Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 listopada 1999 r.
II UKN 191/99
Organ rentowy, obniżając dochód stanowiący podstawę wymiaru składek
osób prowadzących działalność gospodarczą, powinien się liczyć z odpowie-
dzialnością, gdy w toku postępowania przed sądem na skutek odwołania ubez-
pieczonego zostanie ustalone, że zadeklarowany dochód był rzeczywisty. Od-
powiedzialność ta obejmuje także obowiązek zapłaty odsetek od należnych
świadczeń (art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finan-
sowaniu ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz.
137 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar (sprawoz-
dawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 1999 r. sprawy z wniosku
Józefy N. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w C. o zapłatę
odsetek, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Kato-
wicach z dnia 4 listopada 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 23 marca 1998 r. [...] Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach zmienił w części decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w C., ustalając, że odsetki od wypłaconego wnioskodawczyni
Józefie N. zasiłku chorobowego za okres od dnia 1 lipca do dnia 6 sierpnia 1993 r.
oraz wyrównania świadczenia rehabilitacyjnego za okres od dnia 7 sierpnia 1993 r.
do dnia 1 sierpnia 1994 r. przysługują od dnia 16 lutego 1997 r., w następującym
stanie faktycznym:
2
Wnioskodawczyni prowadząca działalność gospodarczą otrzymywała zasiłek
chorobowy od dnia 2 marca do dnia 26 listopada 1992 r., od dnia 6 stycznia do dnia
5 lutego oraz od dnia 8 lutego do dnia 30 czerwca 1993 r. obliczany od zadeklarowa-
nej podstawy wymiaru składek. Decyzją z dnia 26 lipca 1993 r. organ rentowy, na
podstawie informacji Urzędu Skarbowego w M. z dnia 14 czerwca 1993 r. dotyczącej
dochodów wnioskodawczyni w 1992 r., obniżył podstawę wymiaru składek do kwot
stanowiących 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego
kwartału, a kolejną decyzją z dnia 4 sierpnia 1993 r. odmówił wnioskodawczyni
prawa do zasiłku chorobowego za okres od 1 lipca do 6 sierpnia 1993 r., stwierdza-
jąc nadto, że nastąpiła „przedpłata” zasiłku chorobowego na kwotę 413.983.500 zł
(przed denominacją).
Na skutek odwołania wnioskodawczyni Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach zwolnił odwołującą się od obowiązku zwrotu nadp-
łaconych zasiłków chorobowych, przyznał zasiłek chorobowy za okres od 1 lipca do 6
sierpnia 1993 r. oraz wyrównanie zasiłku rehabilitacyjnego za okres od 7 sierpnia
1993 r. do dnia 1 sierpnia 1994 r. (wyrok z dnia 7 listopada 1996 r. [...]).
Wykonując ten wyrok organ rentowy wypłacił zasiłek chorobowy za wskazany
okres oraz wyrównanie świadczenia rehabilitacyjnego w kwocie 44.070 zł wraz z od-
setkami od 18 lutego do 11 marca 1997 r. W odwołaniu wnioskodawczyni dochodziła
zasądzenia kwoty 76.881,41 zł z tytułu odsetek, zaś Sąd Wojewódzki uwzględnił je-
dynie w części powyższe żądanie (wyrok z dnia 23 marca 1998 r.), przyznając odset-
ki od dnia 16 lutego 1997 r. (siedem dni od prawomocności wyroku).
Sąd Apelacyjny w Katowicach podzielił w całości ustalenia i stanowisko Sądu
pierwszej instancji co do meritum żądania, stwierdzając, że organ rentowy miał pods-
tawy do zweryfikowania (obniżenia) deklarowanego przez wnioskodawczynię do-
chodu, stosownie do informacji Urzędu Skarbowego, „dopiero postępowanie dowo-
dowe przeprowadzone w sprawie [...], w tym dowód z opinii biegłego, wykazało że
zadeklarowany (...) dochód był dochodem faktycznym”. Świadczy to o tym, że opóź-
nienie w wypłacie świadczeń jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy
nie ponosi odpowiedzialności. Sąd Apelacyjny skorygował jedynie datę, od której
przysługują odsetki (8 luty 1997 r.) stwierdzając, że jest nią data prawomocności wy-
roku. W podstawie prawnej rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny powołał art. 38 ust. 1
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.).
3
Powyższy wyrok zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i zarzucając naruszenie
prawa materialnego „przez błędną wykładnię zwłaszcza przepisu § 31 rozporządze-
nia Rady Ministrów z dnia 23.01.1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne oraz art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 25.11.1986 r.
(...) oraz art. 472 KC”, wniosła o jego zmianę i zasądzenie dochodzonych kwot,
względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania. W ocenie skarżącej organ rentowy, kwestio-
nując bez żadnego upoważnienia ustawowego zadeklarowany przez wnioskodaw-
czynię dochód, nie dochował należytej staranności - art. 472 KC - i winien się w
związku z tym liczyć z możliwością przegrania sporu. Należy zauważyć, że wskazane
przepisy zostały powołane przez wnioskodawczynię również jako podstawa apelacji.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, bowiem podniesione jako jej podstawa naruszenie
prawa materialnego - § 31 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r.
w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgła-
szania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubez-
pieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.) oraz
art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r., jest uzasadnione. Pierwszy ze
wskazanych przepisów określa podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie spo-
łeczne osób prowadzących działalność gospodarczą, wskazując, że stanowi ją do-
chód bieżąco zadeklarowany przez osobę prowadzącą działalność, który nie może
być niższy od kwoty odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia i nie wyższy
od dochodu zadeklarowanego za poprzedni miesiąc więcej niż o 50%.
Zasadą jest więc, że podstawę wymiaru składki stanowi zadeklarowany do-
chód, który może być, w przypadku wątpliwości, weryfikowany przez organ rentowy
na podstawie przeprowadzonego dochodzenia, niemniej w przypadku, gdy weryfika-
cja taka - prawnie dopuszczalna - okaże się nieuzasadniona, organ rentowy powinien
wypłacić należne z ubezpieczenia społecznego świadczenia we właściwej wysokości
i jest także zobowiązany do wypłaty odsetek ustawowych od tego świadczenia,
określonych przepisami prawa cywilnego (art. 38 ust. 1 ustawy o organizacji). Szcze-
gółowe zasady obliczania odsetek zawierało rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 31 grudnia 1987 r. w sprawie szczegółowych zasad obliczania i wy-
4
płacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczenia
społecznego (Dz.U. z 1988 r. Nr 2, poz. 7) zastąpione - od dnia 1 stycznia 1999 r. -
przez rozporządzenie z dnia 1 lutego 1999 r. (Dz.U. Nr 12, poz. 104). Tylko w przy-
padku, gdy opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ZUS nie ponosi od-
powiedzialności, zobowiązanie to (do zapłaty odsetek) nie występuje.
Fakt, że podejmując czynności zmierzające do zweryfikowania (w tym wypad-
ku obniżenia) podstawy wymiaru składek organ rentowy działa w ramach swoich
uprawnień, nie oznacza, że w przypadku, gdy w drodze procesu przed sądem na
skutek odwołania osoby prowadzącej działalność gospodarczą zostanie ustalone, że
zadeklarowany dochód był wyliczony prawidłowo, nie ponosi on odpowiedzialności
za następstwa swego działania, także wtedy, gdy obniżenie dochodu nastąpiło na
skutek przeprowadzonej kontroli spowodowanej informacją Urzędu Skarbowego.
Okoliczności takie bowiem – powinny być brane pod uwagę przez organ rentowy po-
dejmujący stosowne działania kontrolne, a więc powinien on się liczyć ze skutkami
swoich działań, te zaś obejmują nie tylko obowiązek wypłaty świadczeń w pełnej wy-
sokości, ale także odsetek wynikających z ustawy. To, że w rozpoznawanej sprawie -
w ocenie Sądu Wojewódzkiego zawartej w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 listopada
1996 r. [...] istniały powody do wydania decyzji w przedmiocie obniżenia podstawy
wymiaru składek, nie daje podstaw do stwierdzenia, że powody te (następnie uznane
za niewystarczające) stanowią o istnieniu okoliczności wyłączających odpowiedzial-
ność organu rentowego, za skutki swoich działań. Gdy więc kasacja okazała się uza-
sadniona, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji po myśli art. 39313
§ 1 KPC.
Należy zauważyć, wobec zarzutu kasacji naruszenia przez Sąd przepisu art.
472 KC, że przepisy Kodeksu cywilnego nie mają zastosowania w sprawach z ubez-
pieczenia społecznego.
========================================