Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 listopada 1999 r.
I PKN 347/99
Odszkodowanie z art. 45 KP w związku z art. 471
KP przysługuje w wyso-
kości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia ustanowiony układem zbioro-
wym pracy, jeżeli wprowadza on dłuższe okresy wypowiedzenia niż przewi-
dziane w art. 36 KP.
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Andrzej Kijowski, Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 1999 r. sprawy z po-
wództwa Władysława K. przeciwko Zakładom Tworzyw Sztucznych „I.-E.” w G. o
uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, na skutek kasacji powoda
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach
z dnia 25 lutego 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 25 lutego 1999 r. [...] zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Gliwicach z dnia 24 lipca 1998 r. [...], uznający „wypowiedzenie umowy o pracę z
dnia 23 stycznia 1998 r. dokonane przez pozwanego Zakłady Tworzyw Sztucznych
„I.-E.” Spółkę Akcyjną w G. za bezskuteczne wobec powoda Władysława K.”, w ten
sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 23.116,50 zł tytułem
odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę.
Władysław K. był zatrudniony u strony pozwanej od 1 lutego 1974 r. jako zas-
tępca dyrektora d/s ekonomicznych na podstawie powołania. W 1992 r., w związku z
przekształceniem organizacyjno – prawnym Zakładów Tworzyw Sztucznych w G. z
2
przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną, powód powołany został w skład
zarządu nowo utworzonej Spółki jako jego członek. Równocześnie zawarto z nim
umowę o pracę na czas określony do dnia 20 stycznia 1994 r. W 1994 r. uchwałą
Rady Nadzorczej powód został powołany ponownie w skład zarządu, a 14 stycznia
1995 r. zawarto z nim umowę o pracę na czas nie określony. W 1997 r. powoda wyb-
rano do zarządu Spółki po raz trzeci. W dniu 23 stycznia 1998 r. został odwołany z
funkcji członka zarządu. W tym samym dniu otrzymał wypowiedzenie umowy o
pracę. Umowa o pracę miała ulec rozwiązaniu 31 lipca 1998 r. - po upływie sześcio-
miesięcznego okresu wypowiedzenia, który dla pracowników z ponad dwudziestolet-
nim stażem zatrudnienia w Spółce przewidywał art. 4 zakładowego układu zbiorowe-
go pracy. W okresie wypowiedzenia Władysław K. został zwolniony z obowiązku
świadczenia pracy. W piśmie wypowiadającym umowę o pracę nie podano przyczyny
rozwiązania stosunku pracy, brak było pouczenia o środkach prawnych i terminie do
ich wniesienia. Wypowiedzenie nie zostało poprzedzone konsultacją z zakładową
organizacją związkową NSZZ Pracowników ZTS „I.-E.” S.A. w G., której powód był
członkiem.
Zdaniem Sądu, podstawę zatrudnienia powoda stanowiła umowa o pracę, a
nie, jak twierdziła strona pozwana, powołanie. Wypowiedzenie Władysławowi K.
umowy o pracę zostało dokonane z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów
o pracę w tym trybie. W ocenie Sądu, przywrócenie powoda do pracy nie byłoby ce-
lowe. Poza tym, powód w trakcie procesu zmienił żądanie z restytucyjnego na odsz-
kodowawcze.
Żądanie odszkodowania w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia
jest bezzasadne. Art. 4 pkt 1 i 2 zakładowego układu zbiorowego pracy przewiduje
wprawdzie sześciomiesięczny okres wypowiedzenia, ale nie jest to równoznaczne z
podwyższeniem odszkodowania ponad jego wymiar ustalony powszechnie. Art. 240
§ 3 pkt 2 KP wyłącza z przedmiotowej regulacji układami odmienną regulację upraw-
nień przysługujących w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypo-
wiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy, z wyjątkiem przysługującego z tego tytułu
wynagrodzenia lub odszkodowania. Z wydłużenia okresu wypowiedzenia nie wynika
inne niż powszechnie obowiązujące ukształtowanie wysokości odszkodowania.
Gdyby wolą stron układowych było podwyższenie świadczeń pieniężnych, a nie tylko
wydłużenie okresów wypowiedzenia na pewno uregulowałyby tę kwestię wyraźnie. W
tej sytuacji ustalając wysokość przysługującego powodowi odszkodowania należy
3
stosować art. 471
KP, który to przepis określa nie tylko minimalną, ale i maksymalną
kwotę odszkodowania.
Władysław K. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę naru-
szenie prawa materialnego, a to art. 471
KP oraz art. 4 pkt 1 i 2 zakładowego zbioro-
wego układu pracy, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powódz-
twa lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w Katowicach, przy uwzględnieniu kosztów postępowania.
Zdaniem pełnomocnika skarżącego, wydłużenie w układzie zbiorowym pracy
okresu wypowiedzenia do sześciu miesięcy „stymuluje w sposób jednoznaczny
prawa wynikające z tegoż układu zbiorowego do 6 – miesięcznego odszkodowania z
tytułu zadośćuczynienia”. Odszkodowanie przysługuje za okres nie krótszy niż okres
wypowiedzenia. Sformułowanie zawarte w art. 471
, iż odszkodowanie przysługuje w
wysokości wynagrodzenia za okres od dwóch tygodni do trzech miesięcy, zostało
dostosowane do powszechnych okresów wypowiedzenia określonych w art. 36 § 1
KP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona.
Art. 471
KP określa zasady ustalania odszkodowania w przypadku wadliwego
wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę na czas nie określony. Taki zakres
jego regulacji wynika z odesłania do „odszkodowania, o którym mowa w art. 45”, a
także z art. 50 KP, który określa zasady ustalania odszkodowania w razie wadliwego
wypowiedzenia umów terminowych. „Odszkodowanie przysługuje w wysokości wy-
nagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy”. Unormowanie to koresponduje z
długością okresów wypowiedzenia określoną w art. 36 § 1 KP.
Analizowany przepis zawiera zastrzeżenie, że odszkodowanie przysługuje w
wysokości „nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia”. W odnie-
sieniu do powszechnej regulacji kodeksowej zastrzeżenie takie ma normatywny sens
dopuszczalności wypłaty odszkodowania wyższego niż wynagrodzenie za okres wy-
powiedzenia (np. wynagrodzenia miesięcznego w przypadku dwutygodniowego
okresu wypowiedzenia), zakazu wypłaty odszkodowania w wysokości niższej niż wy-
nagrodzenie za okres wypowiedzenia (np. wynagrodzenia dwutygodniowego w razie
miesięcznego okresu wypowiedzenia), z minimalną granicą wyznaczoną wynagro-
4
dzeniem za okres wypowiedzenia (np. wynagrodzenie dwutygodniowe w razie dwu-
tygodniowego okresu wypowiedzenia) i maksymalną - określoną wynagrodzeniem za
trzymiesięczny okres wypowiedzenia ( w każdym przypadku). W granicach wyzna-
czonych w art. 9 § 3 KP okresy wypowiedzenia mogą być w układzie zbiorowym
pracy ukształtowane odmiennie niż przewiduje to art. 36 KP. Art. 4 ust. 1 obowiązu-
jącego u strony pozwanej układu zbiorowego pracy przewiduje sześciomiesięczny
okres wypowiedzenia umowy o pracę dla pracowników, którzy byli zatrudnieni w
Spółce co najmniej dwadzieścia lat. Art. 240 § 3 pkt 2 KP wyłączający z zakresu
przedmiotowego regulacji układowej unormowanie uprawnień przysługujących w ra-
zie niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę, nie stanowi przeszkody
w ukształtowaniu zasad ustalania odszkodowania odmiennie niż uczynił to ustawo-
dawca w Kodeksie pracy. Dotyczy to wszelkich odszkodowań, także należnych z ty-
tułu wadliwego wypowiedzenia umów terminowych. Regulacja układowa odszkodo-
wania może przybrać każdą korzystniejszą dla pracownika, niż kodeksowa, postać.
Postanowienia układu mogą np. bez zmiany ustawowych okresów wypowiedzenia
wprowadzać wyższe odszkodowanie ( w rozmaitych wariantach). Jeżeli układ zbio-
rowy wprowadza dłuższy okres wypowiedzenia nie normując expressis verbis kwestii
wysokości odszkodowania, reguły wykładni systemowej nakazują w takim razie
przyjąć, że odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za wydłużony
okres wypowiedzenia. Art. 471
KP, jak wyżej wykazano, zawiera powszechną zasa-
dę, że odszkodowanie przysługuje w wysokości nie niższej od wynagrodzenia za
okres wypowiedzenia. Jej należy przypisać główny sens unormowania wynikającego
z powołanego przepisu, który mógłby mieć treść, bez uszczerbku dla jasności regu-
lacji, że „odszkodowanie przysługuje co najmniej w wysokości wynagrodzenia za
okres wypowiedzenia”. Przeciwko przyjęciu, że konsekwencją wydłużenia okresu
wypowiedzenia jest ustalenie wysokości odszkodowania w odniesieniu do wynagro-
dzenia za ten wydłużony okres nie przemawiają żadne argumenty - ani racjonalne,
ani funkcjonalne, ani aksjologiczne. Wydłużenie okresu wypowiedzenia zwiększa
ochronę przed ujemnymi skutkami rozwiązania umowy o pracę. Stanowi gwarancję
pozyskiwania dochodu z dotychczasowego zatrudnienia – wynagrodzenia za pracę -
przez dłuższy czas niż przewidziany powszechnie. Może być uzasadnione różnymi
względami. Art. 4 ust. 1 zakładowego układu zbiorowego pracy wskazuje, że intencją
układających się stron było wyróżnienie (uhonorowanie) poprzez wydłużenie okresu
wypowiedzenia pracowników o wieloletnim stażu pracy w Spółce, a więc szczególnie
5
zasłużonych dla pracodawcy. Limitowane odszkodowanie z tytułu wadliwego rozwią-
zania stosunku pracy nie pozostaje w żadnym związku z jakąkolwiek szkodą. Ma ono
raczej charakter pieniężnego zadośćuczynienia za pozbawienie pracownika miejsca
zatrudnienia i to w sposób naruszający przepisy o rozwiązywaniu umów o pracę.
Stanowi także formę zabezpieczenia środków utrzymania na czas pozyskania nowe-
go źródła dochodu. Umożliwia pracownikowi przeorganizowanie życia zawodowego.
W przedmiocie braku rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego
należy podnieść, że pomimo pomieszczenia orzeczenia o kosztach w wyroku, rozs-
trzyga się o nich w formie postanowienia. Postanowienie takie nie dotyczy „sprawy”
w rozumieniu art. 392 KPC i nie podlega zaskarżeniu kasacją. Stronie przysługują w
tym zakresie inne środki prawne. Może np. wnieść o uzupełnienie wyroku.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================