Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 stycznia 2000 r.
II UKN 341/99
Prowadzenie przez rodziców małoletniego dziecka pozostającego pod
ich władzą rodzicielską, gospodarstwa rolnego należącego do majątku dziecka
(art. 101 § 1 KRO) nie jest prowadzeniem działalności rolniczej na własny ra-
chunek ubezpieczonego w rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr
7, poz. 25 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Beta Gudowska, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2000 r. sprawy z wniosku
Antoniego W. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w A. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników, na skutek
kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14
kwietnia 1999 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 18 stycznia 1999 r.
[...] i oddalił odwołanie.
U z a s a d n i e n i e
Oddział Regionalny w A. Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decy-
zją z dnia 15 lipca 1998 r. [...] stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolnika
Antoniego W. od dnia 1 lipca 1998 r., jako, że na podstawie aktu notarialnego z dnia
25 czerwca 1998 r. [...] zaprzestał on prowadzenia działalności rolniczej.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku po
rozpoznaniu odwołania Antoniego W. od powyższej decyzji wyrokiem z 18 stycznia
1999 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że podlega on ubezpieczeniu społecz-
nemu rolników z mocy ustawy z tytułu prowadzenia posiadanego gospodarstwa rol-
2
nego. Z ustaleń Sądu wynika, że Antoni W. mimo przekazania gospodarstwa rolnego
małoletniemu synowi w dalszym ciągu prowadzi gospodarstwo. Zdaniem Sądu, An-
toni W. jest posiadaczem zależnym w rozumieniu art. 336 KC jako że sprawuje za-
rząd majątkiem syna zgodnie z art. 101 § 1 i 103 Kodeksu rodzinnego i opie-
kuńczego, a dochód z tego majątku stanowi dla odwołującego się źródło utrzymania.
Z tych względów zdaniem Sądu odwołujący jest rolnikiem w rozumieniu art. 6 ust. 1
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i powinien być objęty ubezpieczeniem
na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 1 tej ustawy.
W apelacji od powyższego wyroku Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego Oddział w A. wnosiła o jego zmianę i oddalenie odwołania. Wyrokowi zarzuco-
no naruszenie art. 16 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 6 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14 kwietnia 1999 r. [...] oddalił apelację Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziału w A. W sprawie niniejszej bez-
sporne jest, że Antoni W. i jego żona umową darowizny przekazali w dniu 25
czerwca 1998 r. gospodarstwo rolne na rzecz małoletniego syna Michała (akt nota-
rialny [...]) z tym, że przedmiotowe gospodarstwo jest w dalszym ciągu prowadzone
przez Antoniego W. Żona wnioskodawcy pobiera rentę rolniczą. Zgodnie z art. 6 pkt
1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) przez rolnika „rozumie się osobę fizyczną
prowadzącą na własny rachunek działalność rolniczą jako posiadacz (samoistny albo
zależny) gospodarstwa rolnego...”. Zasadnie zatem Sąd Wojewódzki przy in-
terpretacji pojęcia „posiadacz zależny” sięgnął do przepisów Kodeksu cywilnego.
Zgodnie z art. 336 KC posiadaczem zależnym jest” użytkownik, najemca, dzierżawca
lub mający inne prawo z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą”.
Istotę posiadania zależnego stanowi więc określone władztwo nad cudzą rzeczą za-
leżne od wykonywanego prawa. W niniejszym wypadku Antoni W. wykonuje zarząd
majątkiem syna zgodnie z art. 101 § 1 KR i OP który stanowi, że „rodzice obowiązani
są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod
ich władzą rodzicielską”. Sprawuje więc władztwo nad cudzą rzeczą, a zatem w ro-
zumieniu art. 36 KC jest posiadaczem zależnym. Skoro dochód z majątku syna wo-
bec braku innych dochodów stanowi również źródło utrzymania Antoniego W. -
(zgodnie z art. 103 KR i OP dochód z majątku dziecka powinien być przeznaczony
na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz na uzasadnione potrzeby jego rodziny), to
3
niewątpliwie prowadzi on gospodarstwo rolne na własny rachunek. W związku z
powyższym Antoni W. spełnia przesłanki do uznania go za rolnika w rozumieniu art.
6 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok kasacją w której zarzucił naruszenie
przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
art. 16 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 6 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków polegające na uznaniu, iż odwołujący się, będący dzierżycielem gospodarstwa
rolnego w imieniu swojego małoletniego syna, jest rolnikiem i powinien być objęty
ubezpieczeniem społecznym rolników z tytułu prowadzenia posiadanego gospodars-
twa rolnego. Wskazując na powyższą podstawę kasacyjną organ rentowy wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania Antoniego W. od
decyzji KRUS – Oddziału Regionalnego w A. z dnia 17 lipca 1998 r. ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania.
Zdaniem organu rentowego zarówno Sąd pierwszej, jak i drugiej instancji, do-
konały błędnej interpretacji i błędnie zastosowały przepis art. 16 ust. 1 pkt 1 w
związku z art. 6 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Odwołujący się
nie spełnia przesłanek do uznania go za rolnika w rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy.
Przepis ten stanowi, iż za rolnika uważa się osobę fizyczną prowadzącą na własny
rachunek działalność rolniczą jako posiadacz (samoistny albo zależny) gospodarstwa
rolnego położonego w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Z jego treści zdaniem
organu rentowego jednoznacznie wynika, iż jednym z warunków niezbędnych do
uznania osoby fizycznej za rolnika jest to, aby ta osoba prowadziła działalność rolni-
czą na własny rachunek. W przedmiotowym stanie faktycznym nie można uznać, że
Antoni W., będący dzierżycielem gospodarstwa rolnego swojego małoletniego syna,
prowadzi na własny rachunek działalność rolniczą.
Godząc się ze stwierdzeniem Sądu, iż dzierżenie jest rodzajem posiadania
zależnego w rozumieniu art. 336 KC, nie sposób pominąć treści art. 338 KC, który
stanowi, że kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem. Dzierży-
ciel włada rzeczą za kogo innego i w jego interesie, a nie swoim własnym, a więc nie
do przyjęcia jest wniosek, iż dzierżyciel gospodarstwa rolnego prowadzi to gospodar-
stwo na własny rachunek.
Prowadzona przez odwołującego się działalność rolnicza jest wykonywana na
rachunek jego małoletniego syna i nie zmienia tego faktu złożone Kasie oświadcze-
4
nie, iż mimo przekazania gospodarstwa synowi, nadal będzie uprawiał je do czasu
osiągnięcia przez niego pełnoletności. Wynika więc z tego w sposób oczywisty, iż
Antoni W. nie spełnia wszystkich przesłanek z art. 6 pkt 1 ustawy, co jest niezbędne
do tego, aby można uznać go za rolnika.
Zdaniem organu rentowego Sąd trafnie przytoczył art. 101 § 1 i 103 Kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego stwierdzając, iż przepisy te nakładają na rodziców obo-
wiązek zarządu majątkiem dziecka z należytą starannością i przeznaczenie dochodu
z niego na jego utrzymanie i wychowanie. Skoro rodzice małoletniego dziecka spra-
wują zarząd nad jego majątkiem, to w żaden sposób nie można się zgodzić, iż spra-
wowanie zarządu nad cudzym majątkiem w postaci gospodarstwa rolnego, można
uznać za prowadzenie tego gospodarstwa na własny rachunek, a taki właśnie wnio-
sek można wysnuć z uzasadnienia zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest oparta na usprawiedliwionych podstawach.
Trafny jest zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 6 pkt 1
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników zawierające-
go definicję legalną pojęcia „rolnik”, zgodnie z którą jest nim osoba fizyczna prowa-
dzącą na własny rachunek działalność rolniczą jako posiadacz (samoistny albo za-
leżny) gospodarstwa rolnego położonego w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Z
przepisu tego wynika jednoznacznie, że rolnikiem w rozumieniu powyższego przepi-
su ustawy jest osoba fizyczna, która spełnia łącznie następujące warunki: (a) jest
posiadaczem (samoistnym lub zależnym) gospodarstwa rolnego, (b) prowadzi na
własny rachunek, jako posiadacz gospodarstwa rolnego, działalność rolniczą.
Trafnie przyjęły Sądy orzekające w sprawie, że interpretacja użytego w art. 6
pkt 1 ustawy pojęcia: „posiadacz zależny” wymaga uwzględnienia treści przepisu art.
336 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym posiadaczem zależnym rzeczy jest ten,
kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający
inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą, jednakże błęd-
nie przyjęły, że ubezpieczony, który z żoną przekazał gospodarstwo rolne na rzecz
ich małoletniego syna i nadal prowadzi to gospodarstwo, jest posiadaczem zależnym
w rozumieniu przepisu art. 6 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W
piśmiennictwie i orzecznictwie jest bowiem przyjęte, że istotę posiadania zależnego
5
w rozumieniu art. 336 KC stanowi władztwo nad cudzą rzeczą w zakresie odpowia-
dającym innemu niż własność prawu podmiotowemu, które posiadacz wykonuje, w
tym jednemu z praw wymienionych w tym przepisie (użytkowania, zastawu, najmu
lub dzierżawy). Sądy uznały, że tym innym prawem, które uprawniało ubezpieczone-
go do władztwa nad gospodarstwem rolnym stanowiącym własność małoletniego
syna, jest prawo zarządu z art. 101 § 1 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, zgod-
nie z którym rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd ma-
jątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Sądy, w tym Sąd drugiej
instancji, pominęły jednak treść przepisu art. 338 KC, zgodnie z którym, kto rzeczą
faktycznie włada za kogo innego jest dzierżycielem. Tymczasem ubezpieczony wła-
dając faktycznie gospodarstwem rolnym za małoletniego syna, któremu je darował
jest dzierżycielem w rozumieniu tego przepisu.
Ubezpieczony nie spełnia zatem drugiego warunku uznania go za rolnika w
rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy, a mianowicie nie prowadzi działalności rolniczej na
własny rachunek. Należy bowiem przyjąć, że prowadzenie przez rodziców małolet-
niego dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską gospodarstwa rolnego na-
leżącego do majątku dziecka jest sprawowaniem zarządu (art. 101 § 1 KRiO) nad
cudzym majątkiem, a zatem nie można uznać, iż jest to prowadzenie działalności
rolniczej na własny rachunek ubezpieczonego. Skutki majątkowe faktycznego pro-
wadzenia przez ubezpieczonego gospodarstwa rolnego nie są, z punktu widzenia
obowiązującego porządku prawnego, zarachowywane na rzecz ubezpieczonego,
lecz na rzecz jego małoletniego syna pozostającego pod władzą rodzicielską.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================