę, ale może sta-
nowić kryterium wyboru pracownika do zwolnienia w pierwszej kolejności z
przyczyn dotyczących pracodawcy w kryzysowej sytuacji górnictwa wymaga-
jącej ograniczenia produkcji i zatrudnienia.
Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 października 1999 r. sprawy z po-
wództwa Władysława J. przeciwko R. Spółce Węglowej S.A. Kopalni Węgla Kamien-
nego „M.” w R. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach-Ośrodka Za-
miejscowego w Rybniku z dnia 15 października 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach-Ośrodkowi Zamiejscowemu w
Rybniku do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach-Ośro-
dek Zamiejscowy w Rybniku wyrokiem z dnia 15 października 1998 r. oddalił apela-
cję powoda Władysława J. od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Wodzisławiu
Śląskim oddalającego powództwo przeciwko R. Spółce Węglowej S.A. Kopalni Wę-
gla Kamiennego „M.” w R. o przywrócenie do pracy. W sprawie tej ustalono, że
strona pozwana pismem z 30 marca 1998 r. wypowiedziała powodowi umowę o
pracę z powodu nabycia przezeń uprawnień emerytalnych, przy czym wskutek po-
myłki wskazała, iż powód nabył te uprawnienia na podstawie ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, zamiast na podstawie ustawy o zaopatrzeniu
2
emerytalnym górników. W dniu 1 czerwca 1998 r. powód zwrócił się do pozwanej o
przedłużenie okresu zatrudnienia do 31 grudnia 1998 r., ale uzyskał zgodę na prze-
dłużenie stosunku pracy jedynie na okres 3 miesięcy, na co nie wyraził zgody, w
związku z czym po upływie okresu wypowiedzenia przeszedł na emeryturę.
Na tle takich ustaleń Sąd drugiej instancji uznał za prawidłowe stanowisko
Sądu Rejonowego, iż nabycie uprawnień do wcześniejszej emerytury górniczej z ty-
tułu przepracowania 25 lat pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy umoż-
liwiało powołanie przez stronę pozwaną okoliczności nabycia uprawnień emerytal-
nych jako przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę w znanej powszechnie kryzyso-
wej sytuacji gospodarczej górnictwa, wymuszającej permanentne ograniczanie za-
trudnienia w tej branży. Uprzywilejowana regulacja uprawnień emerytalnych umożli-
wia obu stronom stosunku pracy rozwiązanie umowy o pracę z powołaniem się na
fakt uzyskania uprawnień emerytalnych przez pracownika.
W kasacji powoda podniesiono zarzut naruszenia art. 45 KP przez błędną jego
wykładnię i przyjęcie, że nabycie przez powoda prawa do emerytury bez względu na
wiek na podstawie art.10 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin
uprawniało pracodawcę do wypowiedzenia umowy o pracę. Zdaniem skarżącego
dobrowolność skorzystania przez powoda z uprawnień do wcześniejszego przejścia
na emeryturę nie łączy się z przymusem skorzystania z tego przywileju, a samo speł-
nienie warunków do nabycia uprawnień emerytalnych, z których powód nie chciał
skorzystać, nie uprawniało pozwanego pracodawcy do rozwiązania stosunku pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest uzasadniona, albowiem pozwany pracodawca nie był uprawniony
do wypowiedzenia umowy o pracę z powołaniem się na spełnienie przez powoda
przesłanek do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury i bez odesłania do rzeczy-
wistych ekonomicznych przyczyn wymuszających redukcję zatrudnienia w górniczym
zakładzie pracy. Samo wypełnienie przez zatrudnionego górnika przesłanek do na-
bycia uprawnień do wcześniejszej emerytury górniczej, bez względu na wiek i zaj-
mowane stanowisko, nie może stanowić samoistnej przyczyny uzasadniającej wypo-
wiedzenie umowy o pracę w rozumieniu art. 30 § 4 i 45 § 1 KP. Możliwość skorzys-
tania z przywileju przejścia na wcześniejszą emeryturę nie stwarza dla pracownika
przymusu skorzystania z wcześniejszych uprawnień emerytalnych. Pracodawca nie
3
może zatem wskazać wypełnienia przez pracownika przesłanek uprawniających go
do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jako samoistnej przyczyny wypowie-
dzenia umowy o pracę. W rozpoznawanej sprawie takie zachowanie pracodawcy
stanowiło dyskryminację ze względu na wiek powoda, który (ur. 28 marca 1954 r.) -
w dniu wypowiedzenia umowy o pracę, tj. 30 marca 1998 r. ukończył zaledwie 44
lata życia. Na pewno nie była to granica wiekowa, która przekreślała jego zawodowe
aspiracje i możliwości dalszego wykonywania zatrudnienia tylko z tego powodu, że
spełniał przesłanki do uzyskania wcześniejszej emerytury górniczej.
Norma art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 30, poz. 154 ze zm.),
która stanowiła, że prawo do górniczej emerytury, bez względu na wiek i zajmowane
stanowisko, przysługuje górnikom, którzy pracę górniczą wykonywali pod ziemią
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, przez okres wynoszący co najmniej 25 lat -
była skierowana do ubezpieczonych górników, którzy mogli skorzystać z tych upraw-
nień po przepracowaniu tego okresu. Przepis ten expressis verbis wyznaczał jedynie
minimalny, a nie maksymalny, okres zatrudnienia górniczego, umożliwiający wcześ-
niejsze nabycie uprawnień emerytalnych i w żadnym razie nie ograniczał dalszego
zatrudnienia powoda, a przeto nie mógł stanowić podstawy prawnej wypowiedzenia
pracownikowi umowy o pracę w związku z możliwością nabycia prawa do wcześniej-
szej emerytury, lub wręcz kreować – jak bezpodstawnie uznał Sąd drugiej instancji -
samoistnych uprawnień pracodawców do wcześniejszego rozwiązywania z takimi
pracownikami umów o pracę.
Spełnienie ustawowych przesłanek nabycia prawa do wcześniejszej emerytury
górniczej może natomiast stanowić uzasadnione kryterium wyboru pracownika do
zwolnienia w pierwszej kolejności z przyczyn ekonomicznych dotyczących praco-
dawcy. W rozpoznawanej sprawie Sądy meriti wskazywały na takie ekonomiczne
uwarunkowania wypowiedzenia powodowi umowy o pracę z uwagi na kryzysową
sytuację górnictwa, która wymusza podjęcie działań restrukturyzacyjnych połączo-
nych z redukcją zatrudnienia. Jednakże w takiej sytuacji wypowiedzenie jest uzasad-
nione względami ekonomicznymi dotyczącymi pracodawcy, który może w pierwszej
kolejności zwolnić pracowników uprawnionych do nabycia prawa do wcześniejszej
emerytury, nie pozbawiając ich jednak ustawowych świadczeń przysługujących pra-
cownikom zwalnianym z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy. W tym zakresie
niezbędne są jednak konkretne ustalenia dotyczące sytuacji danego pracodawcy.
4
W konsekwencji powyższego należało przyjąć, że spełnienie przesłanek wa-
runkujących nabycie prawa do wcześniejszej emerytury górniczej samoistnie nie
uzasadnia wypowiedzenia górnikowi umowy o pracę, ale stanowi uzasadnione kryte-
rium wyboru tego pracownika do zwolnienia w pierwszej kolejności w kryzysowej sy-
tuacji górnictwa, wymuszającej na górniczych pracodawcach ograniczenie produkcji i
zatrudnienia. Dlatego Sąd Najwyższy wyrokował kasatoryjnie na podstawie art. 39313
KPC.
========================================