Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 lutego 2000 r.
II UKN 402/99
Wybór wypłaty renty z tytułu choroby zawodowej przez osobę uprawnio-
ną do rent inwalidzkich z ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) oraz z ustawy
z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i cho-
rób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) powo-
duje, że nie przysługuje jej rekompensata na podstawie art. 3 ust. 2 ustawy z
dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac
w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emery-
tur i rent (Dz.U. Nr 30, poz. 164 ze zm.).
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Beata Gudowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 2000 r. sprawy z wniosku
Krystyny C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K. o nie-
odpłatne nabycie świadectw rekompensacyjnych, na skutek kasacji organu rentowe-
go od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 lutego 1999 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem
z dnia 13 marca 1998 r. oddalił odwołanie Krystyny C. od decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w K. odmawiającej umieszczenia jej w wykazie osób
uprawnionych do nieodpłatnego nabycia świadectw rekompensacyjnych. Sąd uznał,
że wnioskodawczyni nie poniosła żadnej szkody w związku z wejściem w życie
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), ponieważ nie miała prawa do wzrostu ani dodatku do pobieranej renty z tytułu
2
choroby zawodowej. W związku z tym nie przysługują jej nieodpłatne świadectwa
rekompensacyjne przewidziane w przepisach ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zre-
kompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty
niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (Dz.U. Nr 30, poz. 164).
W apelacji wnioskodawczyni zaznaczyła, że pracowała przez 22 lata w wy-
dziale odlewni i twierdziła, że została skrzywdzona odebraniem dodatków z tytułu
pracy w szczególnych warunkach oraz świadectw rekompensacyjnych.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 24 lutego 1999 r. apelację uwzględnił.
Poczynił ustalenie, że odwołująca pracowała w Zakładach Metalurgicznych
"Z." od dnia 1 lipca 1969 r. do dnia 28 lutego 1972 r. jako rdzeniarz, czyli na stano-
wisku wymienionym w dziale III, pod poz. 21, pkt 20 wykazu A, oraz od dnia 1 marca
1972 r. do dnia 18 października 1991 r. jako maszynista suwnicy. Było to stanowisko
wymienione w dziale III, pod poz. 86, pkt 17 wykazu A, stanowiącego załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalne-
go pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), zgodnie zatem z jego § 16 ust 1 w związku z §
4 spełniała warunki do 10 % wzrostu świadczeń. Wzrost nie został jej mimo tego
przyznany, albowiem od dnia 19 października 1991 r. pobierała wypłacaną od tej
daty rentę z tytułu choroby zawodowej. Zdaniem Sądu drugiej instancji nie była to
przeszkoda do przyznania wnioskodawczyni prawa do bezpłatnego nabycia świa-
dectw rekompensacyjnych, albowiem - jak stwierdził -prawa tego nie przekreśla brak
potwierdzenia decyzją prawa do danego świadczenia.
Kasacja wniesiona przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w K.
oparta została na podstawie naruszenia prawa materialnego wskutek błędnej wy-
kładni przepisu art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r., przez stwierdzenie, że
przepis ten znajduje zastosowanie również wobec osób, które nie uzyskały prawa do
omawianych wzrostów w formie prawomocnej decyzji organu rentowego. Skarżący
organ rentowy wskazywał, że według prawidłowej wykładni tego przepisu chodzi w
nim o utratę prawa skonkretyzowanego w decyzji, a nie potencjalnego uprawnienia w
rozumieniu spełnienia przesłanek do nabycia tego prawa. Taki wniosek - zdaniem
organu rentowego - wypływa nie tylko z wykładni gramatycznej przepisu, lecz także
celu jego wprowadzenia, jakim było odszkodowanie utraty korzyści majątkowych
otrzymywanych przed dniem 15 listopada 1991 r. Na tej podstawie skarżący wnosił o
zmianę wyroku i oddalenie odwołania wywodząc, że skoro wnioskodawczyni, jako
3
uprawniona do renty z tytułu choroby zawodowej, nie pobierała przed tą datą wzrostu
świadczeń z tytułu wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, to nie jest osobą, o której mowa w powołanym przepisie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W bezspornym stanie faktycznym Sąd drugiej instancji odniósł się do przepi-
sów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), w szczególności do obowiązującego w jej
brzmieniu sprzed 15 listopada 1991 r. przepisu art. 54 ust.1 pkt 4, i stwierdził, że na
jego podstawie z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze mógł być przyznany wzrost emerytury lub renty w wysokości 10 lub 15 %
podstawy jej wymiaru, zależnie do rodzaju prac, stanowisk oraz warunków określo-
nych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
Powstałą do rozważenia kwestię, czy odwołująca się, która przed dniem wejś-
cia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji, czyli przed dniem
15 listopada 1991 r., była rencistką, ale nie pobierała wzrostu do renty, ponieważ do
rent przysługujących na podstawie ustawy wypadkowej nie mógł być on wypłacany,
jest uprawniona obecnie, w oparciu o przepisy ustawy z dnia 6 marca 1997 r. do zre-
kompensowania utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent przez
nieodpłatne nabycie świadectw rekompensacyjnych, Sąd Apelacyjny rozstrzygnął
przyjmując, że decyzje organu rentowego stwierdzają jedynie nabycie prawa do
świadczeń, czyli potwierdzają spełnienie warunków, z którymi ustawa wiąże prawo
do świadczeń. Ich deklaratywny charakter decyduje - zdaniem Sądu drugiej instancji
- o tym, że brak potwierdzenia decyzją nabycia prawa do danego świadczenia, mimo
obiektywnego spełnienia warunków do jego nabycia, nie stoi na przeszkodzie stwier-
dzeniu, że osoba ta była uprawniona do tego świadczenia. Teza ta jest trafna i zos-
tała już potwierdzona w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki Sądu Najwyż-
szego z dnia 14 września 1995 r., II URN 34/95, OSNAPiUS 1996 nr 6, poz. 88, z
dnia 7 czerwca 1995 r., II URN 56/94, OSNAPiUS 1995 nr 24, poz.302 i z dnia 10
czerwca 1997 r., II UKN 176/97, OSNAPiUS 1998 nr 9, poz. 278).
W pełni aprobując pogląd Sądu Apelacyjnego, że wskazany w kasacji przepis art. 3
ust. 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. nie uzależnia nieodpłatnego przyznania świa-
dectw rekompensacyjnych od uprzedniego pobierania wzrostu świadczeń (por. wyrok
4
Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1999 r., II UKN 27/99, nie publikowany), Sąd Naj-
wyższy stwierdził, że Sąd drugiej instancji, odniósłszy się tylko do kwestii powstania
prawa do świadczeń in abstracto, pominął, że spór w niniejszej sprawie dotyczy in-
nego zagadnienia, a mianowicie możliwości nabycia, a następnie rzeczywistej utraty
zwiększonego świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Oczywiste jest, że po
stronie wnioskodawczyni zostały spełnione przesłanki ustawowe nabycia prawa do
wzrostu świadczeń. Spełniła je wykazując wieloletni okres zatrudnienia w szczegól-
nych warunkach i nabyła prawo do wzrostu renty inwalidzkiej przyznanej jej na pod-
stawie ustawy o z.e.p. Wzrost świadczenia nie jest jednak samodzielnym przed-
miotem prawa i przysługuje wyłącznie jako element świadczenia głównego. Warunki
do jego powstania ziszczają się tylko łącznie z prawem do świadczenia podstawo-
wego. Wnioskodawczyni nie pobierała renty z przyznanym wzrostem, lecz rentę na
podstawie ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.),
której wysokość ustawodawca uregulował odmiennie. W przepisie art. 22 ust. 1 tej
ustawy wypadkowej przewidział jedynie dodatki rodzinne oraz dodatek pielęgnacyjny
przysługujące na zasadach przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników. Sytuacja osób pobierających te świadczenia nie zmieniła
się po wejściu w życie art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewalory-
zacji emerytur i rent, choć jej przepisy znalazły zastosowanie do świadczeń z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, gdyż równolegle generalnie zostało
zniesione prawo do wzrostu świadczeń. Nie doszło także po ich stronie do utraty
wzrostu świadczeń z dniem 15 listopada 1991 r., skoro w świetle prawa obowiązują-
cego przed tą datą nie istniała możliwość jego nabycia przy rencie z tytułu choroby
zawodowej. Nie nabywając, nawet in abstracto, prawa do wzrostu świadczeń wypad-
kowych, wnioskodawczyni nie zyskuje przymiotu osoby uprawnionej, która wzrost
świadczeń utraciła. Dla tej konstatacji nie ma żadnego znaczenia ustalenie prawa do
renty z ustawy o z.e.p. z odpowiednim wzrostem, skoro w ramach zbiegających się
uprawnień wnioskodawczyni wybrała prawo do renty wyższej, bez zwiększenia z ty-
tułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach i taką rentę w dniu 15 listopada
1991 r. pobierała. W kluczowej zatem kwestii, czy użyte w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia
6 marca 1997 r. określenie "osoba uprawniona do wzrostu lub dodatku" odpowiada
tylko osobie pobierającej rzeczony wzrost, czy również osobie spełniającej określone
powołanymi przepisami warunki do jego otrzymania, lecz nie pobierającej go z uwagi
5
na rodzaj wypłacanego świadczenia, Sąd Najwyższy stwierdził, że wybór wypłaty
renty z tytułu choroby zawodowej przez osobę uprawnioną do zbiegającego się
prawa do renty inwalidzkiej z ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników oraz
z ustawy wypadkowej, nie powoduje utraty wzrostu rekompensowanego w rozumie-
niu art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 6 marca 1997 r.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39315
KPC).
========================================