Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 listopada 1999 r.
II UKN 187/99
Prawo do emerytury wynikające z § 7 pkt 2 rozporządzenia Rady Minis-
trów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.) jest uzależnione od osiągnięcia wieku emerytalnego wy-
noszącego 55 lat w czasie wykonywania pracy w szczególnych warunkach, na
stanowisku objętym wykazem działu II B załącznika do tego rozporządzenia
albo w czasie pracy, do której pracownik został skierowany, stosownie do zale-
ceń lekarskich.
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Jerzy Kuźniar.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 1999 r. sprawy z wniosku
Władysława K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T.G. o
prawo do wcześniejszej emerytury, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 grudnia 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Ubezpieczony Władysław K. pracował w Hucie "B." łącznie przez okres ponad
25 lat, potwierdzony świadectwem wykonywania pracy w szczególnych warunkach.
Była to praca w charakterze murarza pieców i urządzeń przemysłowych, a więc na
stanowisku wymienionym w dziale II wykazu B załącznika do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1982 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8,
poz. 43 ze zm.). Po ukończeniu 55 roku życia wniósł o przyznanie prawa do eme-
rytury wynikającego z § 7 rozporządzenia.
2
Decyzją z dnia 5 marca 1998 r. Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w
T.G. odmówił wnioskowi z tego względu, że ubezpieczony nie wykazał objętej powo-
łanym przepisem § 7 pkt 2 rozporządzenia przesłanki osiągnięcia wieku emerytalne-
go w czasie wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Z braku spełnienia tego
warunku Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach nie
znalazł podstaw do uwzględnienia odwołania i - wyrokiem z dnia 24 kwietnia 1998 r. -
orzekł o jego oddaleniu.
W apelacji wnioskodawca, wywodząc swe prawo do emerytury powoływał się
na swe wieloletnie zatrudnienie w hutnictwie, utratę zatrudnienia oraz niemożność
jego odzyskania wskutek likwidacji większości hut, a także na osiągnięcie wieku 55
lat w czasie pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Rozpoznając apelację, Sąd Apelacyjny w Katowicach ustalił, że wnioskodaw-
ca po ustaniu zatrudnienia w Hucie „B.” pracował w szczególnych warunkach także w
Zakładzie Remontowo-Budowlanym “R.” s.c. w B. z siedzibą w G., na podstawie kilku
umów zawieranych na czas określony (od dnia 4 stycznia do dnia 17 sierpnia 1993
r., o dnia 1 lutego do dnia 31 marca oraz od dnia 1 października do dnia 15 listopada
1994 r. i od dnia 20 marca do 17 maja 1995 r.), jednak wiek 55 lat osiągnął nie w
okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych, ale w czasie innej pracy - w charakterze
pracownika leśnego (od 1 kwietnia do 18 października 1996 r.). W świetle tych usta-
leń, wyrokiem z dnia 16 grudnia 1998 r., apelację oddalił.
Ze względów słuszności, wobec trudnego - w okresie transformacji przemysłu
hutniczego - położenia osób zatrudnionych w tym przemyśle, Sąd Apelacyjny rozwa-
żał, czy mimo ewidentnego niespełnienia omawianego warunku, dopuszczalne było-
by jego uznanie w sytuacji, gdyby wnioskodawca bezpośrednio po utracie pracy w
szczególnych warunkach wyraził gotowość podjęcia odpowiedniego dla niego za-
trudnienia (por. art. 2 pkt 11 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i prze-
ciwdziałaniu bezrobociu - jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 47, poz. 211 ze zm.). Do-
szedł jednak do wniosku, że skoro po upływie jedenastomiesięcznego okresu bez
udokumentowanego zatrudnienia i bez zarejestrowania w Urzędzie Pracy wniosko-
dawca podjął pracę w leśnictwie, nie zachodzi w jego przypadku możliwość zastoso-
wania przepisu zezwalającego na przyznanie emerytury w wieku wcześniejszym od
ustawowego.
Kasacja wnioskodawcy oparta została na podstawie naruszenia prawa mate-
rialnego, przepisu § 7 rozporządzenia, przez to, że Sąd Apelacyjny, przyjąwszy moż-
3
liwość uwzględnienia wymogu osiągnięcia wieku emerytalnego w czasie pobierania
zasiłku dla bezrobotnych, nie poszedł w swej interpretacji prawa tak daleko, by
uwzględnić go także wówczas, gdy w dacie osiągnięcia wieku 55 lat wnioskodawca
nie pobierał takiego zasiłku “i nie był ciężarem dla społeczeństwa”. W konsekwencji
wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie prawa do emery-
tury, zgodnie z wnioskiem skierowanym do organu rentowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawą faktyczną rozstrzygnięcia było ustalenie, że wnioskodawca ukończył
55 lat w dniu 27 czerwca 1997 r. i że w tej dacie nie wykonywał pracy w hutnictwie
ani nie pobierał zasiłku dla bezrobotnych. Niezrozumiały jest zatem zamieszczony w
kasacji postulat, aby Sąd zastosował przepis § 7 ust. 2 cytowanego na wstępie roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., zwanego dalej
“rozporządzeniem”, stanowiący o prawie do emerytury pracownika, który “ma wyma-
gany 25 letni okres zatrudnienia, a w nim nie krótszy niż 15 letni okres wykonywania
pracy w szczególnych warunkach w hutnictwie, wymienionej w dziale III wykazu B
oraz osiągnął wynoszący 55 lat wiek emerytalny w czasie wykonywania tych prac lub
w okresie zatrudnienia, do którego skierowany został zgodnie z zaleceniem lekarza”.
Odmowa zastosowania tego przepisu do przypadku wnioskodawcy nie może
być kwestionowana. Nie ma też żadnych podstaw do twierdzenia, że przytoczony
przepis został przez Sąd drugiej instancji niewłaściwie zinterpretowany.
Należy podkreślić, że przepis § 7 ust. 2 rozporządzenia ma charakter szcze-
gólny, odbiegający od powszechnie obowiązującej regulacji odnośnie do warunku
osiągnięcia wieku emerytalnego. Racją jego ustanowienia było spowodowanie prze-
chodzenia na emeryturę mężczyzn, w wieku niższym o 10 lat od ustawowego, pod
warunkiem opuszczenia stanowiska pracy objętego wykazem działu II wykazu B za-
łącznika do rozporządzenia. Jedynym dla tego warunku wyjątkiem jest osiągnięcie
wieku emerytalnego podczas innej pracy, do której pracownik został skierowany sto-
sownie do zaleceń lekarskich. Innych wyjątków omawiany przepis nie przewiduje.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym uznał, że przy interpretacji omawiane-
go przepisu, ze względu na jego wyjątkowy charakter, nie jest możliwe odwołanie się
- w kwestii warunku osiągnięcia wieku emerytalnego w czasie zatrudnienia - do wy-
kładni systemowej, zastosowanej w uchwale z dnia 30 stycznia 1996 r., II UZP 25/95
(OSNAPiUS 1996 nr 15, poz. 212). Wyrażony tam pogląd o nieobowiązywaniu po
4
dniu 1 stycznia 1990 r. warunku osiągnięcia wieku emerytalnego w czasie zatrudnie-
nia lub w ciągu 5 lat od jego ustania odnosił się bowiem do przepisu § 4 rozporzą-
dzenia, będącego powieleniem odpowiednich regulacji z art. 26 ustawy o zaopatrze-
niu emerytalnym pracowników, w którym przez skreślenie w ust. 1 wyrazów "w cza-
sie zatrudnienia lub w okresie równorzędnym z okresem zatrudnienia lub nie później
niż w ciągu 5 lat od ustania tych okresów" (zmiana wprowadzona z dniem 1 stycznia
1990 r. z mocy art. 1 ust. 9 lit. a ustawy z 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych prze-
pisów o zaopatrzeniu emerytalnym, Dz.U. Nr 36, poz. 206) zniesione zostało powią-
zanie osiągnięcia wieku emerytalnego z zatrudnieniem. To, że odpadły przesłanki do
utrzymania zaostrzonego warunku związanego z osiągnięciem wieku emerytalnego
w ustawie, musiało skutkować - przy niezmienionym brzmieniu rozporządzenia wy-
konawczego, wydanego w oparciu o ustawę w dawnym brzmieniu - zmianę jego wy-
kładni w tym kierunku, że do praw emerytalnych pracowników, o których mowa w § 4
ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., nie stosuje się od dnia 1 stycznia 1990
r. warunku osiągnięcia wieku emerytalnego w czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat
od ustania zatrudnienia.
Paragraf 7 ust. 2 rozporządzenia takiej wykładni się nie poddaje. Zwrócił
zresztą na to uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cytowanej uchwały z dnia 30
stycznia 1996 r. stwierdzając, że wówczas, gdy rozporządzenie łączy warunek osiąg-
nięcia wieku emerytalnego z zaprzestaniem pracy w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze, staje się aktem prawnym szczególnym w stosunku do
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników. W takim przypadku złagodzenie
stawianych w nim rygorów nie jest ani możliwe, ani dopuszczalne. Co więcej, próba
taka stanowiłaby wykładnię contra legem, sprzeciwiającą się woli prawodawcy, który
- skreślając przepis § 4 pkt 2 rozporządzenia w § 1 ust. 2 lit a) rozporządzenia zmie-
niającego z dnia 18 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 61, poz. 377) - nie objął nową regula-
cją jego § 7. Dokonując tej zmiany, Rada Ministrów działała w ramach delegacji wy-
nikającej z art. 55 in principio ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników, upoważniającej do stanowienia przepisów określających ro-
dzaje prac lub stanowisk pracy oraz warunki, na podstawie których osobom wymie-
nionym art. 11 ust. 3 oraz 53 ust. 2 i 3 ustawy przysługuje prawo do emerytury w
określonym wieku, niższym od ustawowego.
Należy zatem przyjąć, że skoro w dacie osiągnięcia 55 roku życia wniosko-
dawca pozostawał poza zatrudnieniem w hutnictwie, to Sąd Apelacyjny ostatecznie,
5
po skazanych na niepowodzenie próbach złagodzenia surowego prawa, przepis § 7
rozporządzenia właściwie zinterpretował i prawidłowo zastosował.
Tym samym kasacja, jako pozbawiona podstaw, została przez Sąd Najwyższy
oddalona na podstawie art. 39312
KPC.
========================================