Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 lutego 2000 r.
II UKN 411/99
Nie jest dopuszczalne stosowanie § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Minis-
trów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniejszego przechodzenia
na emeryturę pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159) w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie nie-
których ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) w drodze analogii do pra-
cownika, z którym stosunek pracy został rozwiązany na innej podstawie.
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Beata Gudowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 2000 r. sprawy z wniosku
Franciszka S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o
prawo do emerytury, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Katowicach z dnia 18 marca 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 30 marca 1998 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
R. odmówił przyznania wnioskodawcy Franciszkowi S. prawa do emerytury wobec
niespełnienia warunku osiągnięcia wymaganego wieku.
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach Ośrodka Za-
miejscowego w Rybniku z dnia 7 lipca 1998 r. [...].
Sąd ustalił, że wnioskodawca urodzony 27 marca 1940 r. pracował w różnych
zakładach pracy na terenie Polski w latach 1960-1989, a następnie od 7 stycznia
1991 r. do 30 września 1997 r. w zakładzie pracy na terenie Niemiec, przy czym
2
umowa o pracę została rozwiązana za porozumieniem stron. Łączny okres zatrud-
nienia wynosi 33 lata 4 miesiące i 1 dzień. Wnioskodawca nie osiągnął wieku eme-
rytalnego 65 lat, o którym mowa w art. 26 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), ani
wieku 60 lat wymaganego przepisem art. 27 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Nie spełnił także
warunków określonych w § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Nie może być
podstawą prawną do przyznania emerytury bez względu na wiek przepis § 1 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniej-
szego przechodzenia na emeryturę pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159). Przepis ten dotyczy bowiem
polskich zakładów pracy i nie ma zastosowania do zagranicznych pracodawców.
Od tego wyroku wniósł apelację wnioskodawca zarzucając, że rozwiązanie
umowy o pracę z niemieckim pracodawcą jest spełnieniem warunków do uzyskania
prawa do wcześniejszej emerytury bez względu na wiek.
Wyrokiem z dnia 18 marca 1999 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach oddalił apelację. Sąd ten uznał, że wnioskodawca
nie spełnia warunków określonych w § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniejszego przechodzenia na emeryturę pra-
cowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U. Nr 29,
poz.159), mimo, że przy uwzględnieniu okresu pracy wykonywanej w Niemczech i
okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców jego okres zatrudnienia wynosi 40
lat. Powołany przepis odsyła bowiem do ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szcze-
gólnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn doty-
czących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz.
19 ze zm.), która to ustawa (o charakterze wyjątkowym) miała na celu umożliwienie
zakładom pracy dostosowania się do przeobrażeń gospodarczych i złagodzenie
skutków tych przeobrażeń w stosunku do pracowników. Przepisy tej ustawy mają
zastosowanie do polskich zakładów pracy. Na podstawie umowy między Rzecząpo-
spolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym z dnia 8
grudnia 1990 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 108, poz. 468) okres pracy wnioskodawcy u nie-
mieckiego pracodawcy jest uwzględniany przy ustalaniu okresu, od którego zależy
3
prawo do świadczeń, natomiast na podstawie tej umowy wnioskodawcy nie przysłu-
guje prawo do wcześniejszej emerytury.
Wyrok ten zaskarżył kasacją wnioskodawca wskazując jako podstawę kasacji
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisu § 1 ust. 1 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniejszego
przechodzenia na emeryturę pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159) w związku z art. 4 umowy między Rze-
cząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym z
8 grudnia 1990 r. W uzasadnieniu kasacji wnioskodawca zarzucił, że umowa mię-
dzynarodowa wprowadza zasadę równego traktowania obywateli obu stron także
przy stosowaniu własnych przepisów prawnych, zatem rozwiązanie z wnioskodawcą
umowy o pracę w trybie, który na obszarze Polski odpowiadałby warunkom ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw wywołuje dla ubezpieczonego skutki niezależnie od tego czy zakład pracy
znajdował się na terenie Polski. W związku z tymi zarzutami wnioskodawca wniósł o
zmianę zaskarżonego wyroku przez zmianę poprzedzającego go wyroku Sądu
pierwszej instancji oraz decyzji organu rentowego i przyznanie wnioskodawcy prawa
do emerytury.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia prawa materialnego jest bezzasadny. Przepis art. 4 umowy
między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu
społecznym z dnia 8 grudnia 1990 r. stanowi, że każda z Umawiających się Stron
powinna przy stosowaniu własnych przepisów prawnych traktować obywateli drugiej
Umawiającej się Strony na równi z własnymi obywatelami, jeżeli zwykle przebywają
na terytorium jednej z Umawiających się Stron. Zapis ten zawiera zakaz dyskrymina-
cji ze względu na obywatelstwo przy stosowaniu własnych przepisów prawnych.
Kolejny przepis art. 5 zapewnia równe traktowanie niezależnie od miejsca pobytu
uprawnionego. W sprawie nie nastąpiło naruszenie tej umowy, gdyż podstawą od-
mowy przyznania wnioskodawcy prawa do świadczenia nie było ani jego obywatel-
stwo ani miejsce zamieszkania. Te kwestie nie były w ogóle brane pod uwagę przy
ocenie jego uprawnień do emerytury. Podstawą odmowy przyznania prawa do tego
4
świadczenia było niespełnienie warunków wymaganych do jego uzyskania. Oma-
wiana umowa międzynarodowa nie zawiera zapisu dającego uprawnienia do świad-
czeń na podstawie przepisów własnych jednej ze stron umowy osobie, która nie
spełnia wymaganych tymi przepisami warunków. W zakresie ubezpieczenia rento-
wego – z tytułu inwalidztwa i starości oraz świadczeń wypadkowych – w art. 17
strony zobowiązują się jedynie do wzajemnego uwzględniania okresów zatrudnienia.
Na podstawie tego zapisu, przy ocenie spełnienia określonego w § 1 ust 1 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniejszego
przechodzenia na emeryturę pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159) warunku posiadania 40-letniego okresu
zatrudnienia, uwzględniono okres pracy wnioskodawcy na terytorium Republiki Fe-
deralnej Niemiec i okazało się, że warunek ten wnioskodawca spełnia.
Podstawą odmowy przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury było nie-
spełnienie innego z wymaganych warunków. Powołany przepis uzależnia prawo do
wcześniejszej emerytury od rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy w okolicz-
nościach określonych w art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4,
poz. 19 ze zm.). Okoliczności, o których mowa w tych przepisach to zmniejszenie
zatrudnienia w zakładzie pracy z przyczyn ekonomicznych lub z powodu zmian orga-
nizacyjnych, produkcyjnych albo technologicznych. Z uprawnień do wcześniejszej
emerytury może skorzystać tylko taki pracownik, w stosunku do którego podstawą
prawną rozwiązania stosunku pracy były powołane przepisy ustawy, to jest art. 1 ust.
1, w przypadku zwolnień grupowych, i art. 10 ust. 1, w przypadku zwolnień indywi-
dualnych. Świadczenie może być przyznane tylko przy stwierdzeniu, że w zakładzie
pracy nastąpiło faktyczne zmniejszenie zatrudnienia z opisanych powodów i że ta
okoliczność była wyłączną przyczyną rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę.
Omawiana ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy
z przyczyn dotyczących zakładu pracy jest częścią składową systemu polskiego
prawa pracy, co wynika z art. 9 KP. Polskich norm prawnych nie można stosować ani
wprost ani odpowiednio do pracowników i pracodawców działających w innych kra-
jach, na podstawie obowiązujących w nich przepisów prawa pracy. Podstawą roz-
wiązania umowy o pracę między wnioskodawcą a zagranicznym pracodawcą nie
mogły więc być przepisy polskiej ustawy. Jest to kwestia oczywista, której wnoszący
5
kasację nie kwestionuje. Wnioskodawca przyznaje bowiem w kasacji, że podstawą
prawną rozwiązania z nim stosunku pracy nie były powołane przepisy ustawy, twier-
dzi natomiast, że takie okoliczności jak ujęte w tych przepisach były przyczyną roz-
wiązania umowy o pracę. Pomijając fakt, że twierdzenie to nie zostało niczym udo-
wodnione (dokumenty wystawione przez pracodawcę stwierdzają jedynie rozwiąza-
nie umowy o pracę za porozumieniem stron), należy uznać, że rozwiązanie z pra-
cownikiem umowy na innej podstawie prawnej niż ustawa z 28 grudnia 1989 r. nie
jest spełnieniem warunku określonego w powołanym rozporządzeniu. Przepis § 1
ust. 1 tego rozporządzenia odwołując się wprost do ustawy, określa dodatkowy -
oprócz uregulowanych w ustawie - przywilej dla pracowników zwolnionych z pracy w
trybie art. 1 ust. 1 i 2 oraz 10 ust. 1. Ustawa wprowadza bowiem ograniczenia
uprawnień wynikających z Kodeksu pracy w zakresie ochrony trwałości stosunku
pracy, przyznając jako zrekompensowanie tych ograniczeń pewne przywileje. Do-
datkowy określony w rozporządzeniu Rady Ministrów przywilej dotyczy tych spełnia-
jących określone warunki pracowników, którzy w wyniku wprowadzonych w ustawie
ograniczeń ich uprawnień utracili pracę. Prawo do wcześniejszej emerytury przysłu-
guje zatem takiemu pracownikowi, z którym stosunek pracy został rozwiązany z
przyczyn wskazanych w art. 1 ust. 1 ustawy i w trybie określonym ustawą, natomiast
nie jest dopuszczalne stosowanie analogii w stosunku do pracownika, z którym sto-
sunek pracy został rozwiązany na podstawie innych przepisów.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego jest więc prawidłowe, a kasacja okazała się
pozbawiona usprawiedliwionych podstaw. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu
o przepis art. 39312
KPC oddalił kasację.
========================================