Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 lutego 2000 r.
II UKN 349/99
Przy ustalaniu okresu składkowego na podstawie art. 2 ust. 2 pkt 3
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasa-
dach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.) należy badać spełnienie warunków określonych w przepisach
o zatrudnieniu młodocianych, obowiązujących w okresie wskazanym przez za-
interesowanego jako okres zatrudnienia.
Przewodniczący: SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Teresa Romer.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 lutego 2000 r. sprawy z wniosku
Ireny G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w C. o emerytu-
rę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach
z dnia 13 stycznia 1999 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 1 czerwca 1998
r. [...] i oddalił odwołanie.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 15 stycznia 1998 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w C. odmówił przyznania wnioskodawczyni Irenie G. prawa do wcześniejszej eme-
rytury wobec braku wymaganego 35-letniego okresu zatrudnienia.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem z dnia 1 czerwca 1998 r. [...]
zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury od dnia
1 stycznia 1998 r. Sąd ustalił, że z dniem 31 grudnia 1997 r. rozwiązano z wniosko-
dawczynią umowę o pracę z przyczyn określonych w ustawie z dnia 28 grudnia 1989
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przy-
2
czyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr
4, poz. 19 ze zm.). Organ rentowy uznał za udowodniony okres zatrudnienia wyno-
szący 34 lata 11 miesięcy i 23 dni natomiast nie uwzględnił wskazanego przez
wnioskodawczynię okresu pracy przed ukończeniem 15 lat od 1 kwietnia 1962 r. do
20 maja 1962 r. Ponieważ świadkowie potwierdzili fakt zatrudnienia wnioskodawczy-
ni w okresie od 1 kwietnia 1962 r. do 30 września 1962 r. w Nadleśnictwie R. przy
lekkich pracach leśnych, Sąd uznał cały ten okres za okres składkowy w rozumieniu
art. 2 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i
rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr
194, poz. 450 ze zm.). Wnioskodawczyni była bowiem zatrudniona na podstawie
przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej
pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym
stażu pracy (Dz.U. Nr 45, poz. 226 ze zm.). Wydane na podstawie upoważnienia
ustawowego rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1959 r. w sprawie za-
trudniania młodocianych przy lekkich pracach sezonowych i dorywczych (Dz.U. Nr
45, poz. 277) przewidywało zatrudnienie osób, które ukończyły 14 lat w rolnictwie i
szkółkach leśnych. W wyroku z dnia 16 kwietnia 1997 r. Sąd Najwyższy wyraził po-
gląd, że taki okres pracy jest okresem składkowym. Po uwzględnieniu spornego
okresu warunek posiadania 35-letniego okresu zatrudnienia został spełniony.
W apelacji od tego wyroku organ rentowy zarzucił, że nie było możliwe zatrud-
nienie wnioskodawczyni w spornym okresie, gdyż uczęszczała ona wówczas do sta-
cjonarnego Technikum Ekonomicznego w O.
Wyrokiem z dnia 13 stycznia 1999 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał, że wniosko-
dawczyni spełnia wszystkie warunki wymagane przepisem § 1 ust. 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniejszego przecho-
dzenia na emeryturę pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159). Zebrany przed Sądem Wojewódzkim materiał
dowodowy dawał podstawę do przyjęcia, że w spornym okresie od 1 kwietnia 1962 r.
do 20 maja 1962 r. wnioskodawczyni pozostawała w stosunku pracy na podstawie
powołanych przepisów ustawy o zatrudnieniu młodocianych. Wyjaśnienia złożone
przez wnioskodawczynię w postępowaniu apelacyjnym pozwalają na stwierdzenie,
że była ona w stanie pogodzić pracę w Nadleśnictwie z wypełnianiem obowiązków
3
szkolnych wynikających z uczęszczania od kwietnia do czerwca 1962 r. do I klasy
Technikum Ekonomicznego w O.
Od tego wyroku wniósł kasację Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
C. wskazując jako pierwszą podstawę kasacji naruszenie prawa materialnego przez
niewłaściwe zastosowanie przepisu § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniejszego przechodzenia na emeryturę pra-
cowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U. Nr 29,
poz. 159) oraz art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyucza-
niu do określonej pracy w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz.U. Nr
45, poz. 226 ze zm.) w związku z § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28
lipca 1959 r. w sprawie zatrudniania młodocianych przy lekkich pracach sezonowych
i dorywczych (Dz.U. Nr 45, poz. 277). Drugą podstawą kasacji jest naruszenie prze-
pisów postępowania a zwłaszcza art. 233 § 1 KPC przez niedostateczne wyjaśnienie
okoliczności sprawy oraz nietrafną i całkowicie dowolną ocenę materiału dowodowe-
go. W uzasadnieniu kasacji organ rentowy zarzucił, że wnioskodawczyni nie mogła
wykonywać pracy na zasadach określonych w przepisach regulujących zatrudnienie
młodocianych w czasie uczęszczania do stacjonarnej szkoły średniej zwłaszcza w
sytuacji gdy szkoła, miejsce zamieszkania wnioskodawczyni i miejsce pracy znajdo-
wały się w różnych miejscowościach. W związku z tymi zarzutami organ rentowy
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjne-
mu do ponownego rozpoznania ewentualnie o zmianę tego wyroku przez uwzględ-
nienie apelacji organu rentowego i oddalenie odwołania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawą przyznania wnioskodawczyni prawa do emerytury było uznanie
przez oba Sądy, że wnioskodawczyni spełniła warunki określone w § 1 ust. 1 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniejszego
przechodzenia na emeryturę pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładów pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159 ) a w szczególności posiada wymagany
dla kobiet 35-letni okres zatrudnienia. W kasacji organ rentowy zarzucił, że zastoso-
wanie tego przepisu było wadliwe, gdyż ustalenia nie znajdują poparcia w materiale
dowodowym i zapadły z naruszeniem prawa. Ten ostatni zarzut polega na tym, że
ustalone przez oba sądy warunki zatrudnienia wnioskodawczyni w spornym okresie
4
nie odpowiadały warunkom określonym w powołanych w kasacji przepisach regulują-
cych zatrudnienie młodocianych.
Zarzut ten mimo niezbyt precyzyjnego sformułowania jest uzasadniony. Przez
okres zatrudnienia, o którym mowa w powołanym na wstępie rozporządzeniu rozu-
mie się okresy składkowe, nieskładkowe i okresy pracy w gospodarstwie rolnym wy-
mienione w art. 2, 4 i 5 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji eme-
rytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Inne okresy, nie wyszczególnione w tych przepi-
sach, nie mogą być uwzględnione przy ustalaniu okresu zatrudnienia.
Okresy pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę przypadające przed
wejściem w życie powołanej ustawy uważa się za okresy składkowe na podstawie
art. 2 ust. 2 pkt 1, który to przepis wymienia okresy zatrudnienia po ukończeniu 15 lat
życia. Zatem zatrudnienie wykonywane przed ukończeniem 15 lat nie jest okresem
składkowym, jeżeli nie dopuszcza tego przepis szczególny. Na podstawie tego prze-
pisu organ rentowy ze wskazanego przez wnioskodawczynię okresu pracy w Nadleś-
nictwie R. od 1 kwietnia 1962 r. do 30 września 1962 r. uwzględnił okres zatrudnienia
po ukończeniu 15 lat to jest od 21 maja 1962 r. do 30 września 1962 r. Natomiast
wyrokiem Sądu uwzględniono pozostały okres wskazując jako podstawę prawną
przepis art. 2 ust. 2 pkt 3 omawianej ustawy.
Na podstawie tego ostatniego przepisu za okresy składkowe uważa się okresy
zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określo-
nych w przepisach obowiązujących przed 1 stycznia 1975 r. Przepis ten nie zawiera
ograniczenia wiekowego w odniesieniu do okresów przypadających przed wejściem
w życie ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24, poz. 141 ze
zm.). Kodeks pracy w art. 190 określa minimalny wiek młodocianego pracownika na
15 lat i do okresów zatrudnienia pod rządem Kodeksu pracy ma zastosowanie ogólny
przepis art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy rewaloryzacyjnej. Przed wejściem w życie Kodeksu
pracy zatrudnienie młodocianych regulowały kolejno inne akty prawne, w których
zmieniały się regulacje dotyczące warunków zatrudnienia młodocianych i minimalne-
go wieku takich pracowników. Przy ustalaniu okresu składkowego na podstawie art.
2 ust. 2 pkt 3 ustawy rewaloryzacyjnej należy badać spełnienie warunków określo-
nych w przepisach o zatrudnieniu młodocianych, obowiązujących w okresie wskaza-
nym przez zainteresowanego jako okres zatrudnienia.
5
W okresie wskazanym przez wnioskodawczynię obowiązywała ustawa z dnia
2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczania do określonej pracy i warunkach za-
trudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz.U. Nr
45, poz. 226 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 15 lipca 1961 r. o
rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz.U. Nr 32, poz. 160). Przed tą zmianą do-
puszczalne było zatrudnienie młodocianych, którzy ukończyli 14 lat, natomiast na
mocy ustawy zmieniającej wprowadzono zakaz zatrudniania młodocianych przed
ukończeniem 15 lat. Warunkiem zatrudnienia pracownika młodocianego było więc
ukończenie przez niego 15 lat. Warunek ten wnioskodawczyni urodzona 21 maja
1947 r. spełniła 21 maja 1962 r. i dopiero od tej daty można mówić o wykonywaniu
przez nią pracy na warunkach określonych w przepisach o zatrudnianiu młodocia-
nych w rozumieniu art. 2 ust. 2 pkt 3 ustawy rewaloryzacyjnej.
W wyroku z dnia 16 kwietnia 1997 r., II UKN 60/97 (OSNAPiUS 1998 nr 2,
poz. 52) Sąd Najwyższy stwierdził, że okresy pracy sezonowej oraz dorywczej
świadczonej w ramach stosunku pracy przez młodocianego pracownika są okresami
składkowymi. Orzeczenie to zostało wydane na tle innego stanu faktycznego, gdyż
zainteresowana żądała uwzględnienia okresu pracy przypadającego przed dniem 24
maja 1961 r., kiedy to ukończyła 15 lat. Orzeczenie dotyczy stanu prawnego w za-
kresie zatrudniania młodocianych obowiązującego przed omówioną zmianą. Nato-
miast w wyroku z dnia 23 kwietnia 1999 r., II UKN 593/98 (niepublikowanym) Sąd
Najwyższy stanął na stanowisku, że zatrudnienie młodocianego, który nie ukończył
15 lat po dniu 21 lipca 1961 r. nie może być uznane za okres zatrudnienia na warun-
kach ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy
i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz wstępnym stażu
pracy (Dz.U. Nr 45, poz. 226 ze zm.). W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy
stwierdził, że okresy zatrudniania młodocianych uważa się za okresy składkowe tylko
wtedy, gdy stosunek pracy był nawiązany na warunkach przepisów obowiązujących
przed dniem 1 stycznia 1975 r. natomiast okresy zatrudnienia wykonywanego nie-
zgodnie z tymi warunkami nie mogą być potraktowane jako okresy składkowe,
choćby nie wpływało to na kwalifikację prawną istniejącego wówczas stosunku praw-
nego jako stosunku pracy.
Podzielając ten pogląd należy uznać, że uwzględnienie okresu zatrudnienia od
1 kwietnia 1962 r. do 20 maja 1962 r. nastąpiło z naruszeniem prawa materialnego.
Bez uwzględnienia tego okresu wnioskodawczyni nie spełnia warunku 35-letniego
6
okresu zatrudnienia, określonego w powołanym na wstępie rozporządzeniu i nie jest
uprawniona do wcześniejszej emerytury.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na zasadzie art. 39315
zmienił zaskarżony wy-
rok oraz poprzedzający go wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił odwołanie wnios-
kodawczyni.
========================================